هوش مصنوعی (AI) با سرعتی بی‌سابقه در حال تغییر و تحول در بسیاری از صنایع و مشاغل است. این فناوری با استفاده از الگوریتم‌های پیچیده و یادگیری ماشین، قادر است وظایف مختلفی را انجام دهد که قبلاً تنها توسط انسان‌ها انجام می‌شد با وجود اینکه هوش مصنوعی مزایای زیادی به همراه دارد، اما نگرانی‌هایی نیز درباره تأثیرات آن بر بازار کار و نابودی برخی مشاغل وجود دارد.
هوش مصنوعی، با تمام مزایا و چالش‌هایش، نقشی حیاتی در شکل‌دهی آینده بازار کار دارد، با برنامه‌ریزی صحیح و اتخاذ سیاست‌های مناسب، می‌توان از مزایای هوش مصنوعی بهره برد و در عین حال تأثیرات منفی آن را به حداقل رساند.
بر این اساس با توجه آنچه گفته شد؛ برآن شدیم تا درخصوص تأثیر هوش مصنوعی بر آینده مشاغل و کارآفرینی در ایران با کارشناس حوزه کسب و کار گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
حمید حاج‌اسماعیلی با بیان اینکه در رابطه با اشتغال‌زایی، از گذشته مطرح بوده که با گسترش و توسعه فناوری‌های جدید، فرصت‌های شغلی افزایش پیدا کرده و همچنین می‌تواند تهدیداتی برای مشاغل سنتی ایجاد کند گفت: بنابراین یکی از کارهای اساسی این است که ما با ارزیابی و کارشناسی بتوانیم این تهدیدات بالقوه را به فرصت تبدیل کنیم و با استفاده از ابزارها، امکانات و فناوری‌های جدید بتوانیم فرصت‌های جدید شغلی ایجاد کنیم.
وی با تأکید بر اینکه فضای مجازی، اینترنت و فناوری اطلاعات، یک دنیا و انقلاب جدیدی را در حوزه بازار کار و مشاغل ایجاد کرده و هنوز هم محور اساسی توسعه بازار کار و اقتصاد، همین بسترها هستند که با عنوان اقتصاد دیجیتال در دنیا مطرح شده و به سرعت در حال رشد است اذعان کرد: متأسفانه ما در کشور هنوز به‌درستی نتوانستیم از این کار استقبال کرده و زیرساخت‌های آن را آماده کنیم.
وی، با ابراز اینکه در این بین هوش مصنوعی نیز که چند سالی است وارد این حوزه‌ها شده، همین شرایط را دارد اذعان کرد: اگر ما آمادگی لازم را نداشته باشیم این بستر نیز می‌تواند موجبات تهدید برای بازار کار ما را ایجاد کرده و در بسیاری از مشاغل مشکل ایجاد کند.
این کارشناس حوزه کسب و کار با اشاره به اینکه یقیناً استفاده صحیح از این ابزار و فناوری می‌تواند افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و ایجاد فرصت‌های متعدد شغلی در بخش‌های صنعتی، خدماتی و کشاورزی را در پی داشته باشد خاطرنشان کرد: اگر بخواهیم به تفاوت هوش مصنوعی در فناوری‌های جدید نسبت به بقیه فناوری‌ها بپردازیم این است که در همه عرصه‌ها کاربرد دارد.
حاج‌اسماعیلی افزود: اگر این بستر به‌درستی آموزش داده شود تحول عظیمی در بخش‌های مختلف خدماتی، صنعتی و کشاورزی در ایران ایجاد کرده و باعث توسعه مشاغل در بازار کار و ایجاد فرصت‌های شغلی برای فارغ‌التحصیلان خواهد شد.
وی در پاسخ به این پرسش که بیشترین تأثیر مثبت و منفی از پیشرفت هوش مصنوعی به‌نظر شما در کدام بخش‌ها اتفاق می‌افتد؟ گفت: در خصوص بهره‌مندی از فناوری‌های جدید همیشه تهدیداتی که بیشتر مد نظر قرار دارد، تهدیداتی با ابعاد فرهنگی و اجتماعی است.
وی ادامه داد: چون این فناوری‌ها قادر هستند منابع انسانی کشور را تحت تأثیر قرار دهند، بنابراین همواره مایه نگرانی بوده‌اند زیرا در پس نبود آموزش درست بهره‌مندی از این فرصت‌ها، شاهد فروپاشی اجتماعات خانوادگی و ارزش‌های اخلاقی در جامعه بوده‌ایم، در حالی که حفظ انسجام از اهمیت بالایی برای همه دولت‌ها و حاکیمیت‌ها برخوردار است.
