گردشگری شهری یکی از پرجاذبه‌ترین انواع گردشگری است که به درآمدزایی شهر کمک زیادی می‌کند؛ گردش شهروندان و گردشگران در فضاهای شهری و استفاده از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی شهر، امروزه در میان مدیران و برنامه‌ریزان شهری امری جا افتاده است و برنامه‌ها و طرح‌های زیادی برای رونق و توسعه آن در نظر گرفته می‌شود. با این حال گردشگری در هنگام شب چندان در فرهنگ ما پذیرفته‌شده نیست؛ همین امر موجب شده تا برنامه‌ریزی دقیقی برای آن نشود و تنها نیاز و خواست شهروندان به واسطه شرایط حاکم، موجب رونق این نوع از گردشگری شده است.

حضور شهروندان در فضاهای شهری به واسطه پیشرفت فناوری و گسترش ارتباطات تسهیل شده و با وجود اینکه برنامه و طرح مدونی برای آن وجود ندارد، استقبال مردم از این نوع گردشگری به خصوص در فصول گرم سال در حال گسترش است. البته نبود هماهنگی میان خواست و نیاز شهروندان با قوانین و اقدامات مدیریت شهری، مشکلاتی را ایجاد کرده است. در این زمینه گفت‌وگویی را با فرزاد مؤمنی، کارشناس شهرسازی انجام داده‌ایم. مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

  علت ایجاد و گسترش گردشگری شبانه چیست؟

گردشگری شبانه نشأت‌گرفته از بلوک غرب است. در برخی از شهرهای توسعه‌یافته مثل نیویورک عنوانی با نام شب‌های زنده وجود دارد. در واقع کارهای پرمشغله روزانه‌ای که افراد دارند موجب شده تا نزدیک شب درگیر باشند به همین دلیل نیاز دارند تا شب‌ها استراحت و تفریح کنند؛ در این راستا لازم است فضاهای جذاب داخل شهری پاسخگوی این نیاز باشد. شهروندان در شهرهای توسعه‌یافته مشغله کاری زیادی دارند و وجود چنین فضاهایی در شهر به منظور تفریح و استراحت در هنگام شب نیاز است. البته شهروندان در شهرهای جنوبی کشور ما نیز به دلیل شرایط آب و هوایی در طول روز به خصوص در فصول گرم تابستان نمی‌توانند در فضاهای شهری حضور پیدا کنند و مردم این شهرها شب هنگام در فضاهای شهری و مراکز خرید و مراکز تفریحی حضور پیدا می‌کنند.

  جایگاه گردشگری شبانه در شهرهای ما کجاست؟

رونق و وجود گردشگری شبانه به فرهنگ جوامع نیز مربوط می‌شود به طور مثال در فرهنگ شهرهای کویری مثل اصفهان و یزد چیزی به عنوان گردشگری شبانه تعریف نشده است، اما در شهرهای جنوبی کشور، گردشگری شبانه جزئی از سبک زندگیشان است. جامعه ما یک جامعه سنتی است که به سمت مدرن شدن پیش می‌رود درحالی‌که گردشگری شبانه در بسیاری از شهرهای توسعه‌یافته امری عادی و جا افتاده است. مشغله کاری در این کشورها اجازه تفریح و گذران اوقات فراغت در طول روز را نمی‌دهد. در کشور ما نیز بعضاً شهروندان به دلیل فشار زندگی و مشکلات اقتصادی به‌صورت دو شیفت کار می‌کنند و زمانی را برای تفریح خودش و خانواده‌اش نیاز دارد، درحالی‌که سبک زندگی شهری به‌خصوص در شهرهای بزرگ در دست تغییر است، اما هنوز قوانین و طرز تفکرها با سبک زندگی هماهنگ نشده است.

