سپهرغرب، گروه خبر- طاهره ترابی مهوش : رشد سریع شهرها و کمبود منابع ازجمله زمین برای توسعه افقی، سیاست افزایش تراکم ساختمانی و بلندمرتبه‌سازی را به‌عنوان راه حل مناسبی برای مشکل مسکن و فراهم کردن پایداری در شهرهای جهان مطرح کرد.

حال آنکه بلندمرتبه‌سازی اثرات محیط زیستی زیادی از قبیل دگرگونی الگوی طبیعی وزش باد، تغییر تصنعی دما، ایجاد خرد اقلیم و سایه‌های وسیع، آلودگی سفره‌های آب‌های زیرزمینی و خاک، کاهش سطح اشغال زمین، کاهش سطوح نفوذناپذیری شهری و غیره را به شهر و نواحی شهری تحمیل کرده است؛ بنابراین به‌دلیل تأثیرات زیاد توسعه متراکم ساختمانی و بلندمرتبه‌سازی بر اقلیم محلی یک شهر باید متغیرهایی مانند باد، گرما و تابش خورشید را در فرآیندهای تصمیم‌گیری برای انواع توسعه‌های شهری در نظر گرفته شود زیرا جریان باد، به‌عنوان عنصر اقلیمی، نقش مهمی در کیفیت فضاهای شهری و مسکونی، پایداری فضاهای عمومی و دستیابی به توسعه پایدار شهری دارد. همچنین این پدیده اثرات اولیه و ثانویه شدیدی ازجمله تغییر جریان هوا، آسایش حرارتی، آلودگی هوا و غیره را به همراه دارد.

تأثیر باد بر روی ساختمان‌های بلندمرتبه عملی دینامیکی است و بستگی به عوامل مختلف محیط از قبیل ناهمواری و شکل زمین اطراف ساختمان، اندازه و ارتفاع ساختمان‌ها، ترکیب نمای سازه مورد نظر و نحوه قرار گرفتن و توزیع فضایی ساختمان‌ها، فاصله بین ساختمان‌ها، فضاهای باز و سبز شهری و میزان پوشش زمین به وسیله ساختمان‌ها دارد.

بنابراین مهم‌ترین ویژگی‌های باد در رابطه با طراحی ساختمان عبارت است از آشفتگی باد (توفانی بودن)، سرعت باد، جهت باد، وزش باد در سطح زمین و تداوم باد. بنابراین همانطور که عنوان شد توجه به این امر می‌بایست در تهیه اسناد بالادستی شهری همچون طرح جامع هر شهر مورد توجه قرار گیرد.

با توجه به بادگیر بودن شهر همدان و تهیه و تدوین طرح جامع شهر این شهر طی سال‌های اخیر که در حال حاضر در آستانه تصویب است؛ برآن شدیم تا در ارتباط با اهمیت و جایگاه توجه به این مقوله اقلیمی در اسناد بالادستی با معمار، شهرساز، نقاش و استاد پیشین دانشگاه امیرکبیر گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

سعید سادات‌نیا با بیان اینکه نیروی باد یکی از موارد بسیار مهم است که در طراحی ساختمان‌‌ها، به‌‌ویژه ساختمان‌‌های بلند تأثیر زیادی می‌‌گذارد و هرچه ارتفاع افزایش ‌‌یابد اهمیت آن نیز بیشتر می‌شود، گفت: جانمایی ساختمان‌‌های بلند و باریک باید به‌ گونه‌‌ای باشد که فرکانس گردبادها هم‌‌اندازه با فرکانس طبیعی سازه باشد، در غیر این ‌صورت با وزش شدید باد خسارات جبران‌‌ناپذیری به ساختمان وارد خواهد شد.

وی با تأکید بر اینکه وقتی ارتفاع ساختمان‌‌ها افزایش می‌‌یابد نیروهای طبیعی به‌خصوص بادها می‌‌توانند بر ساختمان غالب شوند و آسیب‌‌های جدی وارد کنند تشریح کرد: در قسمت‌‌های بالایی ساختمان، شتابی که در اثر طوفان‌های پرتکرار به‌وجود می‌آید تا حد توان باید محدود شود تا حرکاتی که موجب آزار ساکنان می‌شود، به کمترین حد ممکن خود برسد.

