سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش :

اما مسئله این است که طی سالیان گذشته علیرغم تلاش‌ها در ارائه مباحث ترویجی ازسوی کارشناسان، نتیجه مطلوب این آموزش‌ها را به‌صورت عینی در مزارع مشاهده نکرده و بسیاری از کشاورزان و فعالان حوزه کشاورزی از میزان و نحوه فعالیت مراکز ترویج کشاورزی ادارات جهاد کشاورزی گلایه دارند و معتقدند جهاد کشاورزی برای ترویج الگوهای نوین کشت تلاشی نمی‌کند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا درخصوص آسیب‌شناسی نظام ترویج جهاد کشاورزی با استاد تمام ترویج و آموزش کشاورزی و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

دکتر حشمت‌الله سعدی با بیان اینکه هدف از ترویج کشاورزی آموزش کشاورزان و افزایش آگاهی آن‌هاست، گفت: برای واژه ترویج تعاریف مختلفی ارائه شده اما بین همه صاحب‌نظران این اتفاق نظر وجود دارد که ترویج دانشی است که با استفاده از ابزار ارتباطات به‌دنبال انتقال علوم جدید و فناوری نوین کشاورزی به زارعان و بهره‌برداران و هدف نهایی آن توانمندسازی گروه هدف است.

وی ادامه داد: با وجود اینکه ترویج کشاورزی از سابقه طولانی در کشور ما برخوردار است اما هیچگاه نتوانسته آنگونه که باید و شاید کارکرد خود را به نمایش بگذارد؛ البته عدم نتیجه‌گیری مطلوب از ترویج کشاورزی در هر دوره به دلایل مختلفی بازمی‌گردد.

وی با بیان اینکه اگر بخواهیم در شرایط فعلی نظام ترویج کشاورزی را در ایران آسیب‌شناسی کنیم، باید این نکته را متذکر شد که مروجین ما بیشتر درگیر مسائل اداری و غیر آموزشی هستند و کمتر به مقوله آموزش می‌پردازند افزود: این افراد به‌واسطه کارهای متعدد اداری که دارند، وقت زیادی را پشت میز رایانه‌های خود صرف می‌کنند و فرصت کافی برای تعامل و گفت‌وگو با کشاورزان ندارند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با اشاره به اینکه تعداد مروجین ما در مقایسه با تعداد بهره‌برداران بسیار پایین است، اذعان کرد: بخش اعظم کشاورزی ایران خرده‌دهقانی است، در کشاورزی خرده‌دهقانی تعداد کشاورزان بالا اما میزان اراضی محدود است. بنابراین برای تعامل و ارتباط با زارعین نیاز به تعداد زیادی مروج حرفه‌ای وجود دارد.

دکتر سعدی، خاطرنشان کرد: نتیجه این شده که وقتی به روستاها مراجعه کرده و با کشاورزان هم‌کلام می‌شویم، آن‌ها اصلاً تعریف و شناخت کافی از ترویج ندارند و مروجین را به‌عنوان افرادی می‌شناسند که در کار توزیع سم، کود و نهاده‌های کشاورزی فعال هستند و گاهاً برای جمع‌آوری داده‌ها به آن‌ها مراجعه می‌کنند، نه به‌عنوان کسی که قرار است به سؤالات تخصصی کشاورزان پاسخ و روش‌های جدید و فناوری‌ها نوین را به آن‌ها آموزش دهند.

وی، افزود: به همین دلیل است که ما طی چهار دهه گذشته شاهد تحول جدی در کشاورزی به‌ویژه در دانش و آگاهی زارعین نیستیم و شیوه کشاورزی ما همچنان سنتی است. البته ذکر این نکته ضروری است که ترویج کشاورزی زمانی می‌تواند کارآمد باشد که زیرساخت‌های لازم برای فعالیت آن فراهم است.

وی تشریح کرد: برای اینکه مروجان بتوانند در زمان و مکان مناسب با کشاورز تعامل کنند، باید ملزومات، ابزارهای مناسب و امکانات لازم همچون خودرو در اختیارشان قرار گیرد اما متأسفانه در بیشتر موارد این زیرساخت‌های ترویجی در کشور مهیا نیست.

این استاد دانشگاه در خصوص بی‌سوادی زارعین به‌عنوان مانعی بزرگ در پذیرش ایده‌های کشاورزی ابراز کرد: در حال حاضر این پیش‌فرض که «زارعین ما از سواد کافی برخوردار نبوده و در سنین بالایی قرار دارند، بنابراین امکان ارائه مباحث ترویجی برایشان به‌خوبی فراهم نمی‌شود» مناسب با شرایط جامعه کشاورزی ما نیست، چراکه اولاً در سال‌های اخیر با قشر وسیعی از کشاوزان جوان مواجهیم که بیشتر از تحصیلات بالا برخوردار و در جستجوی دانش جدید هستند.