  توسعه گردشگری شبانه نیازمند چه ملزوماتی است؟

گردشگری به منزله ایجاد فضاهای با نشاط برای شهروندان و افرادی است که نیاز دارند اوقات فراغت خود را در این ساعات بیرون از خانه باشند. گردشگری البته دسته‌بندی‌های متفاوتی دارد، اما فرض بر این است که گردشگری شبانه ما از نوع گردشگری مراکز خرید و مراکز تفریحی در شهرها است. به‌منظور رونق گردشگری شبانه باید قوانین اجتماعی و قوانین تجاری به‌عنوان سیاست‌های بالادستی مورد بازبینی و اصلاح قرار بگیرد. به‌عنوان مثال قانون تعزیرات عملاً اجازه نمی‌دهد که یک مغازه‌دار از ساعت 12:30 شب به بعد فعالیت داشته باشد و چنانچه بخواهیم گردشگری شبانه را داشته باشیم این قانون عملاً باید اصلاح شود، همچنین نیاز است بازبینی بر نحوه سفرهای درون‌شهری انجام شود. تأمین امنیت برای استفاده‌کنندگان از فضاهای شهری در شب هنگام اهمیت زیادی دارد و در این راستا نیاز است فضاهای شهری، فضاهایی زنده و پویا باشد تا شهروندان از حضور در چنین فضاهایی احساس امنیت کنند. در این راستا اصلاح سیستم روشنایی شهر و حفظ روشنایی فضاهای شهری در طول شب اهمیت زیادی دارد.

به‌منظور تأمین امنیت شهروندان همچنین همکاری سایر سازمان‌های اجتماعی مثل نیروی انتظامی نیاز است، به دلیل شیوع کرونا قانون منع تردد از ساعت 10 شب تا سه صبح اجرا شده است درحالی‌که حتی ساعت 12 شب ترافیک سنگینی در مراکز و فضاهای تفریحی وجود دارد و تعدادی از شهروندان تا پاسی از شب بیرون از منزل هستند. این نشان از آن دارد که مردم خواهان آن هستند شب هنگام به خصوص در فصل‌های گرم‌تر مثل فصل تابستان بیرون از منزل باشند.

نبود هماهنگی میان قوانین و خواست و نیاز شهروندان چه تبعاتی برای شهر در پی دارد؟

با توجه به اینکه این قانون سنخیتی با تفکرات و نیازهای شهروندان ندارد، عملاً نافرمانی مدنی شکل می‌گیرد. اعمال چنین قوانینی بدون در نظر داشتن خواست و نیاز افراد آن جامعه، موجب ایجاد ناهنجاری و شکاف میان مردم و مدیریت شهری می‌شود و مشارکت معنا و مفهوم پیدا نمی‌کند. به عبارت بهتر مردم این قانون را که تأثیری در زندگیشان ندارد، نادیده گرفته و نافرمانی می‌کنند و عملاً نافرمانی را یاد می‌گیرند. تأثیرگذاری سیاست بالادستی بر شهرهای ما در بحث گردشگری و حیات شبانه مشهود است و یکی از مشکلات مدیریتی کشور محسوب می‌شود درحالی‌که اگر قوانین از سطح خرد یعنی از سمت پایین به بالا بوده و قانون مطلقه نباشد، نظرات شهروندان در پایین‌دست و مقیاس‌های شهری نیز شنیده شود، فرآیندی ایجاد می‌شود و این فرآیند به یک نقطه بهینه می‌رسد.

به‌نظر من در نظر داشتن یک قانون مطلق موجب نافرمانی و ایجاد شکاف می‌شود. زمانی که قانون منع تردد شبانه از ساعت 10 شب تا سه صبح وجود دارد این سؤال برای شهروندان مطرح می‌شود که کرونا تنها در این ساعات ایجاد خطر می‌کند؟! زمانی که اعمال چنین قانون‌هایی منطبق با واقعیت‌ها و خواست شهروندان نیست، ممکن است برخی از شهروندان نافرمانی کنند. از این قوانین با عنوان قوانین سوپاپی یاد می‌شود و سعی می‌شود با استفاده از این قوانین سایر عوامل دیگر مدیریت شود درحالی‌که این روزها شهروندان نیاز به حضور در فضاهای شهری و گردشگری شبانه دارند. اعمال این دست قوانین در کشور ما موجب ایجاد شکاف میان مردم و مدیریت شهری و در نهایت عدم اعتماد و مشارکت شهروندان می‌شود.