همدان یکی از شهرهای شاخص گردشگری در کشور است که جاذبه‌های مختلف تاریخی و طبیعی منحصر به‌فردی را در کنار بزرگانی همچون بوعلی و باباطاهر در خود جای داده و باعث شده تا گردشگران بسیاری هر ساله از سراسر دنیا به این کهن‌دیار سفر کنند.
آرامگاه باباطاهر یکی از صدها آثار تاریخی و فرهنگی استان همدان است که به‌عنوان گنجینه گردشگری استان در میان میدانی با همین نام خودنمایی می‌کند، بنای آرامگاه باباطاهر یکی از شاهکارهای ممتاز و بدیع معماری عصر جدید به حساب می‌آید و طرح اصلی آن تلفیقی از معماری‌های قرون گذشته و عصر حاضر است. باباطاهر که بیشتر با دوبیتی‌های روح‌بخش خود شناخته شده، از عارفان بزرگ کشور به‌حساب می‌آید.
با توجه به اهمیت تزئین و نمادهای به‌کار رفته در معماری برای هویت بخشیدن به هر مکان در این گزارش به وضعیت محوطه آرامگاه باباطاهر که یکی از نمادهای فرهنگی و هنری استان است پرداخته‌ایم، متأسفانه اطراف این میدان همسو با کاربرد فرهنگی آن ساماندهی نشده و ما شاهد انواع آشفتگی بصری و نابسامانی در این قطب گردشگری هستیم، در حالی که انتظار می‌رود در این محل مرکز فرهنگی برای شناساندن هویت اصلی این عارف و شاعر بزرگ وجود داشته باشد اما بیشتر کاربری‌های اطراف به اغذیه‌فروشی و رستوران‌ها اختصاص داده شده که آن‌ها نیز با بی‌نظمی زیادی همراه بوده و آشفته‌بازاری را پیش چشم هر بیننده پدید آورده‌اند.
با آنکه مغازه‌های فروش صنایع دستی نشانی از هویت و هنر، هنرمندان شهر را در این میدان به نمایش می‌گذارند، اما نبود برنامه و انتخاب نادرست عوامل بصری باعث شده تا ما نمادی از فرهنگ را در این محوطه شاهد نباشیم.
با توجه به اهمیت موضوع و برای بررسی کارشناسانه و یافتن راه حل مناسب برای برون‌رفت از این آشفته‌بازار با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان گفت‌وگو کردیم که در ادامه می‌خوانید:
حمیدرضا چتربحر، عنوان کرد: آرامگاه باباطاهر و بوعلی سینا دو مکان مهم برای جذب گردشگر هستند که پس از ادوار تاریخی بازسازی و به‌عنوان دو نماد تاریخی و فرهنگی شهر همدان شناخته شده‌اند.
وی با اشاره به اینکه گرافیک محیطی، پیوند ناگسستنی با طراحی شهری، صنعتی و معماری دارد گفت: گرافیک محیطی مجموعه کارهای آموزشی، تزئینی و اطلاع‌رسانی است که در پیوند با سازه‌های شهری و محل‌های استقرار انسانی معنادار می‌شود.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان تأکید کرد: با توجه به اینکه باباطاهر به‌عنوان یک شخصیت ادبی و فرهنگی، در تاریخ ایران اهمیت دارد اما متأسفانه باوجود تلاش‌هایی که در سال‌های اخیر برای افزودن معابر و امکانات دسترسی بیشتر در اطراف آرامگاه آن توسط شهرداری انجام شده و قابل تقدیر است، خلأ بزرگی حس می‌شود و ما هنوز شاهد کار شاخصی در این منطقه نیستیم.
*سازماندهی محوطه میدان باباطاهر ضروری است
چتربحر این نقص را چشمگیر دانست و ادامه داد: با توجه به اینکه همدان در حال تبدیل شدن به یکی از مراکز گردشگری کشور پس از ثبت جهانی هگمتانه است، لزوم توجه و سازماندهی این بنا ضروری به‌شمار می‌رود.
