مردم شهرهای مختلف کردستان از اواخر روزهای ماه ذی‌الحجه تا پایان دهه نخست محرم با آداب و رسوم خاصی همچون طشت‌گذاری در شهر سریش‌آباد، تشکیل حلقه‌ی عزا در مقابل مساجد تکایا و حسینیه‌ها با ذکر یا حسین، مراسم گل‌گیران بیجاری‌ها و مجالس روضه‌خوانی و تعزیه‌خوانی به عزاداری می‌پردازند.

آتش‌زدن خیمه‌ها و چرخیدن عزاداران به دور آن‌ها، سینه‌زنی، زنجیرزنی و همچنین قربانی کردن گوسفند در جلو دسته‌های عزاداری و توزیع شیر، شربت و خرما از دیگر مراسم‌ استان کردستان در ایام محرم است.

*طشت‌گذاری در سریش‌آباد

در این آیین، در روز نخست ماه محرم در داخل یک طشت بزرگ، آب ریخته می‌شود و سپس 72 سیب به نماد 72 یار امام حسین (ع) در کربلا، درون این طشت ریخته شده و روی آن با یک پارچه سبز پوشانده می‌شود؛ این طشت در همه‌ی مراسم عزاداری‌های منطقه سریش‌آباد وجود دارد و در روز هفتم، این سیب‌ها برای تبرک بین مردم پخش می‌شود.

عاشقان سرور و سالار شهیدان و دوستداران اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در این آیین با قرار دادن طشت آب در مساجد، تکایا و حسینیه‌ها و مدیحه‌سرایی به استقبال ماه محرم می‌روند.

روشن کردن شمع، نوشیدن آب متبرک از این طشت‌ها، صحنه‌سازی حالات طفلان لب تشنه دشت نینوا و مداحی و سوگواری از اعمال این مراسم است.

آیین طشت‌گذاری یکی از قدیمی‌ترین سنت‌ها و مناسک ایرانی است که جمع کثیری از مردم آذری‌ زبان نیز ایران با این آئین به پیشواز عزاداری‌های محرم می‌روند؛ آئینی که به وسعت فرات و آب و به یاد لبان تشنه امام حسین(ع) و یاران باوفایش است.

این سنت، با الهام از حماسه سالار شهیدان و یادآور رفتار جوانمردانه امام حسین(ع) است؛ بر اساس روایت‌ها عزاداران در روز 27 ذی الحجه آب مشک‌ها را در طشت‌ها ریخته و لشکر حر و اسبان سپاه او را سیراب می‌کنند.

در این آیین، طشت‌ها و تعدادی مشک پر از آب بر دوش ریش‌سفیدان و عاشقان حسینی وارد مسجد شده و در حالی که به احترام طشت‌ها، همه حاضران در مسجد به پا می‌خیزند و در جلو آن‌ها دسته سینه‌زنی با شور و شوق خاص و با شعار «الدخیل یا اباالفضل» سینه زده و حرکت می‌کنند؛ بعد از دور زدن مسجد، طشت‌ها در جای مخصوص خود قرار داده می‌شوند و بلافاصله از آبی که در مشک‌ها است پر می‌شوند و دعای مخصوص طشت‌گذاری در میان حزن و اندوه حاضران قرائت می‌شود.

آیین طشت گذاری به عنوان آثار معنوی سریش‌آباد به شماره 688 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

*آیین حلیم‌پزی در روز تاسوعا

پخت حلیم در شب تاسوعا توسط زنان برخی از مناطق استان ازجمله شهر سریش‌آباد و بیجار ازجمله رسوم دیگری است که در این استان در ایام محرم اجرا می‌شود.

در شب تاسوعا بانوانی که نذر دارند به ماتم قافله سالار دشت کربلا در خانه فردی که نذر دارد جمع می‌شوند و آن شب تا صبح هیچ کس نمی‌خوابد و به قرائت قرآن و دعا می‌پردازند.

در این مراسم، زنان پس از پاک کردن گندم‌ها و شستن و تمیز کردن، آن‌ها را در ظرف‌های بزرگی نگه می‌دارند و صبح زود قبل از اذان صبح حلیم در دیگ‌های بزرگ در حیاط فردی که نذر دارد بار گذاشته می‌شود و با این حلیم در صبح غم‌انگیز عاشورا از عزاداران پذیرایی می‌شود.

پس از سپری شدن زمانی از حرکت دسته‌های عزاداری در روز عاشورا به یاد واپسین تکبیرهای کاروانیان کربلا و ندای «هل من ناصر ینصرنی» قافله‌سالار دشت کربلا مؤذنان اذان می‌گویند و به طرف میادین شهرها می‌روند.