وی با بیان اینکه باد ازجمله عوامل طبیعی تأثیرگذار در بافت شهر است، اذعان کرد: سازه‌‌هایی که در مکان‌های مختلف درون و برون‌‌شهری ساخته می‌‌شوند باید به‌ گونه‌ای باشند که در برابر بادهای شدید مقابله کنند.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه به لحاظ شهرسازی مسیرهای شهری باید به‌ گونه‌‌ای طراحی شوند که باد از بین آن‌‌ها به‌‌راحتی گذر کرده و مشکلی برای سازه‌‌ها به‌وجود نیاورد، تصریح کرد: ساختمان‌‌های کوچک و بلندی که در هر شهری ساخته می‌‌شود به‌‌عنوان ناهمواری‌‌های روی زمین شناخته می‌‌شوند که این ناهمواری‌‌ها در جهت سرعت و چگونگی حرکت باد می‌‌توانند تأثیرگذار باشند.

سادات‌نیا با بیان اینکه امروزه در شهرهای دنیا ساختمان‌‌ها را به ‌گونه‌ای می‌سازند که هدایت و نفوذ باد به داخل شهر و عبور باد از کنار ساختمان ‌ها به نحو احسن انجام شود، تأکید کرد: آنچه حائز اهمیت است اینکه همانطور که تهویه مطبوع در داخل ساختمان‌‌ها اهمیت دارد، در شهرها نیز مهم است. شهرهای بزرگی که با آلودگی هوا مواجه هستند می‌‌توانند با یک فرم ایده‌‌آل از باد استفاده کنند و هوای آلوده را به بیرون از شهر منتقل کنند.

وی با تأکید بر اینکه عدم توجه به این مقوله در حوزه شهرسازی درست مشابه آنچه در خصوص شهر تهران اتفاق افتاد اثرات جبران‌ناپذیری به‌دنبال خواهد داشت، ابراز کرد: در خاطرم هست در مقطع زمانی خاصی در طرح جامع شهری تهران با در نظر گرفتن نظرات کارشناسی با توجه به جهت غالب باد در این شهر یعنی شرق تهران، مقرر شد امکان ساخت و ساز بلندمرتبه فراهم نشود اما متأسفانه در یک کودتا از طریق برخی افراد در حوزه مدیریت شهری و برخی سوداگران این موضوع مورد توجه قرار نگرفت و شاهد توسعه ساخت و ساز در کریدورهای تهویه این شهر بودیم که نتیجه آن به لحاظ آلودگی به‌مثابه یک جنگ بود.

این استاد شهرسازی با بیان اینکه طبق تجربه‌ای که من از شهر تهران دارم بلندمرتبه‌سازی و جانمایی ساختمان‌های بلند در مقابل جریان باد‌های غالب در کلان‌شهرها، منجر به سکون ذرات آلاینده و تشدید آلودگی هوا شده است اذعان کرد: یکی از مباحثی که در این رابطه بسیار مناقشه‌بر‌انگیز است و به‌ویژه در اواسط دهه 90 محل بحث بین دو گروه از مسئولان در دولت و شهرداری بود، تأثیر بلندمرتبه‌سازی‌ها در آلودگی هوا است.

سادات‌نیا با اشاره به اینکه در آن زمان دولتی‌ها معتقد بودند بلندمرتبه‌سازی در آلودگی هوا نقش دارد و این پدیده بر تشدید آلودگی هوای شهر تهران تأثیر گذاشته که در مقابل مسئولان شهرداری آن را رد می‌کردند، تشریح کرد: به عنوان مثال رئیس وقت سازمان هواشناسی معتقد بود که بادهای محلی در هر منطقه‌ای، بسته به شرایط منطقه وجود دارند و چون به طور محلی شکل می‌گیرند، سرعت بالایی ندارند؛ بنابراین اگر ساختمان‌سازی‌ها به شکلی باشد که جلوی بادهای محلی را بگیرد، بدیهی است که در تهویه طبیعی شهر اثر منفی بگذارد.