وی با اشاره به اینکه سازمان زیباسازی شهرداری و میراث فرهنگی زحمات قابل توجهی کشیده‌اند، عنوان کرد: سازماندهی و داشتن یک برنامه مدون و قابل توجه متناسب با هویت آرامگاه باباطاهر بسیار احساس می‌شود.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا همدان با ابراز اینکه یکی از اصول مهم گرافیکی، شناساندن هویت مکان است گفت: بدان معنا که وقتی در محوطه آرامگاه باباطاهر قرار می‌گیرید عناصر بصری برای آموزش، راهنمایی، تزئین و شناسایی هویت مکان، کمک کنند.
*در محوطه باباطاهر شاهد آشوب در ساختار شهری هستیم
چتربحر افزود: متأسفانه این چهار مؤلفه مهم در این محوطه دیده نمی‌شود، همین باعث شده تا به جای جذابیت شاهد یک آشوب در ساختار شهری و بصری آن باشیم و آن تصویرهایی که ما انتظار داریم در این محوطه محقق نشده باشد.
*سازه باباطاهر نیازمند مرمت
وی با بیان اینکه سازه آرامگاه باباطاهر آسیب دیده و نیازمند توجه است، گفت: اطراف این منطقه نیز آن سازماندهی لازم که برای یکی از مهم‌ترین پایلوت‌های گردشگری شهر همدان لازم است و انتظار می‌رود، وجود ندارد.
وی با عنوان اینکه یک درهم‌ریختگی و آشفتگی اخیراً در محوطه این آرامگاه شکل گرفته که لزوم بازنگری در هویت شهری، بصری و گرافیکی محیطی آن را آشکار می‌کند، افزود: ما به یک کار هدفمند، منسجم و با قاعده احتیاج داریم تا محوطه این آرامگاه را به یک منظر زیبا و قابل پسند شهری تبدیل کند.
*ساماندهی محوطه باباطاهر نیازمند برنامه‌ریزی مدون و حساب‌شده
این استاد دانشگاه بوعلی سینا با ابراز اینکه ما برای این ساماندهی به یک برنامه‎ریزی مدون و حساب‌شده نیازمندیم که لزوماً دستوری نباشد گفت: بازار بر اساس عرضه و تقاضا ایجاد می‌شود و این حجم از غذاخوری نیز خالی از لطف نیست، چراکه یکی از انواع گردشگری، گردشگری غذاست.
چتربحر با ابراز اینکه این محل نیاز به غذاخوری دارد اما ساماندهی آن باید بر اساس یک برنامه کلان، علمی، سازماندهی‌شده و با پشتوانه فرهنگی باشد عنوان کرد: تعداد فروشگاه‌های صنایع دستی نسبت به قبل کمتر شده و همان تعداد اندک نیز دارای هویت بصری نیستند.
وی ادامه داد: مغازه‌های غذاخوری نیز که ظاهری آشفته دارند را متولیان امر باید سامان‌دهی کنند چراکه همه اماکن گردشگری دنیا دارای یک هویت شاخص بصری هستند، اما باید توجه داشت که انجام این کار نیازمند نگاه علمی و گرافیک محیطی شاخص است.
وی با اشاره به اینکه هویت بصری شامل تزئین، هویت‌بخشی، رفع نواقص و سازماندهی و ساماندهی می‌شود، گفت: با توجه به ظرفیت موجود برای بهبود وضعیت، می‌توان کارهای شاخصی انجام داد تا محوطه منظم شود.
این استاد دانشگاه با عنوان اینکه مثلاً وجود لامپ‌های نئون چشمک‌زن که در شبانه‌روز توسط غذاخوری‌ها به این محوطه اضافه شده‌اند، باید اصلاح شود، تصریح کرد: این موارد علاوه‌بر مصرف برق، اغتشاش بصری نیز ایجاد کرده است.
*تابلوهای میدان باباطاهر نیاز به تغییر دارند
چتربحر در ادامه با بیان اینکه تغییر تابلوهای موجود در دور این میدان نیز ضروری است، تصریح کرد: داخل خود میدان نیز هیچ تابلوی راهنما، تاریخی و آموزش‌دهنده در خصوص زندگی و شخصیت باباطاهر نیز وجود ندارد.
