دانشیار اقتصاد شهری دانشگاه هنر اصفهان مطرح کرد:
نظام آماری محلی، لازمه رونق اقتصاد شهری
دانشیار اقتصاد شهری دانشگاه هنر اصفهان با بیان اینکه یکی از کارهای ضروری این است که برای هر شهر یک نظام آماری مناسب تدوین شود، گفت: مانند نظام آماری کشور که طبق آن برای مثال بدانیم ارزشافزوده بخشهای اقتصادی شهر چقدر است.

اقتصاد شهری یا همان علم اقتصاد در حوزه شهرها و شهرسازی، به تحلیل و بررسی فعالیتهای اقتصادی در سطح شهری میپردازد، این حوزه شامل مطالعه عوامل اقتصادی مؤثر بر توسعه و رشد شهرها، نظامهای تولید و مصرف، بازارهای کار و سرمایه، توزیع درآمد و همچنین پدیدههای اقتصادی خاص شهرها میشود که در آن مدیریت شهری بهعنوان بازویی توانمند، ایفای نقش میکند؛ زیرا با توجه به افزایش روزافزون جمعیت شهرها، مدیریت شهری کارآمد بهعنوان امری مهم تلقی میشود و این مدیریت ابعادی گسترده دارد که یکی از مهمترین این ابعادt بحث قدرت اقتصادی است. چراکه همراه با افزایش قدرت اقتصادی شهرها و درآمد پایدار در شهرداریها، افزایش رفاه مردم نیز رقم میخورد.
بر این اساس و با توجه به اهمیت موضوع، بر آن شدیم درخصوص آسیبشناسی اقتصاد شهری در شهرهای کشور و بهویژه همدان، گفتوگویی را با رضا نصراصفهانی، دانشیار اقتصاد شهری دانشگاه هنر اصفهان ترتیب دهیم که در ادامه میخوانید:
این دانشیار اقتصادی شهری در پاسخ به این مسئله که مهمترین مانع جذب سرمایهگذاری در شهرهای متوسط و کوچک مثل همدان چیست و چه عواملی باعث فرار سرمایهگذاران از پروژههای شهری میشوند؟ گفت: واقعیت این است که خودِ «سرمایه» یا جذب سرمایهگذاری، یک محصول نهایی است؛ یعنی باید مقدمات آن فراهم شود، مثل دانهای که کاشته میشود و زمانی که شرایط مناسب مهیا شد، نتیجهاش جذب سرمایه است؛ این یعنی باید بستری فراهم شود که برای سرمایهگذار جذاب و قابل تشخیص باشد.
رضا نصراصفهانی ادامه داد: در مورد شهرهایی مثل همدان که مرکز استان هستند، اتفاقی که افتاده این است که فراموش کردهایم چرا این شهر بهوجود آمده و به مزیت نسبی آن توجه نکردهایم.
وی با بیان اینکه وقتی میخواهیم طرح جامع یا تفصیلی بنویسیمt الگویی برای صدور پروانه بدهیم، کسبوکارها را تجمیع کنیم و یا درباره مشاغل مزاحم تصمیم بگیریم همه اینها براساس الگوهای دستوری انجام میشوند و نه براساس نیاز واقعی شهر، اذعان کرد: بهعنوان مثال وقتی در شهر مسیر توسعه یک منطقه مسکونی به یک منطقه کارگاهی میرسد، بلافاصله از سوی مدیریت شهری اعلام میشود که کارگاه مزاحم است، درحالی که ممکن است آن منطقه مسکونی مزاحم رشد اقتصادی کارگاه باشد! درواقع ما توجه نکردهایم که در اینجا یک هسته اقتصادی شکل گرفته که باید آن را ساماندهی کنیم، نه اینکه آن را از بین ببریم.
نصراصفهانی درخصوص چگونگی تأثیرگذار بودن این مسئله بر جذب سرمایه و سرمایهگذار در شهر ابراز کرد: مسئله این است که وقتی در شهر نکات مذکور مورد توجه قرار نگیرند، سرمایهگذاران ریزبهریز این مسائل را میبینند و ترجیح میدهند بروند جایی که کمتر درگیر این موانع باشند؛ چون سرمایهگذاری ازنظر اقتصاد شهری به مفهوم «تجمع فعالیتی» شناخته میشود، یعنی جایی که یک فعالیت اقتصادی در شهر شکل بگیرد، خود بهتنهایی جاذب سرمایه میشود.
