ورودیهای شهر همدان نمادی از عدم مدیریت و نبود نگاه درست به آینده
نظر به اینکه فضای ورودی شهرها بهعنوان مفصل اتصالدهنده فضای طبیعی خارج و داخل شهر و بهعنوان برقرارکننده ارتباط بین شهر و حومه آن از دیرباز از برخی الگوهای خاص ارتباط فضایی پیروی میکند ما را ملزم میدارد که در امر طراحی و احداث فضاهای مذکور، حداقل استانداردهای لازم را در نظر بگیریم اما متأسفانه امروزه ورودیها ازجمله فضاهای فراموششده شهرها بوده که با مشکلات و نابسامانیهای متنوعی روبرو هستند. برخی از این نابسامانیها منجر به آن شده تا ورودیها از حداقل مؤلفههای خواندهشده بهعنوان یک محیط و فضای مطلوب شهری بیبهره باشند.
گسترش خودبهخود، توسعه بیرویه و بدون برنامه شهرها و توجه نکردن به الگوهای توسعه فضایی مناسب باعث ضعف در شکل و محتوای فضاهای ورودی شهرها در ایران شده است، لزوم تعمق در این مسئله هنگامی بیشتر نمایان میشود که امروزه ورودی شهرها به سطحی از کیفیت تنزل پیدا کردهاند که در فضاسازی آنها غالباً تنها عناصر مشهود برنامهریزیشده جهت یادآوری مفهوم ورود، تعبیه یک تابلو است که ورود به شهر را متذکر شده و خوشآمد میگوید.
از طرفی ورودی شهرهای معاصر، جدا از ساختار شهر و نحوه چیدمان فضاهای شهری، تبدیل به بافت مرده شهر شده و از ساختار نظاممند خود در شهرهای قدیمی، فاصله گرفته، البته بدیهی است که ورودی شهرهای معاصر، نمیتواند تقلیدی از نظام ورودی در شهرهای باستانی باشد چراکه، اگر شهر را سیستمی، متشکل از لایههای مختلف تاریخی، طبیعی، زیستمحیطی، فرهنگی، اقتصادی و غیره تعریف کنیم متوجه میشویم که ورودی این شهر نمیتواند جدا از لایههای ساختاریاش تعریف شود. حال آنکه در ساختار نظاممند شهرهای معاصر، ورودی هویت خود را در همنشینی مناسب با لایههای ساختاری شهر میتواند احیا کند، این همنشینی در گرو شناسایی قابلیتهای ورودی و میزان تأثیر آن در خوانایی فضاهای شهری است.
بر این اساس از آنجاکه سالهاست بحث نا بهسامانی ورودیهای پایتخت تاریخ و تمدن ایرانزمین مطرح است برآن شدیم تا در این خصوص گفتوگویی را با دبیر گروه تخصصی شهرسازی شورای مرکزی نظاممهندسی ساختمان کشور ترتیب دهیم که در ادامه میخوانید:
محمدخلیل البرزنیا با بیان اینکه همدان یک شهر خدماتی در کریدور غرب کشور بهحساب میآید و از گذشتههای دور بهواسطه مراجعات مکرر و نیاز به خدمات سریع در این مسیر، این مبادی چه در طراحیهای شهر و چه بهصورت ناخواسته به کاربریهای خدماتی تغییر یافته است گفت: در واقع در نبود برنامه مدون در ورودی و خروجیهای شهر شاهد نا بهسامانی موجود هستیم.
وی با تأکید بر اینکه مسافر یا گذرنده از شهر هنگام نزدیک شدن به شهر باید بتواند تصویری کلی از بافت و زندگی شهر را در ذهن خود مجسم کند گفت: گستردگی این تصویر و جامعیت آن بسته به سوی نزدیک شدن به شهر و نیز شکل بستری است که در آن قرار گرفته، هرچند که حتی موانع دید نیز میتوانند بازگو کنند شکل و فضای کلی شهر باشند، ترکیب بافت لبه شهر باید بهگونهای باشد که با سرعت حرکت ناظری که به شهر نزدیک میشود هماهنگی داشته باشد.
وی با بیان اینکه تصویری که فرد سوار بر اتومبیل از شهر دریافت میکند با تصویری که به دید پیاده میآید بسیار متفاوت است ابراز کرد: بنابراین بافت لبه ورودی شهر امروز حتماً مقیاس و ترکیبی متفاوت از شهر قدیم خواهد داشت، هرچند که مفهوم بنیادین ورودی ما همان است.
دبیر گروه تخصصی شهرسازی شورای مرکزی نظاممهندسی ساختمان کشور با اشاره به اینکه مهمترین کارکرد مبادی ورودی، آفرینش احساس ورود به شهر در مخاطب متحرک است اذعان کرد:. این احساس ماحصل تعامل سه مفهوم ورود روانی، تصویری و فیزیکی است که این مفاهیم هر یک در بخشی از عرصه مبادی ورودی محقق میشوند.
البرزنیا با بیان اینکه ورود به شهر یا یک منطقه یا حوزه تاریخی- فرهنگی همچون همدان که بهعنوان شهر تاریخ و تمدن یاد میشود الزامات ویژهای را طلب میکند ابراز کرد: وجود این الزامات عوامل متفاوتی را در تعریف ورودی شهر دخیل میسازد.