سعدی، ادامه داد: ترویج باید از این افراد به‌عنوان «دروازه‌بانان انتقال فناوری به کشاورزان» استفاده کند، دوم اینکه شاید کشاورزان سواد دانشگاهی کمی داشته باشند، اما آن‌ها با انواع و اقسام رسانه‌ها مواجه‌اند و تمایل به افزایش دانش حرفه‌ای و پذیرش ایده‌های جدید دارند. آنچه مسلم است اینکه مروج در مواجهه با جامعه روستایی باید از فنون جدید و روش‌های نوین و متنوع استفاده کند و از دانش کافی برخوردار باشد.

وی در رابطه با مقاومت کشاورزان در برابر ایده‌های جدید گفت: من این گزاره را که می‌گوید «کشاورزان ایرانی افرادی دیرپذیر هستند و امکان برقرار کردن ارتباط مروجین با آن‌ها مشکل است» را نمی‌پذیرم. شاید زارعین ما کم‌سواد باشند اما افراد باهوشی هستند به طوری که این امر حتی مورد تأیید محققان خارجی است و بارها در تحقیقات خود به باهوش بودن کشاورزان ایرانی اذعان داشته و می‌گویند کشاورزان ایرانی همواره از به‌کارگیری روش‌های نوین کشاورزی استقبال می‌کنند.

این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان اضافه کرد: نکته این است که ما کارشناسان هستیم که می‌بایست با دنبال کردن فرایندهای علمی با کشاورزان ارتباط برقرار کرده و به‌موقع با آن‌ها تعامل داشته باشیم و در عین حال توصیه‌هایی که به کشاورزان می‌کنیم جنبه عملی داشته باشد.

سعدی با تأکید بر اینکه مروج باید به کار کشاورزی مسلط بوده و به آنچه به کشاورز توصیه می‌کند اعتماد و اعتقاد داشته باشد گفت: توصیه مروجین باید مبتنی بر شرایط زارع و واقعیت‌های علمی روز باشد تا مورد پذیرش قرار گیرد.

وی در خصوص اهمیت روش‌های مختلف ترویجی اذعان کرد: اگر همه منابع ترویجی و نیز تجارب موجود در دنیا را مطالعه کنید به این نتیجه خواهید رسید که هیچ روشی به اندازه تماس رو در رو در مباحث ترویجی تأثیرگذار نیست، اما این روش تنها یکی از روش‌هایی است که می‌توان از آن بهره برد.

وی عنوان کرد: در دنیای امروز با وجود فناوری و رسانه جمعی و اجتماعی و از همه مهم‌تر امکان بهره‌مندی همگان از وسایلی همچون گوشی همراه و شبکه‌های مختلف تلویزیونی باید بتوانیم از روش و سایر فنون ترویجی نیز بهره ببریم، این امر نیازمند مهارت، دانش و و برنامه جامع است.

وی با بیان اینکه در حال حاضر بالغ بر 100 روش برای آموزش کشاورزی به روستاییان وجود دارد که در به‌کارگیری آن‌‌ها باید به مواردی چون میزان دانش کشاورز، جنسیت بهره‌بردار، حوزه فعالیت کشاورز، سطح اراضی کشاورزی، نوع کشت و این که در چه مرحله‌ای از پذیرش نوآوری قرار دارد توجه کرد گفت: بازهم تأکید برگزاری کلاس آموزشی در مکان‌های مختلف مثلاً مساجد تنها یکی از روش‌هاست گرچه در خصوص ترویج کشاورزی در ایران بیش از همه بر این روش تأکید می‌شود.

این کارشناس کشاورزی با تأکید بر اینکه بنده 25 سال است که ترویج را تدریس کرده و با بخش عملی این حوزه هم آشنا هستم، اذعان کرد: واقعیت این است که نظام ترویج حاکم بر بخش کشاورزی تا زمانی که ارتباط مستمر با دانشگاه نداشته و در عین حال بنا به نیاز روز خود را مورد بازبینی قرار ندهد نمی‌تواند بر بخش کشاورزی تأثیرگذار باشد.

سعدی ادامه داد: مروجین باید به‌طور مستمر در معرض آموزش‌های فنی و تخصصی قرار گیرند. جامعه‌شناسی روستایی، روان‌شناسی اجتماعی، برنامه‌ریزی آموزشی، نظام‌های بهره‌برداری و غیره ازجمله علومی هستند که مروجین کشاورزی برای ارائه خدمات بهتر به آن نیاز دارند.

طاهره ترابی مهوش