یکی از مصنوعات رشته نساجی در یزد که بسیار کاربردی و اشتغال‌زا بوده، بافت روفرشی است؛ مفروشی نازک‌تر از قالی و ضخیم‌تر از پارچه که برای پهن کردن روی فرش استفاده می‌شود تا دستباف‌‌های گران‌قیمت و باارزش ایرانی بر اثر آفتاب و... کیفیت خود را به‌مرور زمان از دست ندهند.

روفرشی نوعی زیرانداز عالی با وزن کم و قابلیت شست و شوی آسان نیز به شمار می‌رود. این محصول با کیفیت تولیدی بالا و طرح و نقش‌های متنوع و زیبا توانسته در 50سال گذشته برای خودش شهرتی دست‌وپا کند، طوری که امروزه ده‌ها تولیدکننده روفرشی در یزد روزانه صدها متر روفرشی در اندازه‌ها و طرح‌های مختلف با کیفیت‌های متنوع به بازارهای داخلی و خارجی ارائه می‌کنند.

  روفرشی‌‌هایی با نقش‌‌های اصیل ایرانی

در طراحی انواع مفروش‌ها و زیراندازهای ایرانی از نقشه‌های اسلیمی، ترنج، بته‌ای، شاه‌عباسی و...، نقش و نگارهای گلیم استفاده شده که تقریباً همین طرح‌های بومی در بافت روفرشی یزد هم به کار رفته است. درواقع نقوش و طرح‌های ایرانی با تأثیرپذیری از ذهنیت فرهنگی نظیر نژاد، قوم، آیین و رسوم و موقعیت جغرافیایی، هویت‌بخش صنعت روفرشی در ایران و یزد است. روفرشی‌های یزد با مواد اولیه بومی و اغلب با نقش‌های اصیل ایرانی تولید می‌شود.

با این تفاوت که در گذشته روفرشی با دستگاه‌های ماکویی بافته می‌شد اما امروزه دستگاه‌های مدرن ماشینی انواع طرح‌ها و نقش‌های متنوع را روی روفرشی نقش می‌زنند؛ نقش‌های زیبا و پرطرفداری چون شاه ترمه، شاه‌نشین، شاهکار، شاه گل، سایدنا و شاهسوند. باوجود این قدمت و تنوع رنگ و طرح، روفرشی‌بافی در یزد هم این روزها تحت تأثیر شرایط اقتصادی قرار گرفته و با چالش‌ها و فرازونشیب‌های بسیاری مواجه است.

  ارزآوری صادرات 60درصدی

تولید روفرشی در یزد دیگر به شکل سنتی نیست و این هنر-صنعت هم مانند برخی صنایع دیگر همزمان با صنعتی شدن جان تازه‌ای گرفته و با گسترش کارگاه‌های تولید روفرشی به کارخانه‌های بزرگ، این محصول در کشور توانسته به‌عنوان یک کالای مصرفی حرفی برای گفتن داشته باشد.

دبیر انجمن صنایع نساجی یزد با اشاره به نیم‌قرن سابقه روفرشی‌بافی در این استان می‌گوید: این هنر 50ساله که با مواد اولیه صددرصد ایرانی و بومی تولید می‌شود،‌ امروز نه‌فقط در ایران مشهور است که شهرت جهانی نیز دارد.

مجتبی دستمالچیان با بیان این‌که 90درصد سهم روفرشی بازار ایران متعلق به استان یزد است، می‌افزاید: هم‌اکنون 160واحد تولید روفرشی با ‌کارگرفتن 600 ماشین بافندگی با ظرفیت تولید سالانه یکصد میلیون مترمربع در استان فعال است.

به گفته وی، 60درصد روفرشی‌های یزد به خارج از کشور صادر می‌شود و کشورهای قرقیزستان، ترکمنستان، امارات متحده عربی، پاکستان، افغانستان، قطر، کشورهای آسیای میانه، عراق و عمان عمده کشورهای هدف صادراتی روفرشی یزد هستند.

دبیر انجمن صنایع نساجی استان یزد در خصوص ارزآوری این محصول برای کشور می‌گوید: ارزش‌افزوده روفرشی و صادرات آن به کشورهایی همچون ژاپن، کره و کشورهای اروپایی باعث شده این صنعت اهمیت و جایگاه ویژه‌ای در ایجاد اشتغال پایدار برای صنعت استان و کشور پیدا کند، طوری که هم‌اکنون بالغ‌بر 3000نفر به‌طور مستقیم در استان مشغول فعالیت در این حوزه هستند.

  2برابر قیمت‌های جهانی

طبیعتاً این هنر- صنعت هم مثل بسیاری از مشاغل دیگر و به‌دلیل عواملی ازجمله تحریم اقتصادی درگیر مشکلاتی است که تولیدکنندگان را در تنگنا قرار داده است.

دستمالچیان دراین‌باره می‌گوید: متأسفانه به‌دلیل وجود تحریم‌ها و تورم و به‌تبع‌آن افزایش نرخ دلار و افزایش قیمت‌تمام‌شده محصول، صادرات روفرشی دیگر توجیه اقتصادی ندارد و تولیدکنندگان این محصول عملاً بازار رقابت خود را در خارج کشور از دست داده‌اند.

