سپهرغرب، گروه - طاهره ترابی مهوش : سپهرغرب، گروه - سمیرا گمار : سال‌ها است که پارک‌ها یکی از نیازهای زندگی شهری محسوب می‌شوند و درواقع بخشی از شهر به‌شمار می‌آیند که کارکردهای زیادی دارند به طوری که از مباحث محیط زیستی گرفته تا اجتماعی و فرهنگی را نیز دربر می‌گیرند.

به‌عنوان مثال یکی از کارکردهای مهم فضای سبز و پارک‌ها، کارکرد زیست‌محیطی آن است که می‌تواند به کمتر شدن آلودگی هوا، تولید اکسیژن، کاهش دما و افزایش رطوبت نسبی شهرهایی همچون همدان کمک کند. از طرفی در بخش کارکرد اجتماعی می‌توان به ورزش و تفریح، اجتماعی شدن افراد اشاره کرد که در نتیجه‌ برقراری روابط مخصوصاً بین کودکان تأثیرگذار بوده و درعین‌حال فضای خوبی برای تجدید خاطرات و تفریح برای خانواده‌ها و گرد هم آمدن آن‌ها در فضای باز فراهم می‌آورد و با کاشت گل و گیاه ضمن زیباتر کردن شهر محیط را برای حضور شهروندان زیست‌‌پذیرتر می‌کند.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این خصوص گفت‌وگویی را با استادیار و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

محمدمهدی سروش با بیان اینکه در فضای شهر ما با مبحث پارک و باغ مواجهیم تشریح کرد: باغات که بیشتر در گذشته شکل گرفته‌اند در دو قالب خصوصی و باغ‌ها سلطنتی و اشرافی که بر اساس حکمت، فلسفه و مبانی نظری کشور متبوع طراحی می‌شدند به طوری که باغ‌های ایرانی از شکل و شمایل متفاوتی در مواجهه با باغ‌های دیگر کشورها همچون فرانسه و ژاپن برخوردار هستند.

وی با اشاره به اینکه در حال حاضر نمونه‌ای از باغ‌های ایرانی را بر اساس اقلیم در شیراز، اصفهان، همدان و شمال کشور شاهد هستیم گفت: در خصوص پارک‌ها باید بگویم این بخش از شهر شامل فضای سبز طراحی شده‌ای است که در مالکیت عموم قرار گرفته و جزئی از فضای شهری به‌حساب آید.

وی با تأکید بر اینکه به طور کلی فضای پارک را می‌توان به دو دسته فضاهای سبز و زیرساختی تقسیم کرد گفت: عناصر زیرساختی در پارک شامل کف‌سازی‌ها، فضاهای بازی و ورزش، عناصر تزئینی، معماری و همچنین مبلمان پارک است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان با تأکید بر اینکه فضاهای سبز نیز شامل گل‌کاری‌، چمن‌کاری و درخت‌کاری است، اذعان کرد: فضای سبز و فضای زیرساختی پارک هر دو به‌گونه‌ای مکمل یکدیگر هستند و باید از لحاظ فرم و عملکرد، متناسب با گروه سنی که از پارک استفاده می‌کنند عمل کنند به طور مثال قسمتی از پارک که مخصوص استفاده کودکان است ورودی‌ها، دسترسی‌ها، مبلمان و طراحی متفاوتی را از قسمتی که مخصوص به بزرگ‌سالان است می‌خواهد.

سروش با تأکید بر اینکه امروزه طراحی پارک‌ها فقط شامل طراحی فرم، ساختار و فضا نمی‌شود ابراز کرد: بلکه پارک‌ها فضاهایی هستند که زیستگاه بخشی از حیات وحش شهری به‌حساب می‌آیند و در توانمندسازی استفاده‌کنندگان نقش دارند.

وی با بیان اینکه پروژه‌ طراحی پارک فرایند گسترده‌ای است که نیاز به توجه به اصول معماری، جزئیات اجرایی، ضوابط و مقررات معماری و شهرسازی دارد ابراز کرد: پارک‌ها از نظر هویتی به چند دسته تقسیم می‌شوند.

