**
*سوتیتر2** اگر پروژه‌ای تعریف شود که در حوزه گردشگری موفق باشد اما مردم احساس کنند که در آن پروژه نقشی ندارند و فقط آسیب‌ها و مزاحمت‌های آن نصیب‌شان می‌شود، موفق نخواهد بود**
استاد و طراح شهری در گفت‌وگو با سپهرغرب با بیان اینکه بیم آن داریم که در آینده اثری از چمن‌های فاخر همدان وجود نداشته باشد، گفت: برای احیای محلات نیازمند سند جامع بازآفرینی و مطالعه هستیم.
همدان در گذشته حدود 30 کوی داشته که به دو صورت «گره» و «مطوّل» یا «دراز» طراحی شده بودند و وسط هر یک از این محله‌ها میدانچه‌ای بوده که در اطراف آن حوض آب، چاه، چشمه و قنات، چمن و گلکاری وجود داشته که به چمن معروف بوده است.
در اطراف این میدان مسجد، حمّام، نانوایی، قصابی و چند دکان بقّالی و عطّاری وجود داشته و همه آنچه اهالی محل برای زندگی روزمره خود احتیاج داشته‌اند در اختیارشان قرار می‌داده است.
محلات قدیمی هر شهر در اصل نماد هویت فرهنگی و تاریخی آن است که نشان می‌دهد مردم در گذشته چگونه می‌زیسته‌اند، خانه‌ها، مساجد، حمام‌ها و معماری خاص هر یک از این مناطق بیانگر معماری خاص و هنر هر شهر به‌حساب می‌آید که امروزه می‌تواند برای گردشگران مورد توجه باشد اما مسئله مهم این است که ابتدا باید این محلات و بافت قدیمی آن‌ها حفظ شود تا آیندگان نیز بتوانند نمادی از گذشته دور را نظاره‌گر باشند.
با توجه به اهمیت این موضوع در خصوص نقش چمن‌های همدان و وضعیت امروزشان با استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان و طراح شهری گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
حسن سجادزاده با اشاره به اینکه در شهرسازی ایرانی مفهومی به نام محله داریم، اظهار کرد: از گذشته رکن اصلی بافت‌های سکونتی شهرهای ایرانی اسلامی را محلات تشکیل می‌داده است.
*در همدان حدود 60 محله فاخر قدیمی داشتیم
وی با بیان اینکه این بافت‌های سکونتی در هر شهری با توجه به ویژگی‌های اقلیمی، فرهنگی و تاریخی آن ساختار، شکل و گونه‌های مختلف و متنوعی داشتند، گفت: در شهر همدان حدود 50 تا 60 محله فاخر قدیمی داشتیم که بنا به داشتن چشمه‎ها، قنات‌ها، فضای سبز، درختان کهنسال و قدیمی و محوطه سبزی که در مرکز این محلات وجود داشت؛ چمن نامیده می‌شدند.
وی ادامه داد: چمن‌ها در واقع بیشتر معطوف به مرکز محلات بودند و اجزای تشکیل‌دهنده آن‌ها شامل خانه‌ها و فضاهای سنتی، مجموعه بازارچه محله، مسجد در مرکز محله و حمام قدیمی بود.
این طراح شهری اظهار کرد: در بعضی محلات فضاهای جانبی مثل زورخانه نیز وجود داشت اما وجه مشترک همه این محلات بازارچه، مسجد و حمام بود که در طول تاریخ مشاهده می‌شود.
*شکل‌گیری چمن‌های همدان مربوط به دوره قاجار است
سجادزاده تصریح کرد: شکل‌گیری بافت و ساختار چمن‌های همدان بیشتر مربوط به دوره قاجار است و بنا به ویژگی‌های طبیعی، توپوگرافی و وجود چشمه‌ها و قنات‌ها هر یک شکل متنوعی داشته‌اند، برخی چمن‌ها مانند محله کولانج، آقاجانی‎بیگ و حاجی ‌ساختارشان به‌صورت خطی است و بافت برخی از آن‌ها مانند محله کلپا و کبابیان به‌صورت هسته‎ای و مرکزی است که شکل آن‌ها برگرفته از ویژگی‌های زیرساخت سبزی است که در این چمن‌ها وجود داشته است.