به گفته وی، مهم‌ترین مشکل تولیدکنندگان، بالا بودن بیش از حد قیمت مواد اولیه پتروشیمی‌ها در ایران است که باعث شده قیمت‌های پایه‌ای که در بورس عرضه می‌شود نزدیک به دو برابر قیمت‌های جهانی باشد و صادرات را غیرممکن کند. مشکل دیگر این است که با توجه به قدمت و سابقه تولید روفرشی در استان، جهت بهتر شدن کیفیت روفرشی اکثر تولیدکنندگان نیاز به متخصصان طراحی و دانش روز نساجی دارند که در حال حاضر از آن بی‌بهره‌اند.

  مبنای قیمت مواد اولیه چیست؟

مدیرعامل یکی از شرکت‌های تولیدی که از تولیدکنندگان برتر استان در حوزه صنعت روفرشی و فرش سبک نیز هست و بیش از90درصد محصولات شرکتش به کشورهای عراق، آفریقایی، روسیه و اروپایی صادر می‌شود نیز در گفت‌وگو با جام‌جم از مشکلات این حوزه می‌گوید.

محسن نیکزاد افزایش بی‌سابقه قیمت مواد اولیه برای روفرشی را مهم‌ترین معضل جدی این صنعت در شرایط فعلی عنوان می‌کند که باعث می‌شود قیمت‌تمام‌شده محصول بسیار گران و برای مصرف‌کننده بدون صرفه اقتصادی باشد.

به گفته وی، مواد پتروشیمی (مواد اولیه نخ‌های پلی‌استر) عرضه‌شده در بورس زیر20هزار تومان است، ولی با توجه به رقابت در بورس و عوامل دیگر، نخ با قیمت 45هزار تا 50هزار تومان به دست کارخانه‌های بافندگی می‌رسد درحالی‌که محدوده قیمت تمام‌شده نخ حدود 35 -30هزار تومان است و این رانت‌بازی کمر تولید را شکسته است.

وی می‌افزاید: اقدامات شرکت پتروشیمی شهید تندگویان و زنجیره‌های تولید نخ در کشور علت به‌وجودآمدن این شرایط است و تولیدکننده پارچه داخلی نخ تولیدی را معادل دلار 30هزارتومانی از این شرکت‌ها می‌خرد و کالای تولیدشده را با دلار 22هزار تومانی صادر می‌کند که این شرایط برای تولیدکننده یعنی تعطیلی واحد تولیدی‌‌.

  سوغاتی مناسب برای گردشگران

وقتی وارد خیابان‌های مرکزی شهر می‌شویم با انواع و اقسام محصولات و صنایع‌دستی یزدی روبه‌رو می‌گردیم که حتی تماشایش می‌تواند برای مسافران و گردشگران جذاب باشد.

روفرشی یزدی یکی از آن‌هاست که بر سردر هر مغازه‌ای آویزان است و می‌تواند سوغاتی خوبی برای مسافران و گردشگران باشد.

معاونت گردشگری اداره میراث فرهنگی استان یزد در خصوص این صنعت و جذابیت‌هایش برای جذب گردشگر به ما می‌گوید: استان یزد بیشتر به‌عنوان قطب تولید منسوجات خصوصاً منسوجات سنتی شناخته می‌شود و روفرشی به شکل تولید کارگاهی و با استفاده از ماشین‌آلات نیز در زمره سوغات یزد قرار گرفته است.

هما خورشیدی به سایر منسوجات یزدی اشاره کرده و می‌گوید: دست‌بافته‌های سنتی یزد ازجمله پارچه‌های دارایی، کاربافی، دستمال‌یزدی و... به‌عنوان صنایع‌دستی و هنر سنتی و سوغات یزد محسوب می‌شوند ضمن این‌که ترمه یزد نیز به‌عنوان سوغات طرفداران زیادی دارد.

وی با بیان این‌که به‌طورکلی صنایع‌دستی و سوغات هر منطقه ازجمله جاذبه‌های گردشگری آن خطه محسوب می‌شود، می‌گوید: اما ازآنجاکه شیوه تولید روفرشی با دستگاه و در کارگاه‌های تولیدی صنعتی است، صنایع‌دستی محسوب نمی‌شود، ولی با تنوع تولید و افزایش کیفیت، این محصول نیز می‌تواند سوغات خوبی برای گردشگران باشد.

گردشگرپذیری یزد، فرصتی برای روفرش‌بافی

یزد استانی گردشگرپذیر و یکی از قطب‌های گردشگری ایران است. گردشگرانی از سراسر ایران و جهان طی سال به این استان سفر می‌کنند، به‌ویژه آن‌که شهر یزد ثبت جهانی هم شده و شهره در جهان است.

به گفته دستمالچیان، می‌توان از این موقعیت و ظرفیت بزرگ و ویژه برای پیشرفت و رونق صنعت روفرشی‌بافی هم بهره برد. کافی است روفرشی یزد مورد توجه ویژه قرار گرفته و برند خاص خود را بیابد و تولیدکنندگان هم به تولید این محصول در سایزهای مختلف و مورد پسند گردشگران روی بیاورند.

*کاظم صادقپور