وی با تأکید بر اینکه توقعات موضوعی از ورودی شهر را میتوان به موضوعاتی چون پذیرندگی، خوانایی و تشخص تقسیم کرد تشریح کرد: پذیرندگی یعنی در زمان ورود به هر شهر اولین توقعی که هر فرد در ذهن خود دارد حس پذیرفته شدن است؛ یعنی شخص انتظار دارد که در بدو ورود با فضایی مواجه شود که به او خوشآمد میگوید، حال آنکه در شهر همدان این کارگاهها و فضاهای تعمیرگاهی در ورودیهای شهر است که به میهمانان و گردشگران شهر تاریخ و تمدن خوشآمد میگویند.
وی با اشاره به مفهوم خوانایی نیز گفت: نکته دیگری که بهخصوص به دلیل حاکمیت سواره در ورودی شهر اهمیت زیادی دارد، خوانایی است که به افزایش ایمنی و راحتی مسافران کمک زیاد میکند، این مهم نیز در هیچیک از ورودیهای شهر استانداردهای لازم را ندارد.
این کارشناس شهرسازی با تأکید بر اینکه نکته کیفی مهمی که مشکل اصلی ورودی شهرهای ما است عدم تشخص آنها است اذعان کرد: ورودیها نشانگر هویت و شخصیت یک شهر هستند و نمیتوان با ایجاد فلکه و بلوار، چند تابلو یا مجسمه آن را تعریف کرد زیرا تمام عواملی از شهر که به دیده میآیند و چشم قادر به تماشای آنهاست مجموعهای از اطلاعات را به ناظر (بیننده، مسافر و گردشگر) ارسال میکنند، در واقع سیمای شهر حاصل پردازش این اطلاعات در ذهن و ایجاد تصویر ذهنی از محیط یا فضای مورد ادراک است.
البرزنیا با اشاره به اینکه باید ورودیهای همدان در سطح یک کلانشهر ارتقا یابد گفت: در واقع این مبادی باید معرف گردشگرپذیر بودن شهر همدان بهعنوان محور توسعه این شهر باشند نه گرفتار در حصار فضای کارگاهی.
وی با تأکید بر اینکه اصلیترین راهکار پیشرو تعیین تکلیف و تعریف درست ورودی در طرحهای جامع و تفضیلی پیش روی شهر همدان است اذعان کرد: تا زمانی که تعریف درستی برای منظر شهری این ورودیها در شهر همدان تعریف نشود این محقق نخواهد شد.
دبیر گروه تخصصی شهرسازی شورای مرکزی نظاممهندسی ساختمان کشور با بیان اینکه امروز متأسفانه در کنار کاربریهای ناهمگون فضای کارگاهی موجود در نبود برنامه مدون در عرصه کاربری این مبادی شاهد گسترش قارچگونه سوپرمارکتهای بهصورت نامتعارف و غیر شکیل هستیم اذعان کرد: طی این سالها در عدم تعیین تکلیف کاربری این ورودیها و نداشتن برنامه در طرحهای شهری طرحهای ساماندهی نیز موفق عمل نکرده است.
البرزنیا با اشاره به اهمیت طراحی جداره ورودیها اذعان کرد: ورودی شهر یکی از مسیرهایی است که توریستهای شهر با عبور از آن یک تصویر ذهنی از شهر برای خود ترسیم میکنند، حال اگر این ورودی بینظم و فاقد طراحی باشد، تصویر ذهنی افراد از یک شهر نامناسب خواهد بود.
با توجه به آنچه گفته شد و بررسیهای میدانی یکی از مشکلات غیر قابل انکار شهر همدان عدم ساماندهی ورودیهای این شهر است. همدان علیرغم داشتن غنای فرهنگی و سابقه تاریخی دارای سه ورودی نامنظم، بدون هویت و مملو از مشاغل ناهمگون و کالبد نازیباست در حالی سالها مدیران شهری از اجرای طرحهای مختلف برای این سه درب شهر دم زدهاند. ورودی از سمت جاده ملایر که با سنگ قبر فروشها به میهمانان خیرمقدم میگوید. اغلب کارخانههای واقع در جاده تهران که در آن فرودگاه قرار دارد و یک مسیر استراتژیک برای همدان محسوب میشود طی این سالها برای آزادسازی معبر فقط به فشار دادگستری تمکین کردهاند و مغازههای ریز و درشت این مسیر تصویری شلخته از شهر پیش چشم قرار میدهد. جاده کرمانشاه علیرغم اینکه یک محور مهم برای تردد زائران اربعین است هیچ کاری برای ساماندهی آن انجام نشده و به این شلختگی، وجود تقاطعهای غیر همسطحی را که نیمبند ساخته شده و هر بار یک جایش تکمیل یا تعمیر میشود را هم اضافه بفرمایید. با این اوضاع قمر در عقرب نمیدانم مدیران شهری و اعضای شورای شهر در ادوار مختلف چگونه سرشان را پیش مردم بالا میگیرند که حتی نتوانستهاند تکلیف این سه ورودی را مشخص کنند چه برسد به مدیریت شهر!؟
انتظار میرود شورای ششم دست از این کاهلی بردارد و بهعنوان یک نیاز غیر قابل انکار همدان ساماندهی، هویتسازی و ایجاد زیرساختهای جدید و مورد نیاز را از شهردار مطالبه کند. اگرچه این شورا حتی نتوانست بر فعالیت شهرداری برای آمادهسازی شهر برای نوروزی 1401 نظارت مؤثری داشته باشد و پایتخت تاریخ و تمدن ایران کمرونقترین نوروز خود را به لحاظ فضاسازی شهری و المانسازی پشت سر گذاشت اما این حق مردم همدان است که نمایندگانشان در پارلمان شهری قدری به فکر نیازهای شهر بوده و به وظیفه خود عمل کنند.
