غنی‌سازی اوقات فراغت موضوع جدیدی نیست و سال‌هاست که پس از گذراندن اوقات تحصیلی و مطالعه مستمر و فشار ذهنی ناشی از گذراندن آزمون‌ها و امتحانات، تعطیلات تابستانی بهترین فرصت در تأمین بخشی از نیازهای جسمی و روحی کودکان، جوانان و نوجوانان بسیار خوشایند و لذت‌بخش است و تعدادی از دستگاه‌های متولی در این امر به فراخور مسئولیت خود سرگرم برنامه‌ریزی برای این قشر هستند.

گسترش دامنه اوقات فراغت موجب شده که نهادهای متولی به‌منظور گذران مناسب این ایام به فکر برنامه‌ریزی برای جوانان باشند. نتایج بررسی‌های «سازمان ملی جوانان» نشان می‌دهد 5/43 درصد جوانان کشور، سازمان‌های مسئول اوقات فراغت را می‌شناسند و 5/56 درصد دیگر شناختی از این دستگاه‌ها ندارند. طبق استانداردهای بین‌المللی، تعداد روزهای فراغت در کشورهای دیگر 80 روز در سال و این رقم در کشور ما 90 روز است.

اوقات فراغت، تعریف و گستره بسیاری دارد و تنها مخصوص ایام خاصی نیست اما در تابستان برای قشر دانش‌آموز و دانشجو به دلیل تعطیلی سیستم آموزشی و فرهنگی کشور، اهمیت خاصی دارد؛ بنابراین چگونگی گذران اوقات فراغت، بازتابی از شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جوامع است که استفاده مطلوب از این اوقات می‌تواند تأثیر مهمی در بهبود کیفیت زندگی افراد داشته باشد.

 اهمیت محتوای فکری و فرهنگی، نشاط و پویایی در برنامه‌های اوقات فراغت

پژوهش‌ها نشان داده است افرادی که اوقات فراغت خود را سودمند و مطلوب سپری می‌کنند، از نظر اقتصادی بازدهی بهتری دارند و از لحاظ روحی نسبت به دیگران شادتر هستند. البته زمان و فعالیت‌های اوقات فراغت برای هر سن و گروهی متفاوت است؛ بنابراین افراد برای اوقات فراغت خود برنامه‌ای دارند که به سلیقه، نیازهای روحی و روانی، سن و توانایی مالی فرد بستگی دارد.

روان‌شناسان اوقات فراغت را زمانی می‌دانند که فرد، فعالیت‌های ضروری یا وظایف خود را انجام داده است و می‌خواهد به فعالیت شادی‌آور و مورد علاقه خود بپردازد تا خستگی کارهای روزانه رفع شود و با روحیه بهتر و نیروی بیشتری به دیگر امور بپردازد. هدف از فعالیت‌های اوقات فراغت، کسب آرامش و قوای بیشتر است. از سوی دیگر کارشناسان تاکید دارند اوقات فراغت را می‌توان زمان اجرای برنامه‌های متولیان دستگاه‌های فرهنگی برای قشر جوان و نوجوان دانست که باید با توجه به نوع و نیاز مخاطبان پیش‌بینی شود و ضمن داشتن محتوای فکری و فرهنگی لازم، دارای نشاط، تحرک و پویایی نیز باشد.

 برای اوقات فراغت خانواده کمتر برنامه‌ریزی شده است

محمدتقی داستانی عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت ایران در گفت‌وگو با خبرنگار ایمنا، پیرامون اینکه در کشور ما اهمیت اوقات فراغت دانش‌آموزان با آغاز فصل تابستان و تعطیلی رسمی مدارس قوت می‌گیرد، اظهار می‌کند: اوقات فراغت بستر مناسبی برای رشد استعدادهای گوناگون و ابعاد مختلف وجود کودکان و نوجوانان به شمار می‌رود، اما نیازمند است این بخش مهم نیز در طول سال مانند برهه‌های دیگر زندگی آنان مورد تعریف قرار گیرد؛ زیرا تنها ایجاد برنامه‌های فشرده دو ماهه در میان تابستان برای دانش‌آموزان به این معنا نیست که برنامه‌ریزی اوقات فراغت انجام داده‌ایم.

