باران اسیدی (acid rain) یکی از پیامدهای آلودگی هوا است که اثرات اکولوژیکی بارش اسیدی به وضوح در محیط‌های آبی مانند نهرها، دریاچه‌ها و مرداب‌ها دیده می‌شود که می‌تواند برای ماهی‌ها و سایر حیوانات مضر باشد، آب اسیدی باران که از خاک عبور می‌کند، می‌تواند آلومینیوم را از ذرات رس خاک خارج کند و سپس به نهرها و دریاچه‌ها بریزد.
در واقع به هرگونه پایین آمدن مواد اسیدی همراه با باران، برف، مه، شبنم یا حتی ذرات جامد باران اسیدی گفته می‌شود که هرچه بارش اسید بیشتری به اکوسیستم وارد شود، آلومینیوم بیشتری آزاد خواهد شد، باران اسیدی اثرات مخربی روی جنگل‌ها، آب‌های شیرین و خاک دارد.
این پدیده منجر به کشته شدن حشرات و تغییر صورت حیات موجودات آبزی می‌شود، باران اسیدی سطح ساختمان‌ها و مجسمه‌ها را می‌خورد و برای سلامت انسان مضر است، البته در جهان امروز سعی شده با کنترل میزان خروج اکسیدهای نیتروژن و گوگرد تا حد امکان از این اثرات تخریبی جلوگیری شود.
مهم‌ترین گازی که منجر به اسیدی شدن باران می‌شود، سولفور دی اکسید (SO2) است، البته اهمیت اکسیدهای نیتروژن به‌دلیل کنترل‌های سنگین اعمال شده روی انتشار اکسیدهای گوگرد، در حال بیشتر شدن است و تخمین زده می‌شود هر سال میزان 70 میلیون تن SO2 از سوزاندن سوخت‌های فسیلی در صنایع، 2.8 میلیون تن از آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع و در نهایت هفت تا هشت میلیون تن در اثر فوران آتش‌فشان‌ها به هوای اطراف وارد می‌شود.
*مشخصه باران اسیدی چیست؟
باران اسیدی به هیچ عنوان رنگ ندارد، اما باران‌هایی که قطرات آن تیره و گل آلود است با غبار و گردوخاک همراه شده است و به هیچ عنوان اسیدی محسوب نمی‌شود و خطراتی را به‌دنبال ندارد؛ مناطقی که آلودگی هوای ناشی از سوخت‌های فسیلی در آن اتفاق افتاده باشد، دچار باران اسیدی می‌شوند و تهران نیز نمی‌تواند از این قاعده مستثنی باشد.
دربرگیری باران اسیدی در زمانی که به‌صورت خفیف و پراکنده باشد بیشتر خواهد بود، اما زمانی که بارش‌ها به صورت شدید باشد، این دربرگیری کمتر خواهد شد و به سرعت باران اسیدی از بین می‌رود.
بسیاری از ترکیبات گوگرد و نیتروژن به‌دلیل فعالیت‌های انسانی تولید می‌شوند که این اقدامات شامل تولید برق، بهره‌برداری از کارخانه‌ها و صنایع حمل‌ونقل است، نیروگاه‌های زغال‌سنگ‌سوز در میان آلوده‌ترین صنایع جهان جای دارند، البته این نکته حائز اهمیت است که آلودگی‌ها ممکن است صدها کیلومتر قبل از تبدیل به اسید جابه‌جا شوند.
در گذشته کارخانه‌ها دودکش‌های کوتاهی برای انتشار گازهای خروجی داشتند، اما امروزه به دلیل حفظ محیط اطراف از آلودگی، از دودکش‌های بلند استفاده می‌کنند، این آلودگی‌ها با باد جابه‌جا می‌شوند و مناطق کوهستانی و جنگلی به‌دلیل بارش بیشتر، آسیب مخرب‌تری می‌بینند.
*تأثیرات گسترده باران‌های اسیدی بر محیط زیست
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این راستا اظهار کرد: باران اسیدی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مسائل زیست‌محیطی شناخته می‌شود که تأثیرات گسترده‌ای بر اکوسیستم‌های مختلف دارد، باران اسیدی زمانی رخ می‌دهد که مواد شیمیایی آلاینده به‌ویژه اکسیدهای نیتروژن و گوگرد در جو با آب، اکسیژن و دیگر مواد شیمیایی واکنش می‌دهد و ترکیبات اسیدی مانند اسید نیتریک و اسید سولفوریک تولید می‌کند، این ترکیبات به‌واسطه بارندگی به زمین بازمی‌گردند و می‌توانند تأثیرات مخرب و جبران‌ناپذیری بر محیط زیست بگذارند.