وی با اشاره به اینکه پارک‌های جنگلی و شهری دو قسم مختلف این نوع پارک‌ها هستند اظهار کرد: اغلب پارک‌های جنگلی همچون گلستان و یا دیگر پارک‌های این‌چنینی و یا پارک حفاظت‌شده بوجاق به‌صورت طبیعی شکل گرفته‌اند.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان با تأکید بر اینکه این پارک‌های جنگلی بسیار گسترده بوده و بیشتر در حاشیه دریای خزر مشاهده می‌شود گفت: قسم بعدی پارک‌ها شهری هستند که از نظر اهمیت و مقیاس خود به قسم‌های مختلف تقسیم می‌شوند.

سروش با اشاره به اینکه بر اساس اهمیت، می‌توان پارک‌ها را به بین‌المللی، ملی و شهری تقسیم کرد، افزود: پارک‌های ملی دارای مقیاس بزرگ ملی و عناصر طبیعی غنی هستند به طوری که به لحاظ حیات وحش، گیاه‌شناسی و آثار تاریخی اهمیت بالایی دارند.

وی با اشاره به اینکه پارک‌های بین‌المللی نیز از حدی اهمیت برخوردارند که می‌توانند در اکوسیستم یک منطقه تأثیرگذار باشند تشریح کرد: پارک‌های شهری نیز باید بگویم برخی در مقیاس واحدهای همسایگی‌اند (پارک‌های بوتیکی) که حداکثر مساحت پنج هزار متری دارند و شعاع دسترسی به آن‌ها حدود 100 متر است به طور مثال در برخی مناطق همدان همچون شهرک مدرس و منطقه ششصد دستگاه ازاین‌دست پارک‌ها به‌صورت خطی و لچکی به دلیل دارا بودن یک سایت طراحی شده در این مناطق وجود دارد.

وی با اشاره به اینکه مقیاس بعدی پارک‌های شهری پارک‌های محلی است که مساحت آن‌ها از پنج هزار تا 50 هزارمتر را شامل می‌شود، گفت: شعاع دسترسی این قبیل پارک‌ها هزار متر است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی با بیان اینکه پارک‌های ناحیه‌ای نیز دو تا چهار برابر پارک‌های محله‌ای هستند که از 50 تا 100 هزار متر مربع مساحت دارند ابراز کرد: حوزه نفوذ این قبیل پارک‌ها دو هزار متر است.

سروش با بیان اینکه پارک‌های منطقه‌ای نیز مساحتی بالغ بر 100 تا 200 هزار متر مربع مساحت را شامل می‌شوند، اظهار کرد: شعار آن‌ها حدود چهار هزار متر است.

وی با بیان اینکه یکسری دیگر از پارک‌ها وجود دارند که در قامت فراشهری گنجانده می‌شوند، ابراز کرد: اغلب وسعت این پارک‌ها بیش از 20 هکتار است و شعاعی به مساحت شهر و فرای آن را پوشش می‌دهند.

این استادیار دانشگاه افزود: به طور مثال در حال حاضر پارک مردم همدان با وجود مساحت 10 تا 11 هکتاری به شهرهایی همچون جورقان، بهار و لالجین خدمات‌رسانی می‌کنند و شهروندان این شهرها در این پارک حاضر شده و از خدمات آن استفاده می‌کنند در حالی که این پارک را نمی‌توان فراشهری به لحاظ مقیاس قلمداد کرد بلکه پارک آمادای 90 هکتاری در بلوار آیت‌الله نجفی گزینه خوبی برای این نوع پارک‌ها است.

سروش با بیان اینکه پارک‌ها را حتی به لحاظ شکلی نیز می‌توان در پنج بخش منظم، نامنظم، مختلط، فانتزی و مدرن تقسیم‌بندی کرد گفت: پارک‌های منظم در قاعده، از باغ‌های ایرانی الگو گرفته‌اند.

