تالاب هشیلان این اکوسیستم منحصربه‌فرد در 45 کیلومتری کرمانشاه به طرف روانسر و در حوالی دهستان الهیارخانی و در حد فاصل دو کوه خورین و ویس واقع شده که مساحت آن 450 هکتار بوده و دارای دو هزار و 32 هکتار عرصه حفاظت‌شده است و از سال 1373 به بعد جزء مناطق حفاظت‌شده با رده حفاظتی «منطقه شکار و تیراندازی ممنوع» قرار دارد.

سیمای ساختاری تالاب از تعداد زیادی گودال آب و جزیره‌های خشک (هاموک) شکل گرفته که مسیر‌های حرکت آب، شبکه‌ای درهم‌تنیده از فضا‌های خشک و آب‌گرفته را به‌وجود آورده و در بستر‌ی تورب‌زاری، تالاب هشیلان ایجاد شده است.

به گفته کارشناسان محیط‌زیست منطقه‌این تالاب، تالابی الگویافته است؛ علت الگو‌یافتگی آن بنا بر تحقیقات دانشگاهی، تجمع لایه‌های تورب (مواد آلی نارس) روی هم در داخل گودال‌های آب و لایه‌های زیرین آن بوده که در اعماق بر اثر گذشت زمان به زغال سنگ نارس تبدیل شده است.

به اعتقاد این کارشناسان چنین تالاب‌های تورب‌زاری فقط در قطب‌های شمال و جنوب کره زمین و در عرض‌های بالا و بر اثر ذوب شدن یخ‌ها به‌وجود آمده‌اند و اینکه تالاب مذکور چرا در این طول و عرض جغرافیایی و در این بخش از زاگرس پدیده آمده است، هنوز معلوم نیست. جالب‌تر اینکه طبق آخرین اطلاعات در این تالاب 450 هکتاری بیش از 73 گونه گیاه آبزی، کنارآبزی و خشکی‌زی و 65 گونه پرنده آبزی و کنارآبزی مهاجر و بومی شناسایی شده است.

حیرت‌انگیزتر اینکه در محدوده تالاب هیچ درخت خودرویی وجود ندارد و فقط گونه‌های بید به‌صورت پراکنده و بسیار اندک در چند نقطه رویش داشته‌اند؛ علاوه‌بر این‌ها سطح تالاب دارای نیزار‌های زیادی است که وجود آن‌ها باعث شده محیطی گرم در زمستان برای پرندگان و سایر موجودات تالاب فراهم شود.

در داخل و حاشیه تالاب جوندگانی از خانواده موش‌ها و پستاندارانی همچون گرگ، گراز وحشی، روباه، خرگوش، شغال، بز کوهی و گربه وحشی زیست می‌کنند.

در هشیلان مار به‌وفور یافت می‌شود مار آبی و مار چلیپر از انواع مار‌های هشیلان است؛ نام تالاب هم براساس گویش کردی، مرکب از دو بخش «هشی» به معنی مار و «لان» به معنای خانه است. حال برای اطلاع از آخرین وضعیت این اکوسیستم طبیعی بر آن شدیم تا با احد جلیلیان، سرپسرت اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان کرمانشاه گفت‌وگویی را ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سرپرست اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان کرمانشاه با بیان اینکه حفاظت از تالاب هشیلان به‌عنوان نگین محیط‌زیست در غرب کشور برای ما از اهمیت بالایی برخوردار است، گفت: این تالاب یک ایستگاه،‌ مأمن و پناهگاه برای حیات وحش، جانوران و خصوصاً پرندگان مهاجر آبزی و کنارآبزی به‌ویژه در بحث زمستان‌گذرانی محسوب می‌شود.

احد جلیلیان افزود: از آنجا که کل کشور درگیر کمبود نزولات آسمانی و بارش است، متأسفانه این اکوسیستم نیز قاعده مذکور مستثنا نبوده و این تالاب هم دچار کم‌آبی شده است؛ اما بنا به وجود حقابه این تالاب و مکاتبه و هماهنگی لازم با آب منطقه‌ای، درصورت نیاز این حقابه دریافت خواهد شد تا شرایط مناسب اکوسیستم تالاب حفظ شود.