وی با عنوان اینکه اهمیت باباطاهر در تاریخ عرفانی ایران بسیار است، ابراز کرد: متأسفانه با آنکه عین‌القضات در نزدیکی آرامگاه باباطاهر قرار گرفته اما ما هیچ ارتباطی بین این دو محل پیدا نمی‌کنیم، در حالی که این دو در تاریخ عرفان با هم معنا پیدا می‌کنند و در آثار شاهدیم که عین‌القضات شرحی بر باباطاهر نیز نوشته است.
*تابلوهای سطح شهر دارای هویت بصری نیستند
این استاد دانشگاه بوعلی سینا با عنوان اینکه ارتقا و افزایش کیفیت و کمیت تابلوهای نصب‌شده در سطح شهر نیازمند مطالعه است و باید برای آن برنامه‌ریزی کلان کرد گفت: آنچه که در تابلوها طی سال‌های اخیر شاهدیم، تقلیل دادن هویت بصری شهری به یکسری کارهای اجرایی صرف است.
*لزوم پشتوانه طراحی گرافیکی برای تابلوهای این محوطه
چتربحر با اشاره به اینکه پشتوانه طراحی گرافیکی که این تابلوها نیاز دارند خیلی تأثیرگذار است، ابراز کرد: ما برای همگام و همسو شدن با پایلوت‌های گردشگری موفق مثل اصفهان، شیراز، مشهد و سایر مناطق باید از تجربیات شهرداری‌های آن‌ها که دارای سابقه هستند، استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه ما می‌دانیم که برخی مشکلات مالی و نواقص سیستماتیک و کاری وجو دارد، ادامه داد: به‌دنبال توصیه یک برنامه دست‌نیافتنی نیستیم، پیشنهاد می‌کنیم تا از هویت فرهنگی- هنری ما ایرانیان که در دنیا زبانزد است مانند خوشنویسی، نگارگری و سایر حوزه‌ها که شهرت جهانی دارد، استفاده کنیم.
*مشکلات آسیب‌شناسی شوند
این استاد دانشگاه بوعلی سینا تصریح کرد: ابتدا باید مشکلات آسیب‌شناسی شده و بعد از گفت‌وگو و اولویت‌بندی با توجه به امکانات، معماری مناسب در نظر گرفته شود، همچنین باید دید با توجه به ساختار مکانی و برنامه‌های اقتصادی موجود چه می‌توان کرد؛ اما باید بدانیم که برای اصلاح راهی به‌جز برگشت به هویت فرهنگی خود نداریم.
چتربحر با عنوان اینکه امکانات طبیعی، فرهنگی و شهری همدان اگر در دیگر مناطق جهان بود، به یکی از بی‌نظیرترین آزمونه‌های (پایلوت‌) گردشگری تبدیل می‌شد، گفت: لزوم یک ساماندهی و برنامه‌ریزی کلان با استفاده از نیروهای متخصص و با تجربه احساس می‌شود.
وی در پایان گفت: این امر نیاز به یک برنامه بلندمدت دارد و ما منتظر تغییر زودهنگام نیستیم، اما باید توجه داشت که همدان شهر زیبایی است و نیازمند ساماندهی در خور مردم است.
با توجه به آنچه بیان شد؛ نه‌تنها سازه باباطاهر بلکه محوطه اطراف آن به‌عنوان یکی از مقاصد گردشگری همدان نیازمند بررسی، تحقیق و ساماندهی کارشناسانه است تا محوطه آن دارای هویت بصری مناسب شده و محیطی داشته باشد که هر گردشگر با حضور در آن پی به کاربردش ببرد.
از طرفی فرهنگ و هنر غنی ما می‌تواند در کنار هنر هنرمندان قرار گرفته و به این محل هویت بخشیده و آن را به یکی از زیباترین مقاصد گردشگری تبدیل کند، البته همه این موارد بستگی به ذوق، هنر، دقت و سلیقه متولیانی دارد که به‌دنبال ایجاد چنین فضایی هستند.
نکته آخر آنکه بهتر است برای یافتن راه حل برای چنین موضوعاتی از نظرات افراد بیشتری استفاده شود و متخصصان با علم و تجربه، جان تازه‌ای به این محوطه ببخشند.

شهره کرمی