وی با اشاره به اینکه پارک‌های لاله کبودراهنگ و ورودی شهر ازندریان جزو پارک‌های مختلط هستند که بنده طراحی آن‌ها را بر عهده داشتم گفت: پارک‌های فانتزی نیز بیشتر دارای کارکرد اقتصادی هستند.

این استاد معماری با ابراز اینکه پارک‌های مدرن نیز قاعدتاً در اطراف ساختمان‌های بلندمرتبه و برج‌ها طراحی می‌شوند گفت: در خصوص موقعیت و عملکرد نیز می‌توان آن‌ها را به پارک‌های برون و دورن‌شهری تقسیم کرد.

سروش با اشاره به اینکه در پارک‌های درون‌شهری تمرکز بر حفظ محیط زیست شهری و ایجاد تعاملات اجتماعی است، ابراز کرد: پارک‌های برون‌شهری نیز بیشتر به‌دنبال مهار توسعه شهری هستند بنابراین اغلب به حالت پارک نوار سبزی ایجاد و احداث می‌شوند البته برای این نوع پارک‌ها بازدهی اکولوژیک و زیست‌محیطی نیز می‌توان متصور شد.

وی افزود: با این تفاسیر توجه به سرانه فضای سبز در عرصه ایجاد پارک‌ها در شهری همچون همدان مطرح می‌شود درواقع در طراحی شهری باید سرانه‌های مختلف را در کنار کاربری مسکونی، راه و دسترسی لحاظ کرد و نمی‌توان این ارتباط و تعامل کاربری و سرانه را نادیده گرفت.

وی با بیان اینکه یکی از کاربری‌های با اهمیت در شهر، فضای سبز است و سرانه این کاربری در ایران بنا به شرایط اقلیمی بین هفت تا 12 متر پیش‌بینی شده ابراز کرد: متوسط سرانه فضای سبز در دنیا چیزی حدود 25 متر است.

این استاد دانشگاه، افزود: در خصوص تناسب پارک‌های همدان با توصیفات عنوان‌شده در قبل، باید بگویم شهرداری همدان طی چند سال اخیر در برخی مناطق اقدام به احداث برخی پارک‌های محله‌ای در مناطقی همچون شهرک بهشتی، مدنی و نیز شهرک ولیعصر کرد اما بازهم سرانه لازم در همدان فراهم نشده است.

سروش با اشاره به اینکه در حال حاضر سرانه فضای سبز در شهر همدان به طور واقعی با جمع کردن مساحت کلیه پارک‌های شهر چیزی بین سه تا چهار متر است اما با توجه به شرایط اقلیمی شهر همدان در استاندارد تعریف‌شده انتظار می‌رود میزان سرانه فضای سبز در همدان چیزی حدود 12 متر باشد البته دراین‌بین مدیران شهری گاهی این عدد در همدان را بین 9 تا 10 متر بیان می‌کنند.

وی در ادامه تصریح کرد: این در حالی است که فضای سبز رفوژ وسط خیابان و میادین و پیاده‌روها را نمی‌توان فضای سبز قلمداد کرد زیرا وقتی از فضای سبز بحث می‌شود این مفهوم بیان‌گر فضای شهری در قالب پارک است که شهروندان بتوانند با حضور در آن تفریح کرده و اوقات فراغت خود را بگذرانند و درعین‌حال دارای مبلمان مختص پارک باشند پس میدانی که در آن چند درخت کاشته را نمی‌توان پارک قلمداد کرد بلکه در طراحی این میادین تنها منظر و زیبایی شهر مورد توجه قرار گرفته است.

وی با اشاره به اینکه حتی بسیاری از پارک‌هایی که در حال حاضر در بسیاری از مناطق شهری ساخته می‌شود نیز کارکرد پارک‌گونه ندارد زیرا ر آن بدیهی‌ترین زیرساخت‌ها همچون وجود درخت برای سایه‌اندازی و در پی آن تغییر اقلیم مورد انتظار از پارک و مبلمان را در آن مشاهده نمی‌کنید بلکه بیشتر شامل گل، بوته و درختچه است، اذعان کرد: برخی از این پارک‌ها فاقد سرویس بهداشتی، بوفه و یا فضای بازی کودکانه است و در برخی موارد ایمنی کافی را هم ندارد.

