گروه سپهر غرب؛ طاهره ترابی‌مهوش:

خام‌فروشی یکی از اصلی‌ترین معضلات صنایعی همچون کشاورزی و باغی در کشورمان محسوب می‌شود، سود و عواید مشقت و رنج فراوانی که کشاورزان، دامداران، باغداران و تولیدکنندگان متحمل می‌شوند در نهایت به جیب افرادی می‌رود که کمترین سهم را در فرایند استحصال داشته‌اند.

بخش کشاورزی استان همدان با 70 هزار و 653 هکتار اراضی باغی و برداشت سالانه 817 هزار و 376 تن انواع محصول باغی سهم بسزایی را در امنیت غذایی غرب کشور ایفا می‌کند.

به دیگر سخن این بخش در استان با 117 هزار بهره‌بردار و تولید چهار و نیم میلیون تن انواع محصولات، 29 درصد اشتغال استان را به خود اختصاص داده و در عین حال 24 درصد از ارزش افزوده استان همدان مربوط به بخش کشاورزی است که 3.2 ارزش افزوده کشاورزی کشور را تشکیل می‌دهد.

از طرفی بر اساس آخرین آمارهای منتشرشده، ارزش ریالی تولیدات کشاورزی استان همدان معادل 66 هزار و 300 میلیارد ریال بوده که در تولید محصولاتی همچون سیب زمینی با تولید 880 هزار تن، سیر با تولید 42 هزار تن و گردو با تولید 56 هزار تن، رتبه نخست کشوری را دارد.

همچنین این استان در تولید جو با 230 هزار تن، انگور با تولید 420 هزار تن و یونجه با تولید 380 هزار تن رتبه سوم و در گیاهان دارویی با تولید 33 هزار تن رتبه دوم را به خود اختصاص داده است.

از طرفی با برخورداری از شرایط متنوع آب و هوایی، استعداد تولید انواع محصولات کشاورزی را داد اما مسلماً صنایع تبدیل و فرآوری حوزه کشاورزی و باغی این استان آنگونه که باید هم‌راستا و با میزان تولید محصول رشد نکرده و هر ساله بخش اعظمی از این محصولات در نبود و یا عدم همخوانی محصول تولیدی با صنایع مستقر در استان روی دست کشاورزان و بهره‌برداران این بخش باقی مانده و درنهایت دور ریخته می‌شود.

بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با دانش‌آموخته مهندسی اصلاح نباتات و مدیر صنایع تبدیلی و غذایی اداره کل جهاد کشاورزی استان اردبیل گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:

علیرضا خواجوی با بیان اینکه پرداختن به موضوع ایجاد صنایع تبدیلی و فرآوری به این دلیل که کشاورزی یک صنعت پایه و مادری در اقتصاد کشور محسوب می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار است، گفت: وقتی محصول کشاورزی به عمل می‌آید به‌منظور حفظ ارزش افزوده، جلوگیری از خام‌فروشی، کمک به توسعه پایدار و ایجاد اشتغال نیازمند ایجاد صنایع تبدیلی و فرآوری هستیم تا ارزش این محصولات حفظ شود و در عین ماندگاری تولیدات کشاورزی از طریق تبدیل و تکمیل چرخه تولید، بتوانیم این روند را با قدرت پیگیری کنیم.

وی، افزود: به دیگر سخن با توجه به وجود زیرساخت‌ها و موهبت‌های الهی نظیر اقلیم مناسب، آب و زمین‌های مستعد و نیروی کار (سابقه بیش از هشت هزار ساله در کار کشاورزی) موجود در مناطق مختلف کشور می‌بایست در عرصه ایجاد ارزش افزوده محصولات کشاورزی از طریق ایجاد صنایع گام برداریم.

وی در پاسخ به این سؤال که چه زیرساخت‌ها و الزاماتی باید مورد توجه قرار گیرد؟ اذعان کرد: این الزامات را برحسب موقعیت می‌توان به دو بخش احصا کرد؛ نخست اینکه باید به این نکته توجه داشت که اگر در یک منطقه محصول کشاورزی و باغی خاصی وجود دارد زنجیره تولید را از طریق ایجاد این صنایع می‌بایست تکمیل کرد؛ برای مثال در مغان اردبیل که در عرصه تولید پنبه دارای مزیت بوده و در عین حال پنبه‌خیز است، باید صنایع تبدیلی و تکمیلی این محصول را ‌ایجاد کرد حال آنکه توجه به این مسئله جزو الزامات اقتصادی ایجاد صنایع فرآوری است.

این کارشناس حوزه کشاورزی با تأکید بر اینکه این امر در مقرون به‌صرفه کردن و کاهش هزینه تولید همچون هزینه رفت و آمد، حمل و تخلیه بار و دسترسی مستمر به محصول مؤثر است، تشریح کرد: این زنجیره از مراحل پنبه‌گیری از مرزعه آغاز و تا تولید پوشاک، کاغذ و صنایع سلولزی ادامه پیدا می‌کند.

خواجوی با بیان اینکه با ایجاد این زنجیره تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی علاوه بر ایجاد ارزش افزوده، در حوزه اشتغال‌زایی نیز ورود و عمل خواهیم کرد، گفت: از طرفی این فرایند در بازارپسند بودن محصول و قیمت تمام‌شده آن در صنعت مؤثر خواهد بود.

