سپهرغرب، گروه شهر - طاهره ترابی‌مهوش: «وقتی آب نیست، داشتن چمن طبیعی هم ضروری نیست؛ نمی‌توانیم به مردم بگوییم آب نداریم، اما در شهر فضای سبز خوبی داشته باشیم.» این بخشی از سخنان معاون وزیر نیرو است که از بحران آب در کشور سخن می‌گوید. حالا شما بگویید وقتی آب نیست، چه باید بکنیم؟ آیا حذف چمن در شهری همچون همدان که داعیه شهر سبز پایدار جهان اسلام را یدک می‌کشد، عقلانی است و یا اینکه راهکار بهتری را می‌بایست برای جبران این نقص جایگزین کرد.

آن‌گونه که پیدا است گویی گفته معاون وزیر نیرو بدون کم‌وکاست طی دو سال گذشته از سوی مدیران حوزه زیباسازی و فضای سبز شهری همدان اجرا می‌شود و سیاست حذف چمن از فضای سبز همدان به یک اولویت در این مدیریت بدل شده است؛ به‌طوری که بسیاری از میدان‌ها و بلوارهای این کلان‌شهر از چمن خالی شدند.

حال آنکه سرپرست سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهری شهرداری همدان بارها بر حذف چمن به‌دلیل مصرف آب بالا و جایگزینی با پوشش گیاهی که مصرف آب کمتری دارند، تأکید کرده که به نظر می‌رسد این خواسته نیز به‌صورت نصفه‌ونیمه انجام شده است! به شکلی که تنها مرحله حذف چمن در دستور کار قرار گرفته و به‌جای جایگزینی با پوشش گیاهی از سنگ‌ریزه و چوب‌های رنگی استفاده شده و یا مانند رفوژ میانی بلوارهای ارتش، خوزستان، علویان و حاشیه خیابان‌ها و پیاده‌راه‌ها همچون پیاده‌راه بوعلی، اکباتان و غیره، به‌کل قید پوشش گیاهی را زده‌اند و سنگ‌فرش جای آن را گرفته، البته ناگفته نماند که در برخی از این بلوارها به‌صورت جسته‌گریخته تعدادی گل و درختچه بدون هیچ‌گونه آرایشی کاشته شده که نه‌تنها جذابیتی ندارند، بلکه چهره زشتی از بلوار‌های شهر تاریخ و تمدن را در ذهن هر بیننده تداعی می‌کنند.

این درحالی است که چندی پیش در خبرهای منعکس‌شده از سوی شهرداری اصفهان آمده بود که دوونیم هکتار چمن رولی مقاوم در برابر کم‌آبی و خشکی تولید و در فضای سبز شهری مورد استفاده قرار گرفته است؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع بر آن شدیم تا درخصوص این نوع از پوشش گیاهی و نیز امکان بهره‌مندی از این ظرفیت در شهر همدان با فروغ مرتضایی‌نژاد، مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با بیان اینکه مرکز تحقیقات وابسته به سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان در زمینی به وسعت 11 هکتار در محمودآباد این شهر واقع شده است، گفت: در مرکز تحقیقاتی در مورد درختان، درختچه‌ها، گیاهان بوته‌ای و گل‌های مختلف علفی تحقیقات انجام می‌شود.

فروغ مرتضایی‌نژاد افزود: علاوه‌بر اینکه طی دو سال گذشته در مورد امکان بهره‌بری از گیاهان دارویی زیبا و متناسب برای فضای سبز شهری نیز تحقیقاتی صورت پذیرفته است.

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با اشاره به بحران کم‌آبی که اغلب شهرهای کشورمان را گرفتار کرده، ابراز کرد: طی سال‌های اخیر با توجه به‌ شدت گرفتن بحران مذکور در این مرکز تحقیقاتی، مقاومت به خشکی گیاهان سنجیده می‌شود تا بدانیم این گیاهان تا چه میزان می‌توانند در فضای سبز دوام آورده و رشد کنند و نیاز آبی حداقل را داشته باشند.