این کارشناس حوزه کسب و کار ادامه داد: بنابراین یکی از نگرانی‌ها در بخش هوش مصنوعی نیز این نوع تفرقه‌افکنی‌ها، تردیدافکنی‌ها و حاشیه‌سازی‌هایی است که ممکن است در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی مطرح باشد اما فراتر از آن حتماً بهره‌مندی از فرصت‌های مثبتِ جنبه‌های اقتصادی قضیه در بخش‌هایی همچون صنعت اهمیت بسیاری دارد.
حاج‌اسماعیلی با بیان اینکه در این بین آنچه باعث نگرانی است اینکه اگر ما به‌درستی و کاملاً به‌صورت منظم و ساختاری نتوانیم از ابزار هوش مصنوعی در ماشین‌آلات، دستگاه‌ها و فناوری‌ها استفاده کنیم، نخست موجب از دست دادن رقابت در بازار کار و در اقتصاد کشور خواهیم شد و در عین حال باعث می‌شود که ما بخشی از فرصت‌ها را از دست بدهیم عنوان کرد: بنابراین هوش مصنوعی در بخش‌های صنعتی و اقتصادی بعد از بخش‌های فرهنگی و اجتماعی حتماً می‌تواند کارساز باشد و ما باید برای آن سیاست‌های درستی اتخاذ کنیم.
وی در واکنش به اینکه چگونه می‌توان از تغییرات ناشی از هوش مصنوعی برای نیروی کار سنتی جلوگیری و آن را به فرصت تبدیل کرد؟ گفت: آنچه در این بین حائز اهمیت است اینکه داشتن برنامه یک اصل است؛ بنابراین اینکه ما فکر کنیم همه مشاغل به‌صورت دائمی و مستمر باقی می‌مانند، اشتباه است زیرا در حال حاضر اقتصاد در دنیا به‌شدت در حال تغییر است.
وی افزود: درواقع در این روند از اقتصاد سنتی گذشته‌ایم و به سرعت در حال تبدیل شدن به یک اقتصاد نو، مدرن و مجهز به فناوری هستیم چراکه وارد عصر اطلاعات شده‌ایم.
این کارشناس حوزه کسب و کار با بیان اینکه امروز تکیه اقتصاد در کشورهای توسعه‌یافته بر اقتصاد دیجیتال بوده که هوش مصنوعی را نیز می‌توان بخشی از ابزارهای فناوری دانست که در همین عرصه قابل تعریف است، تشریح کرد: بنابراین ما باید این آمادگی را همراه با آموزش و استقبال از این فناوری برای کشور ایجاد کنیم و در عین حال با رفع تهدیدها و مشکلاتی که ممکن است در بخش‌های متعدد موجب اثرگذاری منفی شود را نیز شناسایی کرده و درصدد رفع آن‌ها برآییم.
حاج‌اسماعیلی ادامه داد: اگر این آمادگی ایجاد نشود سیطره توسعه این نوع فناوری‌ها خود به خود در عرصه کسب و کار اثرگذار بوده و به جای اینکه بتوانیم از این فرصت جدید بهره مثبت ببریم، ممکن است عوارض منفی در اقتصاد و بخش‌های اجتماعی و فرهنگی برایمان به همراه داشته باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که دولت‌ها و نهادهای مرتبط چه نقش حمایتی در تطبیق کسب و کارها با فناوری‌های جدید می‌توانند ایفا کنند؟ گفت: دولت معمولاً در همه کشورها دارای نقش حمایتی است و وظیفه و تکلیفش این است که زیرساخت‌ها را فراهم کند چراکه بدون کمک و حضور دولت فراهم کردن این بسترها امکان‌پذیر نیست.
وی با بیان اینکه با ارزیابی‌هایی که طی دو تا سه دهه گذشته در کشور ما انجام شده، مشخص است ما در بخش اقتصاد دیجیتال نتوانستیم رشد کنیم که علت آن را می‌بایست در موضوعاتی همچون تهدیدهای امنیتی و دغدغه و نگرانی‌هایی که حکمرانی در ارتباط با مسائل اجتماعی و فرهنگی داشته، جستجو کرد زیرا این مباحث همچون موانع، با رویکرد بازدارندگی در این بخش ایفای نقش کرده‌اند، خاطرنشان کرد: همین باعث شده که آن انگیزه و اراده لازم برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های زیرساختی وجود نداشته باشد و کشور ما از توسعه، تولید ثروت و ایجاد ظرفیت‌های جدید شغلی در این بخش عقب بماند.