وی افزود: طبق مطالعات انجام‌شده، منطقه 22 تهران در مسیر ورود جریان باد غالب به شهر قرار دارد و برج‌های بلند ساخته شده در این منطقه، جلوی حرکت و ورود باد به شهر تهران را گرفته و اجازه تهویه طبیعی به آن را نمی‌دهد.

این شهرساز با بیان اینکه از طرف دیگر مدیرعامل وقت شرکت کنترل کیفیت هوای تهران گفته بود که ساختمان‌سازی‌های بلند، حواشی اطراف خود را تحت تأثیر قرار می‌دهد و الگوی باد اعم از سرعت و شدت باد را تغییر می‌دهند اما این تأثیرگذاری‌ها در محدوده اطراف ساختمان‌هاست و این ادعا که ساختمان‌سازی‌ها باعث آلودگی هوا می‌شود ادعایی غیرعلمی است و با قاطعیت می‌توان گفت بلندمرتبه‌سازی‌ها ربطی به موضوع آلودگی تهران ندارد تشریح کرد: مناقشات درباره تأثیر بلندمرتبه‌سازی‌ها بر آلودگی هوا در این برهه شدت زیادی گرفت؛ به‌طوری‌که رئیس جمهوری وقت در این ‌باره گفت: «دولت از وزارت راه و شهرسازی و شورای عالی شهرسازی، می‌خواهد بر بلندمرتبه‌سازی در برخی مناطق شهری نظارت بیشتری داشته باشند. باید برای برج‌ها و ساختمان‌های بلندمرتبه، به‌خصوص آن‌هایی که در کریدور جابه‌جایی هوا قرار دارند، چاره‌اندیشی و حداقل از این به بعد از ساختن‌ آن‌ها در این‌گونه مناطق جلوگیری شود».

سادات‌نیا با بیان اینکه این مباحث باعث شد تا مطالعات بیشتری در این خصوص در کشور انجام شود البته پیش از این مطالعات جهانی این موضوع را اثبات کرده‌اند که ساختمان‌های بلند به دلیل تغییر در باد و جهت وزش آن، موجب افزایش آلودگی هوا در کلان‌شهرها می‌شوند، تصریح کرد: متأسفانه علیرغم این نتایج این امر مورد توجه قرار نگرفت و بیشترین خیانت در حق شهروندان تهرانی شد.

وی افزود: طبق نتایج به دست آمده بلندمرتبه‌سازی در منطقه 22 و 21 تهران و متعاقب آن شکل‌گیری دیگر شهرک‌ها و نیز گسترش محیط‌های صنعتی موجب کاهش سرعت باد در ورودی و خروجی از منطقه شده که به معنای سکون هوایی است که یقیناً این امر خود مؤید لزوم توجه به کانال‌های تهویه هوا در طرح‌های بالادستی به جهت زون‌بندی بلندمرتبه‌سازی‌ها است.

این استاد دانشگاه گفت: علاوه بر تهران در سایر کلان‌شهرها و شهرهای بزرگ کشور هم این موضوع مطرح شده به طوری که در شهر مشهد نیز شاهد این فاجعه هستیم بنابراین وجود ساختمان‌های بلند موجب مرگ بادها می‌شود و باید نسبت به جانمایی و مشخصات فنی این دسته از ساختمان‌ها کارشناسی‌های دقیق‌تری صورت بگیرد تا ساخت آن‌ها خللی در فرایند زیست‌محیطی شهرها نداشته باشد.

سادات‌نیا خاطرنشان کرد: این مسئله را باید در طرح‌های شهرسازی چند دهه قبل جست‌وجو کرد؛ چراکه در آن زمان به هنگام تدوین طرح‌های مربوطه به علل مختلف، اطلاعات فنی مربوط به نقش ساختمان‌های بلند در جابه‌جایی هوا دیده نشده است.