طرح نظام مراقبت اجتماعی از دانش‌آموزان به‌منظور مراقبت از این قشر در برابر رفتارهای پرخطر، آسیب‌های اجتماعی و جرائم از طریق مداخله به‌موقع و مؤثر از سال 1394 کلید خورد و سند نظام ائتلاف مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان تدوین و به تصویب رسید و قرار شد طبق برنامه ششم توسعه تا سال تحصیلی 1399 -1400 این طرح در همه مدارس پیاده و به تثبیت برسد.
این طرح، نظامی چندبخشی و چندلایه‌ با عنوان نماد است که دستورالعمل اجرایی آن به چند بخش آموزش، غربالگری، مداخله مدرسه‌ای، تشخیص و درمان، مددکاری اجتماعی، اورژانس (فوریت‌های روانی- اجتماعی)، پیگیری و مراقبت تقسیم شده است.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با مجتبی قمری؛ معاون امور پرورشی اداره کل آموزش و پرورش استان همدان و دکتر سیدحسن موسوی چلک؛ رئیس انجمن مددکاران ایران گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
معاون امور پرورشی اداره کل آموزش و پرورش استان همدان با ابراز اینکه پس از آموزش‌های عمومی و غربالگری دانش‌آموزان در این طرح، مداخلات مدرسه‌ای باید آغاز شود، در وهله نخست معلم دانش‌آموز را راهنمایی می‌کند سپس در بخش تشخیص، مشاور بر اساس استانداردهای تعریف‌شده کاملاً به‌صورت محرمانه با دانش‌آموز آسیب‌دیده یا در معرض آسیب به گفت‌وگو نشسته و باید گزارش خود را در مورد سطح‌بندی وضعیت دانش‌آموز تهیه کند گفت: در مرحله بعدی پس از ارزیابی و تعیین وضعیت مشکلات و نیازهای دانش‌آموز در حیطه‌های مختلف، خدمات مددکاری اجتماعی در سطح پایه و تخصصی ارائه می‌شود که شامل کمک‌های ضروری و حمایت‌های اولیه بر حسب نیاز برای به حداقل رساندن وضعیت خطرپذیری دانش‌آموز است.
مجتبی قمری با اشاره به اینکه همچنین در بخش تخصصی حمایت و اعطای تسهیلات ویژه مالی برای درمان و کاهش آسیب دانش‌آموز با هماهنگی منطقه انجام و برای ارائه معاضدت‌های قضائی و انتظامی نیز به کمیته نماد منطقه معرفی می‌شود تصریح کرد: در راستای اجرای این طرح خط ملی نماد با شماره 1570 تحت عنوان اورژانس اجتماعی دانش‌آموزان مرداد سال 1400 افتتاح شد که گفته می‌شود ازجمله زیرساخت‌های مهم نظام مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان است تا در کنار سایر ابزارهای حوزه سامانه نماد به وزارت آموزش و پرورش کمک کند تا مدل‌های مختلف فوریت‌های روانی و اجتماعی دانش‌آموزان در سراسر کشور در قالب یک سیستم یکپارچه طراحی و عملیاتی شود.
وی با اشاره به اینکه مشاوران در خط 1570 پاسخگوی پرسش‌ها و مشکلات معلمان، خانواده‌ها و دانش‌آموزان هستند، تشریح کرد: بر اساس اعلام وزارت آموزش و پرورش این مکالمات به‌صورت رایگان و این خط از هشت صبح تا ساعت 24 پاسخگو است.
در ادامه رئیس انجمن مددکاران ایران نیز با بیان اینکه یکی از محیط‌هایی که در حوزه ارتقای سلامت اجتماعی با هدف پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی اهمیت بی‌بدیلی بعد از خانواده دارد، مدرسه است، گفت: این اهمیت بدان دلیل است که سه ضلع مثلث یعنی دانش‌آموز، اولیای خانه و اولیای مدرسه با این محیط ارتباط داشته و در عین حال دانش‌آموز می‌بایست حداقل 12 سال در محیط مدرسه حضور داشته باشد. طبیعتاً در پی حضور دانش‌آموز در مدرسه خانواده او نیز با محیط در ارتباط هستند.
دکتر سیدحسن موسوی چلک با اشاره اینکه معلمان، مدیر، ناظم و سایر اولیای مدرسه نیز حداقل 30 سال باید در محیط حضور داشته باشند تا بازنشسته شوند افزود: بنابراین هیچ محیطی به اندازه محیط آموزشی تا این حد نمی‌تواند در حوزه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی دانش‌آموزی مناسب‌تر باشد.
وی ادامه داد: ضمن اینکه تمام و یا به تعبیر بهتر بیشتر پژوهش‌هایی که در ایران انجام شد بیانگر آن است که مدرسه در بین محیط‌های اجتماعی بالاترین سرمایه اجتماعی را داشته و در عین حال در بین اقشار معلم بالاترین سرمایه اجتماعی را به خود اختصاص داده است.
این روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه طبیعتاً با این ویژگی‌هایی که اشاره کردم بهترین محیط برای ارتقای سلامت روان اجتماعی، نظام آموزش و پرورش و در ذیل آن مدرسه است، تصریح کرد: نکته این است که ما در مدرسه با دانش‌آموزانی سر و کار داریم که به نوعی یا در معرض آسیب هستند یا دچار آسیب اجتماعی شده‌اند، به همین دلیل در آموزش و پرورش طرح نماد (مراقبت اجتماعی دانش‌آموزان) راه‌اندازی شد که در حال حاضر یک خط ملی 1570 به‌صورت شبانه‌روزی جهت انجام مشاوره به آن اختصاص یافته است.
موسوی‌ چلک با بیان اینکه در قانون حمایت از اطفال و نوجوانان که مصوب سال 99 است و آیین‌نامه اجرایی آن یعنی ماده 6 این قانون که مصوب سال 1400 است طرح نماد مورد اشاره قرار گرفته و در آن به نقش آموزش و پرورش به طور کامل پرداخته شده عنوان کرد: با این وجود به اعتقاد من امروز طرح نماد علیرغم بازنگری‌هایی که در آن انجام شده آن اهدافی را که می‌بایست دنبال می‌کرد هنوز محقق نکرده است.
وی با بیان ایکه این امر خود دلایل متعددی دارد که ازجمله آن می‌توان به همکاری نکردن سازمان‌ها اشاره کرد، گفت: نماد به نوعی یک ائتلاف است که در آن چند سازمان همچون آموزش و پرورش، برنامه و بودجه، قوه قضائیه، بهزیستی، وزارت بهداشت و غیره دور هم باید جمع شده و یک کار بین سازمانی مشترک را انجام می‌دادند؛ اما من معتقدم تا زمانی که آموزش و پرورش مددکار اجتماعی را در مدارس به‌عنوان نیروی ثابت مستقر نکند، طرح نماد و برنامه‌های مرتبط با این حوزه راه به جایی نخواهد برد.
وی ادامه داد: اینکه ما چند نفر آموزش بدهیم که در مدارس کار مددکاری انجام دهند، مددکاری اجتماعی نیست چراکه بین مددکار، مشاور و روان‌شناس اجتماعی تفاوت وجود داشته و هریک نیازمند آموزش‌های تخصصی هستند، به همین دلیل است که ما در رشته‌ای همچون مددکاری از مقطع کاردانی تا دکتری مرحله به مرحله آموزش تخصصی داریم.
این روان‌شناس اجتماعی با بیان اینکه اگر مددکاری و روان‌شناسی با مشاوره یکی بودند که دیگر نیاز به این همه رشته‌های تخصصی نبود، ضمن اینکه بنده حضور هریک از تخصص‌های عنوان‌شده در نظام آموزش و پرورش با رویکرد پرورشی را یک ضرورت تلقی می‌کنم، عنوان کرد: در این بین حضور مددکار اجتماعی از اهمیت مضاعفی برخوردار است زیرا در پروژه نماد، شناسایی افراد و سپس حمایت از آن‌ها بستگی به این دارد که یک نظام ارجاع درستی تعریف شود و همین امر نیز منوط به این است که متناسب با شرایط دانش‌آموزان حمایت انجام شود.
موسوی چلک ادامه داد: برای رسیدن به نظام ارجاع لازم است که با خانواده و در برخی موارد با محیط کار اعضای خانواده ارتباط برقرار شود، در این بین تنها متخصصی که می‌تواند این کار را انجام دهد، مددکار اجتماعی است اما وقتی حضور این فرد در نظام آموزش و پرورش به‌صورت مستقر در مدارس تعریف نشده، پروژه‌ای مثل نماد و امثال آن هیچگاه موفق نخواهند بود.
وی خاطرنشان کرد: نکته این است که در ادوار مختلف در آموزش و پرورش هم گوش کسی بدهکار این نیست که شما باید در مدارس زمینه استقرار مددکاری اجتماعی را فراهم کنید و همواره این امر به بهانه‌هایی همچون کمبود بودجه کنار گذاشته می‌شود.
این مددکار اجتماعی با بیان اینکه متأسفانه خبرهایی که از مدارس و دانش‌آموزان مبنی بر افزایش خودکشی، اعتیاد، خشونت، مصرف سیگار و الکل و موضوعات مختلف شنیده می‌شود، همگی ناشی از بی‌توجهی به ارتقای سلامت روان اجتماعی دانش‌آموزان است، افزود: یقیناً طی یک دهه گذشته در این ارتباط کارهایی انجام شده اما نه به اندازه ظرفیت و قابلیتی که در حوزه آموزش و پرورش وجود دارد به طوری که کارهای انجام‌شده را می‌توان کمتر از 10 درصد و حتی پنج درصد از توان 100 درصدی آموزش در حوزه ارتقای سلامت اجتماعی دانش‌آموزان دانست.
موسوی چلک ادامه داد: این در حالی است که این امر در اسناد بالادستی آموزش و پرورش همچون سیاست‌های کلی تحول در پرورش و سند بنیادین مورد توجه قرار گرفته اما در عمل وزرای آموزش و پرورش به طبع معاونان آن‌ها اعتقاد جدی به این بخش از پرورش اجتماعی و مراقبت اجتماعی ندارند.

طاهره ترابی مهوش