وی اوقات فراغت را امری عمومی می‌داند و می‌گوید: بیشتر برنامه‌ریزی‌های اوقات فراغت در تابستان برای رده سنی کودکان و نوجوانان است؛ درحالی‌که برای اوقات فراغت قشر بزرگسال، میانسال و سالخورده و با رویکرد خانوادگی، کمتر اقدام صورت می‌گیرد. هر نهاد و گروهی در برنامه‌ریزی و ایده‌پردازی فعالیت‌های فراغت خود باید به تمام گروه‌های جامعه هدفش بیندیشد.

عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت ایران، پنج موضوع آموزش گردشگری، ورزش، بازی و سرگرمی، مدیا و رسانه را به عنوان موضوعات اصلی اوقات فراغت مطرح می‌کند و می‌افزاید: اوقات فراغت، مهم‌ترین گستره زمینه‌پرداز تغییرات نگرشی و ارزشی و خاستگاه تولید سبک‌های جدید زندگی است؛ چنان‌چه این پنج حوزه با برنامه‌ریزی در تمام جوانب فراغت افراد جامعه گنجانده شود برای تمام اعضای خانواده، اوقات فراغتی شاد ایجاد می‌شود.

وی ادامه می‌دهد: انجمن اوقات فراغت ایران در حوزه گردشگری به دلیل وجود نهادهای متولی و معین ورود پیدا نکرده است، چراکه معتقدیم انجام اقدامات موازی در این خصوص لزومی ندارد.

داستانی، درباره اینکه خانه‌های فراغت تصریح می‌کند: این خانه‌ها برخلاف سایر نهادها و سیستم‌های اقتصادی و اجتماعی با شعار «بازی فقط بازی نیست» رویکرد طراحی بازی و سرگرمی را سرلوحه برنامه‌ها و اقدامات خود قرار داده است، در این مراکز در کنار برنامه‌ریزی و ایجاد بازی و سرگرمی برای رده‌های سنی مختلف، برنامه‌های فرهنگی مانند نشست‌های کتابخوانی، تماشای فیلم و پخش فوتبال نیز انجام می‌شود.

 لزوم توجه به فعالیت‌های گروهی در بازی‌ها

وی با بیان اینکه امروزه انواع بازی‌ها با کارایی و جذابیت‌های مختلف هیجانی وقت قابل توجهی از افراد به‌خصوص در رده سنی نوجوان و جوان را پر می‌کند، می‌افزاید: در خانه‌های فراغت، بازی‌هایی از جنس آفلاین و غیردیجیتالی با جلب قشر بزرگی از مخاطبان جوان در قالب اتاق فرارها با 400 سناریو با گروه‌بندی چهار تا هفت نفره خانوادگی در فضایی کاملاً فیزیکی با فاصله از ابزارهای دیجیتال تشکیل می‌شود که این افراد با انجام فعالیت‌های گروهی تمام مراحل بازی‌ها را با کسب موفقیت به اتمام می‌رسانند، چراکه کار گروهی یکی از مهارت‌های مهمی است که در جوامع امروز همه افراد به آن احتیاج دارند.

عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت ایران با بیان اینکه انجام بازی رومیزی به‌عنوان یک گزینه مناسب برای تقویت مهارت‌های اجتماعی شناخته می‌شود، تصریح می‌کند: این بازی‌ها از چالش‌های مختلفی تشکیل شده است که با درگیر کردن بخش‌هایی از ذهن، باعث رشد روانی و هوشی فرد می‌شود.

وی ادامه داد: این‌گونه بازی‌ها طی چندین سال گذشته در کشور ما تنها با بازی‌های فکری همچون راز جنگل، روپولی، شطرنج و منچ و مارپله شناخته می‌شدند اما در شش سال اخیر بیش از 500 عنوان بازی رومیزی در کافه‌گیم‌ها و مراکز بازی‌های فکری در حال اجراست و توانسته توجه بسیاری از مخاطبان را به خودش جلب کند.