وی با بیان اینکه خوشبختانه گیاهان دارویی کمتر دچار آفت و بیماری‌ها می‌شوند، افزود: در مرکز تحقیقاتی محمودآباد پیرامون حدود 260 گونه گیاه علفی و بوته‌ای و گیاهان پیازی مقاوم، پژوهش و از بین آن‌ها گیاهان متعددی ازجمله گیاه گل ماهور، گل‌های سلبی و مریم‌گلی به دلایلی همچون مباحث زیبایی‌شناختی و نیز مقاومت در کم‌آبی انتخاب شده‌اند.

مرتضایی‌نژاد با اشاره به اینکه در مرکز تحقیقاتی محمودآباد علاوه‌بر این گیاهان دارویی و پیازی، بر روی حدود 500 ژنوتیپ از انواع داوودی‌ها اقدامات ژنتیکی و تحقیقاتی انجام شده و همچنان این اقدامات ادامه دارد، خاطرنشان کرد: امسال از حدود 300 ژنوتیپ داوودی‌ها، جشنواره داوودی را در باغ گل‌ها برگزار کردیم و البته در سال‌های آینده نیز برگزاری این جشنواره استمرار خواهد داشت و روزبه‌روز به تعداد این ژنوتیپ‌ها اضافه می‌شود؛ بنابراین درصورت درخواست از سوی شهرداری‌ها در دیگر استان‌ها، امکان همکاری برای تقویت فضای سبز شهری وجود دارد.

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با تأکید دوباره بر مشکل کم‌آبی، اظهار کرد: در مرکز تحقیقاتی محمودآباد برای جلوگیری از حذف چمن از فضای سبز شهری، به‌عنوان آخرین راهکار پیش رو تحقیقات بر روی حدود 540 ژنوتیپ از انواع چمن‌ها را آغاز کردیم.

وی با بیان اینکه در این تحقیقات مواردی همچون مقاومت ژنوتیپ‌های مختلف چمن به گرما و سرما و حتی مقاوم به خشکی و شوری بررسی شده و پس از معرفی نسبت به تولید انبوه آن‌ها اقدام کردیم، خاطرنشان کرد: طی سال جاری دوونیم هکتار چمن رول مقاوم به گرما و خشکی درحال تولید است که از اردیبهشت‌ماه سال 98 وارد عرصه‌های فضای سبز شهر اصفهان خواهد شد.

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه چمن‌های رول را می‌توان در پارک‌های جدیدالاحداث مناطق مختلف شهر به‌صورت فرش پهن کرد و مورد استفاده قرار داد، ابراز کرد: این مزیت منجر به افزایش استقبال برای بهره‌مندی از این ظرفیت شده است.

مرتضایی‌نژاد با تأکید بر اینکه حتی در عرصه درختچه‌های مقاوم در برابر کم‌آبی نیز بررسی‌های مختلفی داشتیم، اذعان کرد: درخت‌ها و درختچه‌های مختلف مقاوم به خشکی، واریته‌های (نژاد) زیبا و متناسب برای فضای سبز مورد بررسی قرار گرفته است.

وی با بیان اینکه حتی در سال‌های اخیر گونه‌های مختلف از انواع داغداغان و بلوط‌های بومی ایران در مرکز تحقیقاتی محمودآباد امتحان شده تا در شهر جایگزین پوشش گیاهی پُرآب‌بر شوند، ابراز کرد: درختانی با نیاز آبی کم و اینکه کمتر دچار آفات و بیماری‌ها شوند، مورد توجه سازمان پارک‌ها برای استفاده قرار گرفته است.

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان در پاسخ به این سؤال که آیا امکان بهره‌مندی از ظرفیت مذکور در شهری همچون همدان وجود دارد؟ گفت: این مهم یقیناً امکان‌پذیر است و حتی می‌توان متناسب با شرایط بومی منطقه، ژنوتیپ‌های خاص را به‌کار برد.

وی با بیان اینکه پیش از این برای پوشش فضای سبز از ترکیب چند ژنوتیپ چمنی به‌صورت بذری استفاده می‌شد، افزود: درحال حاضر همان‌طور که عنوان شد، چمن‌های مقاوم در برابر کم‌آبی متناسب با نیاز منطقه در مرکز تحقیقات تولید و در برش‌های متفاوت بنا به نیاز در فضای سبز همچون پوششی موکت‌مانند جایگزین چمن‌های اسپرتی پیشین شده و یا اینکه در فضاهای جدیدالاحداث مستقر می‌شوند.