این دانشیار اقتصاد شهری افزود: مسئله این است که ما معمولاً اجازه رشد به این هستههای اولیه را نمیدهیم؛ درنتیجه سرمایه جذب نمیشود.
وی با تأکید بر اینکه برای تحقق سرمایهگذاری در شهر چند زیرساخت لازم است تا به دنبال آن درآمد برای شهرداریها فراهم شود، گفت: نخست اینکه مدیران شهری باید به این موضوع اعتقاد داشته باشند؛ یعنی باید دادههای مربوط به اشتغال، جمعیت فعال و فعالیتهای اقتصادی را استخراج و تحلیل کنند، بهعبارتی همان کاری که دولت در سطح کشور انجام میدهد، شهرداریها باید در سطح شهر انجام دهند.
نصراصفهانی ادامه داد: شهردار نباید فقط دغدغه آسفالت خیابانها را داشته باشد؛ این وظیفه حداقلی او است، بلکه باید به اقتصاد شهر توجه داشته باشد و بفهمد چه اقداماتی باید انجام گیرند تا اقتصاد شهر تقویت شود.
وی با اشاره به دو پیششرط تحقق سرمایهگذاری در شهر، ابراز کرد: مقررات شهری باید براساس مزیتهای نسبی بازطراحی شوند؛ برای مثال اگر مزیت نسبی ما گردشگری است، پس باید پهنههای گردشگری تعریف کنیم و الزاماتی برای آنها قائل شویم. فرض کنید کسی بخواهد هتل بسازد، باید بگوییم بفرمایید این زمین، این مجوز، این شرایط درست؛ مثل کاری که آموزشوپرورش در زمینه مدرسهسازی انجام میدهد، یعنی زمینی برای مدرسه مشخص، مجوز اعطا و شرایط فراهم میشود.
این اقتصاددان افزود: علاوهبر دو شرط قبلی، فضای عمومی شهر یا ارتباطات اقتصادی با شهرهای اطراف نیز باید دیده شود؛ یعنی ببینیم همدان با چه شهرهایی ارتباط مؤثر دارد؟ کدامیک از این ارتباطات میتواند منجر به تقویت اقتصاد شهر شود؟ به دیگر سخن این تعاملات باید شناسایی و تقویت شوند.
وی با تأکید بر اینکه نکته حائز اهمیت در این بخش آن است که سرمایهگذاری و مشارکتهای شهرداری باید از حالت معمولی خارج شوند، ابراز کرد: این معاونت باید به سراغ پروژههایی برود که کسی سراغشان نمیرود. باید خطرپذیر باشد؛ بهعبارتی این بخش باید مغز متفکر سرمایهگذاری شهری باشد، نه صرفاً یک واحد درآمد و هزینه.
نصراصفهانی ادامه داد: برای مثال ما میتوانیم صنایعی که جنبه سنتی دارند و به حاشیه رفتهاند را دوباره به متن شهر و جامعه بازگردانیم؛ صنایع دستی یا تزئینی مثل سفال همدان که با فناوریهای جدید ترکیب شدهاند. چراکه امروزه بعضی از تولیدات دستی با مواد صنعتی ساخته میشوند، درحالی که کیفیت و ارزش خاص خود را حفظ کردهاند. اینجا جای ورود شرکتهای دانشبنیان است؛ آنهم نه هر نوع، بلکه شرکتهایی که به صنایع دستی و مزیتهای بومی ما معطوفاند.
وی افزود: البته دراینبین نباید از ایدههای کوچک اما زیبا بهراحتی عبور کرد؛ یعنی فعالیتهای خُرد اقتصادی باید حمایت شوند، نه اینکه بهدلیل مزاحمت، آنها را حذف کرد، بلکه باید دید چگونه میتوان این مزاحمت را با برنامهریزی کاهش داد و فعالیت را حفظ کرد. ممکن است بخشهایی از مناطق مسکونی اطراف این هستهها را لازم باشد به نواحی فعالیت اقتصادی تبدیل کنیم.