داستانی می‌افزاید: در گذشته شاید تصور برخی از افراد در گذراندن اوقات فراغت رفتن به شهربازی، مسافرت و پارک بود اما امروزه با ایجاد مجموعه‌های سرگرمی و وجود امکانات بسیار در آن‌ها با کمترین هزینه و برنامه‌ریزی کوتاه و بلندمدت افراد می‌توانند یک فراغت پرهیجان به دور از ابزارهای دیجیتالی داشته باشند.

 لزوم کاهش برنامه‌های تکراری و بدون نتایج کارشناسی

وی با انتقاد از برنامه‌های تکراری اوقات فراغت در برخی سازمان‌ها و دستگاه‌ها، اظهار می‌کند: در اواخر خردادماه برخی دستگاه‌ها اقدام به تشکیل جلساتی برای دایر کردن کلاس‌های آموزشی تکراری سال‌های قبل می‌کنند، کلاس‌هایی که عنوان‌های مشابه دارند و بدون نتایج کارشناسی با تأثیرات کم تداوم می‌یابد، در حوزه آموزش به برخی بخش‌های مهم کمتر توجه شده است.

عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت ایران می‌افزاید: برنامه‌ریزی برای رده سنی نوجوانان 10 تا 15 سال در حوزه مهارت‌های زندگی، اجتماعی و ارتباطی در مدارس توسط کارشناسان انجمن، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های ارزیابی سرمایه اجتماعی بسیار مهم برای دانش‌آموزان است.

وی با اشاره به اینکه اوقات فراغت مقوله‌ای اجتماعی و نیازمند کار کارشناسی جدی است، می‌گوید: انجمن اوقات فراغت از سال 92 در وزارت کشور و در سطح ملی به ثبت رسید و این انجمن در سال 96 در استان اصفهان زیر نظر اداره کل امور فرهنگی و اجتماعی استانداری، موفق به دریافت پروانه فعالیت شده است.

 آموزش مهارت‌های کاربردی برای کسب توانمندی اجتماعی دانش‌آموزان

داستانی، آموزش مهارت‌های کاربردی را یکی دیگر از برنامه‌های مهم اوقات فراغت برای کسب توانمندی اجتماعی دانش‌آموزان می‌داند و تصریح می‌کند: اگر در دوره‌های هنری برای نمونه آموزش‌های تولید محتوای رسانه‌ای و دیگر موضوعات خاص برای نوجوانان و جوانان موارد به صورت کاربردی آموزش داده شود این قشر به عنوان آینده‌سازان کشور با کسب این مهارت‌ها می‌توانند بسیار زودتر با ورود به فعالیت‌های سازنده به درآمدزایی و مهارت لازم دست یابند.

وی می‌افزاید: در حوزه مدیا و رسانه چون بخش قابل توجهی از وقت روزانه افراد صرف شبکه‌های اجتماعی، تماشای فیلم و سریال با اقسام ابزارهای رسانه‌ای می‌شود برنامه‌ریزی و مدیریت اوقات فراغت با موضوع رسانه باید بیش از گذشته مورد توجه قرار بگیرد.

عضو هیئت مدیره انجمن اوقات فراغت ایران درخصوص اینکه دانش‌آموزان در ایام فراغت می‌توانند به کارهایی که علاقه دارند بپردازند و تجربیات خوبی به دست آورند، تاکید می‌کند: برنامه‌ریزی اوقات فراغت، نیازمند آموزش، برخورداری از دانش و روش علمی، شناخت بومی، آشنایی با تجارب بین‌المللی و آسیب‌شناسی است.

وی می‌افزاید: تمام والدین به تربیت فرزند خود اهمیت می‌دهند و سعی دارند فرزندشان از همه لحظات زندگی خود در مسیر آموزش و تربیت استفاده کند، اگر هنرمند باشیم می‌توانیم در اوقات فراغت از طریق آموزش غیرمستقیم، مسائل آموزشی موردنیاز دانش‌آموزان دارای اشتیاق یادگیری را در کنار خانواده در اختیار آنان بگذاریم.