وی با اشاره به اینکه تالاب مذکور تنها تالاب استان کرمانشاه است و از این جهت اهمیت حفاظت از آن دوچندان می‌شود، خاطرنشان کرد: ارزش تالاب‌ها در مباحث زیستگاهی، هیدرولوژیکی، جلوگیری از فرسایش خاک و تلطیف هوا بر کسی پوشیده نیست.

سرپرست اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان کرمانشاه افزود: بر این اساس در بازدیدهای فصلی از این تالاب مشکلات احتمالی از طریق مدیریت ارشد استان با توجه به اهمیت جایگاه این تالاب در استان حل‌وفصل می‌شود.

جلیلیان در پاسخ به این سؤال که حقابه مورد نیاز از کجا تأمین می‌شود ودرعین‌حال حجم آب تالاب در شرایط فعلی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ اذعان کرد: این حقابه زمانی که تالاب دچار کم‌آبی است، براساس مطالعه ارزیابی موجود از سد گاوشان باید تأمین شود که خوشبختانه سال گذشته هم این مهم انجام پذیرفته و امسال نیز هماهنگی‌های لازم صورت گرفته است.

وی با تأکید بر اینکه فعلاً آب موجود جوابگوی نیاز زیستمندان این تالاب هست اما درصورت پیشروی به سوی کم‌آبی بیشتر این حقابه دریافت می‌شود، تشریح کرد: از آنجا که این تالاب دارای دریچه است و در پایین‌دست نیز باید نیاز آبی کشاورزان و افراد محلی تأمین شود، ما نیازمند آب سرریز در این تالاب هستیم.

این مقام مسئول با تأکید بر اینکه تالاب هشیلان دارای وسعت 450 هکتاری است که 110 جزیره کوچک و برزگ را شامل می‌شود، افزود: درحال حاضر خوشبختانه بیش از 50 درصد آب تالاب موجود است و مابقی آن از طریق سرریزی که دارا بوده، برای تأمین آب مورد نیاز پایین‌دست به‌کار گرفته شده است.

جلیلیان با بیان اینکه ظرفیت مذکور محیط‌زیست همه‌ساله مسیر مهاجرت پرندگانی همچون انواع حواصیل‌، آنقوت و چنگرها، غاز خاکستری و غیره است به‌طوری که درحال حاضر نیز می‌توان پرندگان مذکور را در این تلاب مشاهده کرد، گفت: براساس وجود این ظرفیت در کنار تالاب نسبت به احداث سایت پرنده‌نگری اقدام شده که نزدیک به 85 درصد پیشرفت فیزیکی دارا است؛ برای تکمیل این مجموعه پیش‌بینی شده از محل اعتبارات سفر ریاست‌جمهوری استفاده کنیم.

سرپرست اداره کل حفاظت از محیط‌زیست استان کرمانشاه با بیان اینکه تکمیل سایت در تبدیل منطقه به یک مکان تفریحی و توریستی طبیعی مؤثر خواهد بود، اذعان کرد: خوشبختانه این تالاب از هرگونه آلودگی عاری بوده، زیرا آب آن از چشمه سراب سبزعلی تأمین می‌شود و از هرگونه آلودگی مبرا است.

مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد تالاب هشیلان کرمانشاه جزء معدود تالاب‌ها است که بر اثر رد پای کم انسانی، دچار آلودگی نشده و تا حد قابل قبولی نیز آب مورد نیاز را دارا است، بنابراین انتظار می‌رود همین روند حساسیت در حفاظت از تالاب هشیلان متعلق به دوره ژوراسیکی با دقت تمام دنبال شود تا بتوان این ظرفیت محیط‌زیستی بکر را برای آیندگان نیز حفظ کرد و پاس داشت.