این دانشیار اقتصاد شهری با بیان اینکه برای مثال در اصفهان صنعت طلا سالها است در عرصه کارگاههای درونشهری مورد بحث است حال آنکه ساماندهی آن میتواند الگوی خوبی برای سایر صنایع در رونق بخشیدن به اقتصاد شهری باشد، ابراز کرد: آنچه مسلم است اینکه در بحث حضور و استقرار این واحدها، وجود امنیت در شهر یکی از مؤلفههای شکلگیری است؛ بنابراین فرض کنیم بخواهیم برخی کارگاهها را از داخل شهر به خارج شهر منتقل کنیم، این اقدام مستلزم تأمین امنیت آنها است؛ چراکه همین کارگاهها متعلق به بافت شهریاند.
وی ادامه داد: بنابراین من بهعنوان مدیر شهری باید بستری برای این نوع فعالیتها آماده کنم؛ درست مانند آنچه در ساماندهی مشاغل در شهری همچون اصفهان انجام شده و یا مثل راهاندازی فروشگاههای کوثر و یا عرضه مستقیم کالا. بنابراین در بحث اقتصاد شهری نیز ما به چنین فعالیتهایی نیاز داریم و فکر نمیکنم جای خالی برای این نوع برنامهریزیها وجود نداشته باشد.
نصراصفهانی گفت: به نظر من در طرحهای جامع شهری باید حتماً به این نکته توجه شود که شهر دارای اقتصاد است، اقتصادی که هویت دارد و این هویت باید منحصربهفرد (یونیک) درک شود.
وی با بیان اینکه باید بررسی کنیم که این هویت منحصربهفرد چیست و بعد روی آن در شهرها کار کنیم، خاطرنشان کرد: این موضوعی است که در بسیاری از شهرهای ما مغفول مانده و تأسفبارتر اینکه حتی ما دادههای شهرمحور هم نداریم؛ یعنی دادههایی که وجود دارند، عموماً توسط مرکز آمار و برای دولت مرکزی تولید شدهاند و در سطح دولت محلی، نظام آماری منسجمی نداریم که بتوان اقداماتی در این زمینه انجام داد.
این اقتصاددان با بیان اینکه یکی از کارهای جدی و ضروری آن است که برای هر شهر یک نظام آماری مناسب تدوین شود همانند نظام آماری کشور که طبق آن برای مثال بدانیم ارزشافزوده بخشهای اقتصادی شهر چقدر است، گفت: آنچه مسلم است اینکه در شهرهای بزرگ دنیا این اطلاعات جمعآوری میشود؛ برای مثال در شهری مثل لندن، تولید ناخالص داخلی حدود 650 میلیارد دلار بوده، اما نمیدانم برای اصفهان یا تهران چقدر است. همچنین نمیدانم در شهرهای کشور چه زیربخشهایی چه میزان تولید دارند، چه میزان اشتغال در محدوده شهری ایجاد شده، چه مقدار از محصولات در داخل شهر مصرف و چه میزان صادر میشوند. اینها شاخصهایی هستند که در تصمیمگیریهای اقتصادی، بسیار مؤثر هستند.
وی ادامه داد: این درحالی است که اگر بتوانیم شغل محوری شهر را شناسایی کنیم، میتوانیم الگویی طراحی کنیم که اصلاح شود و بر همان اساس سرمایهگذاری انجام گیرد؛ درست مثل بچهای که استعدادش را در یک رشته ورزشی کشف و سپس بستر لازم را برای رشدش فراهم میکنیم، اما وقتی شهرم را نمیشناسم، نمیدانم اقتصاد آن چگونه عمل میکند و یا اینکه چه ظرفیتهایی دارد و کدام موارد اهمیت بیشتری دارند تا روی آنها سرمایهگذاری کنم، بستر هم آماده نمیشود.
نصراصفهانی در پاسخ به این سؤال که آیا راهکارهایی برای افزایش اعتماد سرمایهگذاران به شهرها وجود دارد و نحوه درست انعقاد قراردادهای سرمایهگذاری چگونه است زیرا در برخی موارد در این بخش با مشکل مواجهایم برای مثال در همدان سرمایهگذاری روی میدان بار انجام شده اما بعد از 15 سال منجر به خلع ید شده و دوباره دنبال سرمایهگذار جدید میگردیم که این یعنی ما در جلب اعتماد سرمایهگذار و همچنین در شیوه مدیریت سرمایهگذاری دچار ضعف هستیم، گفت: این موضوع یک فرایند است، نه اقدامی که امروز تصمیم بگیریم و فردا اجرا کنیم؛ فرایندی هدفمند، زمانبر و حساس. چراکه سرمایهگذار با شوخی وارد یک شهر برای سرمایهگذاری نمیشود، بلکه گاهی یک اتفاق کوچک ناخوشایند در حوزه سرمایهگذاری در یک محله، باعث میشود که مردم سالها از آنجا دوری کنند.