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه وجود ظرفیت مذکور در شهرداری اصفهان در جلسه شهرداران کلان‌شهرها نیز مطرح شده است، گفت: بازهم تأکید می‌کنم درصورت تقاضا از سوی دیگر شهرداری‌ها، می‌توانیم بنا شرایط اقلیمی خاص آن شهر چمن رولی مورد نیاز را تولید کنیم.

مع‌الوصف؛ چنان که گفته شد کارکرد فضای سبز شهری به‌ویژه در کلان‌شهرها بسیار مهم بوده و وجود آن‌ها بخش جدایی‌ناپذیری از مجموعه شهرها تلقی می‌شود، به‌طوری که این پوشش گیاهی دارای عملکردهای مختلفی است. به این معنا که فضاهای سبز از یک‌سو موجب بهبود وضعیت زیست‌محیطی شهرها می‌شوند و از سوی دیگر شرایط مناسبی را برای گذران اوقات فراغت شهروندان به‌وجود می‌آورند؛ علاوه‌بر این‌ها، دارای عملکردهای کالبدی نیز هستند، به‌گونه‌ای که فضای سبز شهری به‌عنوان بخش جاندار محیط شهری، مکمل بخش بی‌جان شهر، یعنی ساختار کالبدی آن به حساب می‌آید. به‌طوری که فضای سبز می‌تواند به‌عنوان دیواره فضاهای شهری، آرایش‌دهنده شبکه راه‌ها و تفکیک‌کننده فضاهای شهری، ایفای نقش کند.

حال‌ آنکه طی چندسال اخیر همان‌طور که در مقدمه عنوان شد، درخصوص نقش کالبدی فضای سبز شهری همدان شاهد تغییر و تحولی ناخوشایند به بهانه کاهش منابع آبی هستیم و با حذف چمن از فضای سبز و کاشتن برخی گونه‌های گیاهی به‌صورت نامنظم، بیشتر آشفتگی در ذهن رهگذر به نمایش گذاشته می‌شود تا آرامش؛ این درحالی است که نظم بصری از مؤلفه‌های اصلی و مهم فضاهای انسان‌ساخت مخصوصاً در محیط شهری به‌شمار می‌رود و همان‌طور که محیط داخلی زندگی انسان (خانه) بایستی از زیبایی برخوردار باشد، محیط بیرونی (شهر) نیز باید زیبا و دارای کیفیت بصری مناسب باشد.

اما در شهری همچون همدان همواره به‌جای پیدا کردن راه حل، پاک کردن صورت‌مسئله از سوی مدیران در دستور کار قرار دارد؛ این درحالی است که در دیگر شهرها نیز که با بحران کمبود آب مواجه‌اند، راهکار‌های اصولی همچون آنچه در دستور کار شهرداری اصفهان قرار گرفته، به اجرا درمی‌آید. چراکه به گفته کارشناسان حذف چمن و جایگزین کردن سنگ‌فرش به‌جای آن، به‌هیچ‌عنوان در فضای سبز شهری قابل قبول نیست؛ زیرا حذف چمن به‌مرور نتیجه‌ای جز کاهش میزان سرانه فضای سبزی شهری در پی نخواهد داشت، حال آنکه چمن یکی از ابرجاذب‌ها برای جلوگیری از آلودگی‌ها به‌ویژه سرب است و از طرفی این نوع از پوشش گیاهی امکان سربرداری دارد که در این زمینه مؤثر است.

شاید بتوان بخشی از آلودگی همدان را نیز که طی سال جاری در شهر شاهد بودیم، به حذف چمن از معابر پُرتردد همچون بلوار ارتش و یا بلوار خوزستان تسری دارد؛ بنابراین خطاب به مدیران متولی حوزه فضای سبز شهری همدان می‌بایست گفت، به نظر می‌رسد با ادامه روند کنونی و حذف چمن از فضای شهری همدان و عدم جایگزینی گیاه مناسب و یا راهکارهای موجود همچون چمن رولی، این شهر یکی از امتیازات خود یعنی فضای سبز شهری را از دست خواهد داد و به شهری بی‌روح همچون شهرهای بیابانی شبیه خواهد شد.