این استادیار دانشگاه با بیان اینکه لازمه هویت پارک مبلمان خاص آن است افزود: در همدان با مساحتی بالغ بر پنج هزار و 500 هکتاری که در طرح جامع این مساحت تا هفت هزار هکتار گسترش خواهد یافت تنها یک پارک بزرگ با عنوان پارک مردم با قطعی حدود 10 تا 11 هکتاری وجود دارد که احداث آن نیز به قبل از انقلاب بازمی‌گردد.

سروش ادامه داد: البته پارکی سال گذشته با عنوان پارک 48 هکتاری در بلوار ارم (بوستان ارم درواقع همان پارک 48 هکتاری است که قبلاً حتی بحث بر آن بود که پارکی 90 هکتاری در آن منطقه تملک و احداث شود اما این عدد تقلیل یافت) مصوبه دریافت کرد که متأسفانه مدیریت شهری در تملک آن هیچ تلاش نداشت یعنی حدود 20 سال است که تنها 22 هکتار که آن‌هم بیشتر مربوط به رینگ دور 48 هکتار است، به‌عنوان معبر تملک شده است.

وی ادامه داد: با این تفاسیر همانطور که پیشتر عنوان شد بنده بنا به مطالعاتی که داشتم پارک 90 هکتاری آمادا را در کنار تپه پیسا در مجاورت راه دسترسی همدان به لالجین را پیشنهاد کردم.

این استاد دانشگاه با بیان اینکه موقعیت این پارک دسترسی به آن را آسان‌تر خواهد کرد گفت: این پارک با این مقیاس همان پارک در قامت فراشهری است به طوری که مباحث و رویدادهایی همچون کاروان‌های اربعین و راهیان نور و در پی آن حضور مسافران از دیگر شهر‌ها را نیز دربر می‌گیرد.

سروش با اشاره به اینکه این پارک قابلیت خدمات‌رسانی به شهرهای اطراف همدان را نیز خواهد داشت ابراز کرد: طی سال‌های اخیر پارک‌هایی همچون پارک فرامنطقه‌ای اکباتان و ولایت در حیدره مطرح شد و حتی در آن اقدامات اولیه زیرساختی نیز فراهم آمد اما در خصوص پارک اکباتان باید بگویم حدود 20 سال پیش این طرح به‌عنوان یکی از 10 پروژه توریستی استان همدان مطرح شد اما ازآنجاکه در قسمت بالادست مشکلاتی را برای آب شرب همدان ایجاد می‌کرد از فهرست خارج شد ولی دوباره این پروژه توسط شهرداری روی میز اجرا قرار گرفت.

وی افزود: حال این بحث مطرح است که این دو پارک به‌ویژه ولایت و حیدره دسترسی مناسبی ندارند و به لحاظ تأمین آب این پروژه هیچگونه مطالعه‌ای انجام نشده در حالی که در پارک 90 هکتاری آمادای دقیقاً رودخانه گنجنامه به این محل سرازیر می‌شود پس هم از خاک حاصلخیز و هم از آب مورد نیاز برخوردار است.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان با اشاره به اینکه دو پروژه ولایت و اکباتان با وجود هزینه‌کرد چندین میلیارد تومانی متأسفانه در حال حاضر رها شده‌اند تشریح کرد: با توجه به شرایط اقلیمی سرد، بارش برف و یخبندان همدان، رها شدن یک پروژه یعنی نابودی و از بین رفتن سرمایه‌گذاری انجام شده در آن.

سروش تأکید کرد: با این تفاسیر فقر فضای سبز همدان با ایجاد پارک‌هایی از بین برود که یا داخل شهر و یا چسبیده به شهر هستند بدان مفهوم است که نباید پارکی را ایجاد کرد که از دسترسی مناسبی برخوردار نیست و در ادامه انتظار داشت که بتوان مردم را به سمت آن کشاند؛ این یعنی لزوم احداث پارک‌ها در مقیاس شهری در کنار رینگ دوم شهر.