محوطه باستانی چغاگُلان در شهرستان مهران از توابع استان ایلام قرار دارد. به گفته باستان‌شناسان، این منطقه بیشترین توالی استقراری مربوط به شروع دورۀ نوسنگی را در ایران و شرق هلال حاصلخیز داشته است و از نظر مطالعه چرایی و چگونگی نوسنگی­ شدن جوامع و گذار آن‌ها از گردآوری و شکارورزی به تولید غذا در کوهپایه‌های زاگرس، اهمیت بالایی دارد.

با این وجود، مطالعات مرتبط با نوسنگی­ شدن و شروع کشاورزی و روستانشینی در ایران در مقایسه با کشورهای همجوار در غرب آسیا به‌صورت بسیار ناچیزی مورد توجه قرار گرفته و برای همین، کاوش باستان‌شناختی در محوطۀ چغاگُلان برای باستان‌شناسان بسیار مهم است.

بر اساس اطلاعات منتشرشده از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، محوطه چغاگل نخست توسط مرحوم «علی­محمد خلیلیان»، شناسایی و معرفی و سپس توسط «جبرئیل نوکنده» تعیین عرصه شد. در سال­‌های 10-2009 میلادی نیز هیأتی از دانشگاه توبینگن آلمان به سرپرستی «محسن زیدی» و «نیکلاس کُنارد» آن را لایه‌نگاری کرد، اما در سال‌های اخیر مورد غفلت واقع شد و بر اثر فعالیت­‌های کشاورزی و حفاری‌های غیرمجاز به‌شدت آسیب دید.

نظر باستان‌شناسان بر این است که انجام کاوش­‌های گسترده و بلندمدت نه تنها اطلاعات بی­‌بدیلی را در زمینۀ ماهیت ورود انسان به دنیای نوسنگی در زاگرس به دست می­‌دهد، بلکه بستری را برای ممانعت از تخریب بیشتر محوطه با کاربست امور حفاظتی در آن به وجود می­‌آورد.

کاوش‌های باستان‌شناختی چغاگلان از نیمه‌های مهرماه 1402 آغاز شده است و حجت دارابی، دانشیار باستان‌شناسی دانشگاه رازی کرمانشاه، سرپرستی این کاوش کاوش را به عهده دارد که درباره آخرین یافته‌ها از فصل اول کاوش چغاگلان، گفت: تاکنون شواهد بسیار جالب توجهی درباره بافت معماری و فضاهای مسکونی و آیینی و نیز بافت صنعتی این محوطه به‌دست آمده است؛ کشف کوره تنوری برای پخت گچ از جمله مهمترین دستاوردهای این کاوش به‌شمار می‌آید.

به گفته این باستان‌شناس، کوره کشف‌شده در چغاگلان، قدیمی‌­ترین کوره گچ‌­پزی بوده که تاکنون یافته شده است.

دارابی معتقد است: این یافته می‌تواند نگاه پژوهشگران و صاحب‌نظران درباره نقش و اهمیت فعالیت­‌های غیرمعیشتی در روند نوسنگی­ شدن جوامع را نیز تغییر دهد، به طوری که علاوه‌ بر مسئلۀ اهلی­‌سازی حیوان و گیاه، طیف مختلفی از تغییرات بنیادی را باید در زندگی انسان در این دوره جست‌وجو کرد.

سرپرست هیئت باستان‌شناسی چغاگلان اظهار کرد که تداوم کاوش در این محوطه می­‌تواند ظرفیت‌های بالقوۀ چغاگلان و نیز جایگاه ویژۀ کوهپایه­‌های زاگرس را در شناخت بهتر روند نوسنگی­‌ شدن و آغاز کشاورزی و روستانشینی در سراسر غرب آسیا و حتی دنیا به‌وضوح نشان دهد.

دارابی ایجاد یک سایت ـ موزه و آرکئوپارک در چغاگُلان را یکی از ایده‌ها و اهداف برنامه کاوش محوطه چغاگلان اعلام کرد و گفت: بدیهی است این امر مهم برای معرفی میراث‌ فرهنگی و نهایتاً توسعه فرهنگی و اقتصادی منطقه اهمیت بالایی خواهد داشت.