وی عنوان کرد: از بین 50 تا 60 محله قدیمی شهر همدان، شاید کمتر از تعداد انگشتان دست، آثاری از آن‌ها باقی مانده که آن‌ها نیز دست‌خوش تخریب و تغییر شده‌اند؛ اما می‌توان امیدوار بود که این مناطق حفظ و احیا شوند.
*بیم آن داریم که در آینده اثری از محلات فاخر وجود نداشته باشد
وی با ابراز اینکه محله کبابیان، کلپا، حاجی و چند محله دیگر قابلیت احیا و حفظ دارند، گفت: متأسفانه این مناطق همواره دستخوش تغییر و تخریب هستند و بیم آن داریم که در چند سال آینده اثری از این محلات فاخر وجود نداشته باشد.
این استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان درخصوص چگونگی احیای این چمن‌ها برای رونق گردشگری توضیح داد: سال 92 به استاندار وقت پیشنهادی ارائه دادیم که در آن سه محله را برای بررسی انتخاب کرده بودیم اما متأسفانه مدیریت شهری به مطالعاتی که از سوی دانشگاه بوعلی انجام شده بود توجهی نکرد.
*برای احیای محلات نیازمند سند جامع بازآفرینی و مطالعه هستیم
سجادزاده ادامه داد: به طور کلی برای احیای این محلات و حفظ و ارائه این گنجینه‌ها به گردشگران باید یک سند جامع احیا و بازآفرینی و یک مطالعات جامع در مورد چمن‌ها و محلات قدیمی همدان در دستور کار قرار گیرد و بر اساس ویژگی‌ها، ویژندها، ظرفیت و استعدادهای هر محل، پروژه‌های محرک توسعه تعریف شود.
*برای توسعه برخی چمن‌های همدان پیشنهاداتی مطرح شده
وی با بیان اینکه با تجربه‌ای که در سه محله کلپا، حاجی و کبابیان داشتیم برای توسعه هر منطقه پیشنهادهایی عنوان شد، گفت: در نهایت باتوجه به اینکه محرک توسعه محله حاجی، ظرفیت‌های اجتماعی و فرهنگی آن است پروژه‌هایی با توجه به این ظرفیت‌ها تعریف کردیم، به‌طور مثال پیشنهاد دادیم، حمام قدیمی محله حاجی که قبلاً موزه بود به سفره‌خانه تبدیل شود که هم‌اکنون نیز با اینکه کامل نیست اما خوشبختانه توانسته تا حد زیادی گردشگر جذب کند.
این طراح شهری ادامه داد: برای محله کبابیان محرک توسعه‌ای که پیشنهاد شد، ظرفیت‌های گردشگری مانند خانه‌های بومگردی و فضاهای جدید بود و در محله کلپا ظرفیت‌های فرهنگی و اجتماعی را پیشنهاد دادیم.
سجادزاده اظهار کرد: راه حل آن است که با مطالعه هر محل ویژگی‌های زمینه‌گرایی که در آن محله وجود دارد را شناسایی کرده و پروژه‌های محرک توسعه و طراحی‌های متناسب با آن محله را پیشنهاد و پیش‌بینی کنیم.
وی در ادامه تصریح کرد: البته همه این موارد باید با مشارکت مردم باشد؛ چراکه در بسیاری از تجاربی که در ایران شاهدیم تجربه موفقی نبوده چون فقط در حد نقشه‌کشی و طرح روی کاغذ بوده است.
*مشارکت مردم راز موفقیت پروژه‌های بازآفرینی
این استاد دانشگاه بوعلی سینا همدان عنوان کرد: پروژه‌های بازآفرینی زمانی موفق خواهند بود که مردم از آن اطلاع و در آن مشارکت داشته و در سود و زیان آن دخیل باشند.