حرکت علَم‌ها و بیرق‌های عزاداری که بزرگ‌ترین آن علَم بلندی منسوب به قمر بنی‌هاشم حضرت ابالفضل (ع) است که نشان‌دهنده در زمین نماندن علَم آن امام همام بوده، در شهرهایی همچون بیجار، سنندج، سریش‌آباد و قروه انجام می‌شود.

*گِل‌گیران بیجاری به سوگ حسین عزاداری می‌کنند

عزاداران حسینی در این روز با مراسم گِل‌گیران، غربت اهل بیت امام حسین (ع) و یاران با وفایش را در صحرای کربلا روایت می‌کنند.

آیین گِل‌گیران در روز عاشورای حسینی از صبح و با حضور مردم در خیابان‌های اصلی شهر بیجار آغاز می‌شود که هیئت‌های مذهبی و دسته‌های عزاداری با نظم و ترتیب خاصی در برگزاری هرچه باشکوه‌تر آن با هم متحد و یکدل هستند.

مقدمات برگزاری این آیین، دو هفته قبل از روز عاشورا و با تهیه خاک رس از دشت‌های اطراف شهر و الک کردن آن آغاز می‌شود و در روز عاشورا گِل مخصوص این آیین در داخل ظرف‌های مختلف تهیه و عزاداران با گِل به سر کردن به سوگ سرور و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع) می‌نشینند.

حاضران در این آیین سپس با زنجیر زدن و سینه زدن و عبور از خیابان‌های اصلی، راهی حسینیه بیجار می‌شوند و در طول مسیر با صدای یا حسین (ع) در سوگ شهادت سرور و سالار شهیدان اشک می‌ریزند.

آیین گل‌گیران شهرستان بیجار در چهارمین همایش ثبت ملی آثار، در فهرست میراث معنوی به ثبت رسید.

*حرکت گهواره حضرت علی‌اصغر در میان عزاداران

در روز شهادت حضرت علی اصغر (ع) و روز عاشورا، به یاد طفل شهید دشت کربلا گهواره‌ایی بین عزاداران به گردش در می‌آید و مادران برای شفای کودکان مریض خود نذر می‌کنند و صدقات خود را در این گهواره‌ها می‌اندازند.

در روزی که منقش به نام حضرت علی اصغر (ع) کوچکترین سرباز امام حسین (ع) در صحرای کربلا بود، مادران با گریه‌های که برای مظلومیت امام حسین (ع) و یاران باوفای آن حضرت از گونه‌هایشان جاری بود با زمزمه «یا حضرت علی‌اصغر» در گوش شیرخواران و کودکان خود آن‌ها را نذر یاری‌رسان صاحب‌الزمان (عج) کردند.

اجرای برخی آیین‌های سنتی مانند دسته اعراب هاشمی که در آن کودکان و نوجوانان با پوشیدن لباس ویژه اعراب به منزله کودکان کاروان کربلا گرداگرد اسبی که نماد ذوالجناح است بر سر و سینه‌زنان ندای «یا حسین مظلوم، حسین وای، ذوالجناح کو بابایم» سر می‌دهند و پیشاپیش دسته‌های عزاداری حرکت می‌کنند نیز در این استان به اجرا در می‌آید.

پخش نذورات نیز که بیشتر به‌صورت پذیرایی با غذای گرم در هیئت‌ها انجام می‌شود، از شب هفتم ماه محرم آغاز شده و حاجت‌مندان و نیازمندان درگاه اهل بیت (ع) به قصد تبرک به این مجالس می‌روند.

در ایام محرم مردم شیعه و سنی استان کردستان در کنار یکدیگر برای امام حسین (ع) عزاداری می‌کنند و ارادات خود را به آن امام بزرگوار نشان می‌دهند، زنان اهل سنت کردستان در غم مصیبت‌های وارده به امام حسین اشک می‌ریزند و به فرزندان خود توصیه می‌کنند تا راه ایشان را ادامه دهند و برای امام حسین (ع) سینه بزنند.

مردمان شهرهای مختلف استان کردستان ازجمله بانه، سقز، مریوان و کامیاران، دهگلان، دیواندره و سنندج اهل سنت هستند اما با این وجود هنگامی که در ایام ماه محرم در خیابان‌های این شهرها راه می‌رویم در و دیوار در ماتم حسینی سیاه‌پوش شده‌ است و آن‌ها نیز آیین‌های خاصی را در این ایام برگزار می‌کنند؛ گرفتن روزه تاسوعا و عاشورا نزد مردم این دیار جایگاه خاصی دارد و بیشتر آن‌ها این دو روز را روزه‌دار هستند.