وی، با تأکید بر اینکه ایجاد این صنایع متناسب با تولید هر منطقه و در راستای ایجاد بازار هدف صادراتی است ابراز کرد: به‌دلیل اینکه از طریق ایجاد زنجیره قیمت تمام‌شده پایین را شاهد خواهیم بود، این امر در پیدا کردن هدف صادراتی بسیار حائز اهمیت است.

این کارشناس حوزه کشاورزی افزود: الزام دومی که باید در ایجاد صنایع تبدیلی مورد توجه قرار گیرد این است که این صنایع را در مناطقی با عنوان شهرک‌های کشاورزی و لکه‌های صنعتی و کشاورزی به‌صورت تجمیعی ایجاد کنیم.

خواجوی با تأکید بر اینکه این رویکرد در حال حاضر یکی از سیاست‌های جهاد کشاورزی در سطح کلان کشور است که می‌بایست در استان‌ها‌ مورد توجه قرار گیرد، خاطرنشان کرد: چون برای هر صنعت نمی‌توان در یک نقطه مجزا زیرساخت‌های لازم خدماتی از قبیل آب، برق، گاز، راه و غیره را فراهم کرد پس طبق این سیاست‌گذاری صورت‌گرفته در این گونه مناطق زیرساخت‌های لازم ایجاد و صنایع مرتبط با بخش کشاورزی به‌صورت زنجیره در آن مستقر می‌‌شوند.

وی ادامه داد: علاوه بر این نباید از الزاماتی همچون نیروی انسانی مستعد و کاربلد که توانایی انجام کار را داشته و از تمکن مالی و درنهایت برخورداری از فناوری روز غافل شد

این کارشناس حوزه کشاورزی در واکنش به اینکه شهرستان نهاوند در همدان در تولیدات باغی در سطح ملی حرف برای گفتن بسیار دارد اما چون نوع کشت آن سنتی است و اینکه محصول به‌دست آمده با نیاز صنایع همخوانی ندارد؛ صنایع فراوری موجود در استان نسبت به خرید محصول آن‌ها اقدام نمی‌کند؛ تعامل بین مرزعه و صنعت چگونه باید برقرار شود؟ اظهار کرد: در این زمینه تشکیل تشکل‌ها و تعاونی‌ها از طریق بهره‌برداران محصولات باغی می‌تواند مثمر ثمر واقع شود.

خواجوی با تأکید بر اینکه این تشکل‌ها می‌توانند نقش زنجیره واسط صنعت با کشاورزی را ایفا کنند، ابراز کرد: اعضای تشکیل‌دهنده این تعاونی‌ها ‌و تشکل‌ها که بیشتر از تولیدکنندگان و کشاورزان محصولات هستند، می‌توانند از طریق تعامل با صنعت این اطمینان‌خاطر را به کشاورز بدهند که در صورت تولید محصول متناسب با شاخص‌های تعیین‌شده ازسوی صنایع فرآوری، محصول آن‌ها را به‌صورت تضمینی خریداری کنند.

وی ادامه داد: وقتی این اطمینان خاطر به کشاورز و باغدار داده شود یقیناً نسبت به اصلاح فرایند تولید خود متناسب با نیاز صنایع تمایلی بیشتری خواهند داشت. برای نمونه در حال حاضر تشکل ذرت‌کاران در استان اردبیل خود به غول تولیدکننده محصولات کشاورزی مورد نیاز صنایع فراوری این محصول در کشور بدل شده و حدود 80 تا 90 درصد نیاز کشور را تأمین می‌کنند.

این کارشناس کشاورزی با تأکید بر اینکه حتی از طریق تشکیل این تعاونی می‌توان از طریق ایجاد صندوق‌های خرد سرمایه بهره‌برداران را جمع و نسبت به اصلاح مزارع برای تولید محصول متناسب با نیاز صنعت، اقدام کرد گفت: حتی می‌توان به‌عنوان یک شخصیت حقوقی برای ایجاد تحول در تولید نسبت به دریافت تسهیلات بانکی و در اختیار کشاورزان گذاشتن آن برای گذر از تولید سنتی، گام برداشت.

مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد وجود نظام بهره‌برداری کارا و مؤثر در قالب ایجاد تشکل و تعاونی‌های کشاورزی می‌تواند تأثیر بسزایی در توسعه پایدار کشاورزی متناسب با نیاز صنایع فراوری و تبدیلی ایفا کند؛ زیرا بدون شک ساماندهی مناسب وضعیت بهره‌برداری از مزارع و تولید بازارپسند (بازار صنایع)، مستلزم طراحی تشکل‌های مناسب، هدایت و سازماندهی این تشکل‌ها به سوی خدمات‌رسانی بهینه از اهمیت زیادی برخوردار است و می‌تواند بازوی توانمند اجرای اهداف اقتصاد کشاورزی باشند.

جالب‌تر اینکه این تشکل‌ها چنانچه تحت نظر مدیریت کارآزموده و مجرب فعالیت کنند؛ خواهند توانست با برنامه‌ریزی صحیح بر اساس استعدادهای منطقه و به‌کارگیری کلیه امکانات و تخصص‌ها، از پراکندگی تولید در زمین‌های زراعی و باغ‌ها کاسته و با ایجاد مرکزیت واحد تحت پوشش خود، کلیه عملیات زراعی و باغی را تحت نظر مدیریت واحد درآورند که نتیجه آن چیزی جز بازارپسندی محصول در حوزه صنایع کشاورزی نخواهد بود.

طاهره ترابی مهوش