*نقش مردم در بازآفرینی مشخص باشد
سجادزاده با اشاره به اینکه اگر پروژه‌ای تعریف شود که در حوزه گردشگری موفق باشد اما مردم احساس کنند که در آن پروژه نقشی ندارند و فقط آسیب‌ها و مزاحمت‌های آن نصیب‌شان می‌شود، موفق نخواهد بود، گفت: به طور مثال در طرحی که هم‌اکنون در محله کبابیان در حال اجراست ممکن است مردم در کوتاه‌مدت مقاومت نکنند اما در درازمدت از آن محله کوچ می‌کنند و یا همکاری و تعامل لازم را نخواهند داشت.
*توسعه و بازآفرینی براساس نیازسنجی، امکان‌سنجی و بستر هر محله در نظر گرفته شود
وی ادامه داد: بنابراین راه حل این است که همچون کشورهای توسعه‌یافته، با یک رویداد مشارکت‌محوری و مردم‌محوری جلساتی با مردم برگزار و بر اساس نیازسنجی، امکان‌سنجی و بسترسازی، الگوی توسعه و بازآفرینی هر محله راشناسایی کنیم.
* برای هر محله نسخه شفابخش جداگانه ارائه شود
این طراح شهری با تأکید بر اینکه این به معنی این است که برای هر محله نسخه شفابخش جداگانه ارائه شود، گفت: اگر بخواهیم همه محلات را با یک نسخه نجات دهیم امکان ندارد، باید برای هر منطقه با مطالعه درست نسخه مخصوص به خود آن را تجویز کنیم.
*حفظ محلات قدیمی به توجه جدی مدیریت شهری نیاز دارد
سجادزاده با اشاره به اینکه امیدواریم که مدیریت شهری اعم از شهرداری، میراث فرهنگی، راه و شهرسازی و همه ارگان‌های ذی‌ربط پای کار باشند چراکه حفظ محلات از نظر باطنی و عمقی دغدغه آن‌ها باشد، ابراز کرد: گاهی می‌بینیم که متولیان امر به‌صورت جسته و گریخته صحبت‌هایی می‌کنند اما اعتقاد به بازآفرینی محلات وجود ندارد و تا زمانی که مدیریت شهری به این امر اعتقاد نداشته باشد و موضوع بازآفرینی را در دستور کار خود قرار ندهد، این محلات حفظ نخواهند شد.
وی در پایان افزود: نگرانی ما این است که سال‌های آینده چیزی از این محلات باقی نمانده باشد که به دانشجویان نشان دهیم؛ چراکه بخشی از این محلات تخریب شده و ممکن است از بین بروند.
با توجه به آنچه بیان شد؛ همدان دارای محله‌ها یا همان چمن‌های قدیمی بوده که خود بخشی از هویت تاریخی و نوع تفکر و سلیقه مردم زمان‌های دور را به نمایش می‌گذارند و به عبارتی پل ارتباطی ما با گذشته به‌حساب می‌آیند و می‎توان با احیا و حفظ آن‌ها از این آثار به‌عنوان مکمل‌های حوزه گردشگری بهره برد و به مکان‌های جدیدی تبدیل‌شان کرد؛ اگرچه در برخی مناطق مانند حمام قدیمی محله حاجی که قبلاً موزه بود و به سفره‌خانه تبدیل شده و مسافران را حتی زمان صرف غذا با معماری و هنر ایرانی آشنا می‌کند، اما متأسفانه امروزه شاهدیم که محله‌های قدیمی به‌تدریج آن هویت و بافت قدیمی خود را از دست داده‌اند و شاهد رشد روزافزون خانه‌های سر به‌فلک کشیده در این چمن‌ها هستیم، اگر زودتر دست نجنبانیم چیزی از آن‎ها باقی نخواهد ماند و برای نشان دادن این ظرفیت‌ها باید دست به دامن عکس‌ها و تصاویر گذشته شویم.