داریوش گلعلیزاده، افزود: باران اسیدی یکی از عوامل اصلی تغییر شیمی آب در اکوسیستم‌های آبی است، آب‌های سطحی مانند دریاچه‌ها، رودخانه‌ها و آبگیرها به صورت مستقیم تحت تأثیر باران اسیدی قرار می‌گیرند، کاهش pH آب به علت حضور یون‌های هیدروژن آزاد شده از اسیدها، می‌تواند شرایط زندگی را برای بسیاری از گونه‌های آبزی به شدت سخت کند.
وی تصریح کرد: بعضی از گونه‌های ماهی، مثل قزل‌آلا، به تغییرات جزئی pH آب حساس هستند و با کاهش pH ممکن است جمعیت آن‌ها به‌شدت کاهش یابد یا حتی به‌طور کامل منقرض شوند، همچنین اکوسیستم‌های آبی نه‌تنها به‌صورت مستقیم، بلکه به‌صورت غیرمستقیم نیز تحت تأثیر باران اسیدی قرار می‌گیرند؛ به این شکل که کاهش pH باعث انحلال فلزات سنگین مانند آلومینیوم در آب می‌شود، این فلزات سمی می‌توانند به شدت به ارگانیسم‌های آبزی آسیب برسانند و زنجیره غذایی این اکوسیستم‌ها را مختل کنند.
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست گفت: باران اسیدی به‌طور مستقیم برای انسان‌ها مضر نیست، زیرا میزان اسیدیته باران به قدری نیست که بتواند به پوست آسیب بزند، اما تأثیرات غیرمستقیم آن بر سلامت انسان بسیار گسترده و جدی است، یکی از این تاثیرات افزایش میزان ذرات ریزآلاینده در هوا است، هنگامی که اکسیدهای نیتروژن و گوگرد به باران اسیدی تبدیل می‌شوند، مواد آلاینده دیگری نیز تولید می‌شوند که می‌توانند مشکلات تنفسی ازجمله آسم و برونشیت را تشدید کنند.
گلعلیزاده بیان کرد: آبی که به‌واسطه باران اسیدی آلوده شده است، می‌تواند حاوی مقادیر بالایی از فلزات سنگین مانند آلومینیوم و سرب باشد که برای سلامت انسان خطرناک هستند، مصرف این آب‌ها از طریق منابع آشامیدنی یا محصولات کشاورزی آلوده می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی ازجمله اختلالات عصبی و بیماری‌های کلیوی شود.
وی گفت: برای کاهش اثرات مخرب باران اسیدی، اقدامات متعددی می‌توان انجام داد، یکی از مهم‌ترین اقدامات، کاهش انتشار اکسیدهای نیتروژن و گوگرد است که به‌واسطه سوختن سوخت‌های فسیلی در نیروگاه‌ها، خودروها و صنایع به جو وارد می‌شوند، استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی، نصب فیلترهای پیشرفته در نیروگاه‌ها و ارتقای کارایی خودروها می‌تواند به کاهش این آلاینده‌ها کمک کند.
رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط زیست خاطرنشان کرد: علاوه بر این، بازسازی اکوسیستم‌های آسیب‌دیده و استفاده از موادی مانند آهک برای کاهش اسیدیته خاک و آب نیز می‌تواند به بازگرداندن تعادل به محیط زیست کمک کند و آموزش عمومی و افزایش آگاهی مردم درباره تأثیرات باران اسیدی و نحوه کاهش آن نیز از دیگر راهکارهای موثر است.
*چگونه می‌توان باران‌های اسیدی را کاهش داد؟
برای کاهش بارش اسیدی، کاهش انتشار آلاینده‌ها ضروری است و برای این منظور می‌توان آب مورد استفاده کارخانه‌ها را قبل از بازگرداندن آن به رودخانه‌ها فیلتر و سم‌زدایی کرد، کاهش انتشار گازهای آلاینده توسط صنایع، تولید و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به جای سوخت‌های فسیلی و کاهش مصرف انرژی کارخانه‌ها و شرکت‌ها را مد نظر قرار داد.
بر همین اساس می‌توان نوآوری و فناوری‌های جدید را با هدف بهینه‌سازی مصرف انرژی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر ارتقا دهیم، برای جذب هوای آلوده درخت بیشتری بکاریم، افراد را از اهمیت کاهش مصرف انرژی خانگی آگاه سازیم و استفاده از وسایل نقلیه الکتریکی و سایر وسایل نقلیه غیر آلاینده مانند دوچرخه را افزایش دهیم.

منبع: ایمنا