این دانشیار اقتصاد شهری با بیان اینکه برای مدیریت چنین شرایطی باید بتوانیم اعتماد ایجاد کنیم و درعینحال رسیدن به ثبات در قوانین و مقررات یکی از کلیدیترین راهکارها است، خاطرنشان کرد: یکی از خطاهای بزرگ، سیاسی شدن مدیریت شهری است؛ اینکه بگوییم فلانی از حزب من نیست، پس قراردادش را لغو کنیم و یا چون فلانی همفکر ما است، به او امتیاز بدهیم که بهشدت آسیبزا است؛ در اصفهان بارها شاهد چنین مواردی بودهایم و یقیناً شما هم در همدان شاهد آن بودهاید.
نصراصفهانی با تأکید بر اینکه برای تغییر این تفکر باید به شهر و فضای آن نگاه کنیم، عنوان کرد: نخستین گام این است که به برنامهریزی بلندمدت متعهد شویم که متأسفانه در ایران خیلی کم به این مسئله توجه شده؛ ما باید قوانین، آییننامهها و مصوبات شهری را بهگونهای تدوین کنیم که بلندمدت باشند.
وی افزود: برای مثال اگر شورای اسلامی شهر مصوبهای دارد، حداقل برای همان چهار سالی که شورای فعلی بر سر کار است، ثبات داشته باشد و حتی اگر اشتباهی هم در آن باشد، در دوره بعد اصلاح شود؛ این ثبات به سرمایهگذار اطمینان میدهد.
این اقتصاددان اذعان کرد: نکته اصلی اینکه سرمایهگذاری و ایجاد کسبوکار و درآمدزایی، کار سادهای نیست؛ بنابراین وقتی فردی این مسیر را طی میکند، باید بهرهبرداری عادلانه از زحمتش داشته باشد، اما بعضی اوقات حق او را به رسمیت نمیشناسیم و فرصت حضور و توسعهاش را میگیریم. درحالی که باید فرصتی بدهیم تا در یک بازه زمانی مشخص، نتیجه کارش را ببیند.
نصراصفهانی با بیان اینکه برای ایجاد فضای فعالیت اقتصادی در شهر لازم است حداقل یک بازه زمانی مشخص جهت تحقق آن درنظر گرفته شود، عنوان کرد: ممکن است در نگاه نخست واگذاری امتیاز انحصاری به یک سرمایهگذار، چالشبرانگیز به نظر برسد، اما باید بپذیریم که سرمایهگذاری همراه با خطرپذیری است و میبایست امکان بهرهبرداری انحصاری در یک بازه زمانی معقول فراهم شود؛ همانطور که در حوزه ثبت اختراعات، مدتزمان بهرهبرداری انحصاری برای مخترع درنظر گرفته میشود (برای مثال پنج سال در آمریکا)، در این حوزه هم باید به سرمایهگذار چنین فرصتی داد.
این دانشیار اقتصاد شهری دانشگاه هنر اصفهان خاطرنشان کرد: نکته مهم بعدی، نیاز به عمقبخشی به این فرآیند است؛ یعنی از مرحله حرف و برنامهریزی باید به مرحله عمل برسیم که مدیریت شهری میبایست در این مسیر همراه و همدل باشد که این همدلی میتواند از طریق برگزاری سمینارها، نمایشگاهها، کنفرانسها و انجام تبلیغات مؤثر نمود پیدا کند. بنابراین باید شهر همدان را بهعنوان یک مقصد مناسب برای سرمایهگذاری معرفی کنیم و ظرفیتهای آن را بهخوبی به نمایش بگذاریم.
وی افزود: نکته حائز اهمیت اینکه برگزاری همایشها نهتنها اشکالی ندارند، بلکه به جامعه پویایی تزریق میکنند؛ این فعالیتها پیام روشنی به سرمایهگذاران داخلی و خارجی میدهند و آن اینکه اتفاقات مثبتی در جریان است، شهر درحال حرکت بوده و فضای آمادهای برای سرمایهگذاری وجود دارد.
شناسه خبر 94515