این کارشناس حوزه کسب و کار با ابراز اینکه اگر در مقابل استفاده از فناوری‌ها، همچنان رویکرد دفاعی داشته و نخواهیم از آن‌ها بهره ببریم، مطمئناً موجب افتادگی کشور و ایجاد خسران برای منافع ملی خواهد شد تصریح کرد: بنابراین در مقابل فناوری‌های جدید که ممکن است در برخی از وجوه تهدیدزا هم باشد و هزینه‌های تغییر و تحول برای کشور داشته باشد، باید واکنش فعال داشته و بتوانیم با برنامه درست از این فرصت‌ها بهره ببریم.
حاج‌اسماعیلی با بیان اینکه گرچه امروز هوش مصنوعی بیشتر در بخش‌های امنیتی و نظامی از سایر بخش‌های صنعتی، اقتصادی و کشاورزی بیشتر نمود پیدا کرده اما اگر از این فرصت‌ها با نگاه صلح‌آمیز در بخش‌هایی مثل اقتصاد، رفاه و توسعه استفاده کنیم، قادر خواهیم بود این فناوری‌ها را به سرعت در این بخش‌ها گسترش دهیم، گفت: بنابراین هر کشوری که بتواند آموزش‌های لازم را برای استفاده از نیروی کار و این فناوری‌ها در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی فراهم کند، به سمت توسعه پیشگام‌تر خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه در رویارویی با این فناوری می‌بایست از تجربیات گذشته درخصوص نحوه مواجهه با اینترنت و فضای مجازی بهره برد و از آن عبرت گرفت گفت: درواقع با آموزش‌های لازم باید شرایط استفاده از این فناوری‌های جدید را در بازار کار فراهم کنیم.
وی در پاسخ به این پرسش که در حال حاضر چند درصد از فضای اقتصاد و کسب و کارهای ما مرتبط با اقتصاد دیجیتال است؟ ورود هوش مصنوعی به بازار کار باعث کاهش نرخ بیکاری می‌شود یا افزایش؟ گفت: در کشورهای توسعه‌یافته که پیشگام استفاده از فناوری جدید در حوزه اقتصاد دیجیتال هستند حدود نیمی از اقتصاد‌شان بر پایه اقتصاد دیجیتال است و هر روز بر این ظرفیت افزوده می‌شود.
این کارشناس حوزه کسب و کار افزود: درواقع با شرایط جدید، سهم اقتصاد دیجیتال را در اقتصاد ملی‌شان به سرعت ارتقا می‌دهند و این باعث شده که آن‌ها با کمترین امکانات، بهره‌وری بالا را در بخش‌های مختلف از طریق استفاده از این فناوری‌ها ایجاد کنند.
حاج‌اسماعیلی با تأکید بر اینکه در ایران نیز با وجود مشکلات طی دو دهه اخیر به این سمت حرکت کرده‌ایم و سال‌هاست که از طریق دروسی که در دانشگاه‌ها تدریس می‌شود و همچنین از طریق شرایط عمومی که پدیده‌های مدرن در ایران در آن تأثیرگذار بوده، گام‌هایی در این مسیر برداشته شده عنوان کرد: در حال حاضر فروش‌های اینترنتی و کسب و کارها بر پایه پلتفرم‌های اینترنتی با همه موانع و نواقص در کشور فعال هستند و بخش‌های متعدد دولتی در حال حاضر از طریق ایجاد سامانه‌های متعدد از این ابزارها استفاده می‌کنند.
وی سهم اقتصاد دیجیتال در ایران را بالغ بر 15 تا 16 درصد اعلام کرد و افزود: این سهم واقعاً کافی نیست چراکه در پی عقب افتادن قافله رقابت در اقتصاد دیجیتال درآمدها در حوزه‌های مختلف هر روز دچار تنزل شده و به همین دلیل سهم ما از اقتصاد جهانی هر روز رو به کاهش است و ارتباط ما با اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته پویا نیست.
وی مطرح کرد: همه این‌ها باعث شده که ما نتوانیم به‌درستی شرایط جدیدی را برای استفاده از اقتصاد دیجیتال به‌منظور افزایش تولید ثروت و سرانه ملی تجربه کنیم؛ بنابراین نیازمند سیاست‌گذاری دولت هستیم و در میان‌مدت و بلند‌مدت کشور باید شرایط استفاده برای این کارها را فراهم کند.
این کارشناس اقتصادی با تأکید بر اینکه دولت چهاردهم بر اساس دغدغه و نگرانی که در این راستا وجود دارد، رفع برخی از موانع (رفع فیلترینگ) را در دستور کار خود قرار دهد، تشریح کرد: از همین حمایت‌ها می‌توان در بستر توسعه هوش مصنوعی، فضای مجازی و فناوری برای توسعه سهم اقتصاد دیجیتال بهره برد.