13 رجب تاریخ را با نور وجود بزرگ‌ترین شخصیت‌ عالم روشن کرد و در این روز مبارک حضرت علی (ع)، یار نبی مکرم اسلام (ص) که در دامان آن وجود مقدس بالنده شد و نمونه بی‌بدیل از علم، شجاعت، عدالت و معنویت بود، در خانه کعبه چشم به جهان گشود.

ولادت آن حضرت نه‌تنها یک رویداد تاریخی، بلکه نقطه عطفی در مسیر هدایت بشریت بوده و این روز بزرگ، فرصتی است تا بار دیگر به ابعاد گوناگون شخصیت این امام همام بنگریم و از زندگی و آموزه‌های او الهام بگیریم که کلامش سرچشمه حکمت و رفتار او آیینه تمام‌نمای اخلاق است.

مولایی که با سیره‌ای سرشار از اخلاق، شجاعت و خردورزی، الگویی جاودان برای تمام انسان‌ها در عرصه‌های مختلف زندگی است و عدالت‌خواهی او در حکومت، دانش گسترده‌اش در مباحث علمی و فقهی و رفتار مملو از رحمت و انسانیتش در روابط اجتماعی، او را به بزرگ‌ترین الگوی تاریخ در نظر دوست و دشمن تبدیل کرده است.

این گزارش که در گفت‌وگو با حسین دوزبخشیان (از مفسران و مدرس‌های نهج‌البلاغه که بیش از 20 سال است در شهرستان ملایر سر سفره با کرامت امیرالمؤمینن (ع) نشسته) است، با محوریت ولادت حضرت علی (ع)، به بررسی ابعاد شخصیتی ایشان و تأثیرات جاودانه آن حضرت بر تاریخ اسلام و زندگی بشر و نهج‌البلاغه، به‌عنوان مجموعه‌ای بی‌نظیر از سخنان، نامه‌ها و کلمات قصار حضرت پرداخته است.

نتیجه گفت‌وگو را در ادامه از نظر می‌گذرانید:

تنها امامی که در خانه خدا متولد شده امیرالمؤمنین (ع) است

این مدرس دانشگاه و مفسر نهج‌البلاغه در ابتدای سخنان خود با بیان اینکه برترین ویژگی‌های حضرت علی علیه‌السلام دو شاخص است، عنوان کرد: تنها امامی که در خانه خدا متولد شده، وجود مقدس امیرالمؤمنین علیه‌السلام است و این ویژگی منحصر‌به‌‌فرد ایشان بوده، تا جایی که هیچ پیغمبری نیز چنین امتیازی ندارد. دیگر امتیاز حضرت آن است که ایشان دست‌پرورده آخرین پیامبر عظیم‌الشأن الهی بوده و در کنار رسول مکرم اسلام (ص) بالنده شده، این رشد و تعالی تا جایی بوده که مولا (ع) می‌فرماید: وقتی بر رسول خدا (ص) وحی می‌شد، من نور وحی را می‌دیدم و رفت‌وآمد ملائکه را حس می‌کردم؛ بنابراین شخصیت امیرالمؤمنین (ع) در تاریخ نه کم‌نظیر، بلکه بی‌نظیر است.

هیچ‌کس قبل و بعد از او شایسته لقب امیرالمؤمنین نیست

حسین دوزبخشیان سپس با اشاره به خاص بودن لقب امیرالمؤمنین برای حضرت علیه‌السلام و تأکید ائمه معصومین علیهم‌السلام بر آن، توضیح داد: یک بخش از تأکید بر اختصاص این عنوان، به جهت زمان حکومت سیاسی مولا است؛ در آن دوره برخی افراد فریب‌ خورده و معاویه را با این عنوان خطاب می‌کردند، بنابراین تأکید ائمه معصومین این است که امیرالمؤمنین صرفاً به علی علیه‌السلام گفته شود تا دیگران از این ذات مقدس تفکیک و جدا شوند؛ چراکه کسی قبل از او و بعد از او، مجاز به داشتن این لقب نیست.

علی (ع) برترین و مظلوم‌ترین شخصیت عالم است

این مدرس دانشگاه در ادامه ویژگی‌های خاص حضرت علی علیه‌السلام گفت: ایشان برترین و درعین‌حال مظلوم‌ترین شخصیت عالم است؛ به این دلیل که نزدیک‌ترین فرد به شخص شخیص پیامبر (ص) بود، اما بیشترین ظلم به ایشان شد. اگر وضعیت حیات سیاسی و اجتماعی ائمه دیگر را بررسی کنیم، به این مهم دست می‌یابیم که آن‌ها با پیامبر اکرم (ص) فاصله زمانی دارند، اما وقتی رسول مکرم (ص) از دنیا می‌رود، حکومت از نخستین جانشین او غصب می‌شود.

حب علی علیه‌السلام شرط رستگاری ما است

دوزبخشیان با این بیان که در برخی روایت آمده شرط آمرزش انسان‌ها محبت اهل‌ بیت‌ علیهم‌السلام است، متذکر شد: در برخی از روایات نیز شرط رستگاری حب اهل‌ بیت (ع) بیان شده و در برخی روایات آمده که صرفاً حب علی علیه‌السلام برای رستگاری مطرح است؛ بنابراین نباید این مهم را نادیده گرفت که «محبت و ولایت» شرط پذیرش ایمان و اعمال ما است.

ایمان بدون ولایت علی علیه‌السلام ناقص است

وی با این بیان که ایمان بدون ولایت علی علیه‌السلام ناقص است، اظهار کرد: مولانا محمد مصطفی صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند «خداوند متعال برای برادرم، علی‌ابن‌ابی‌طالب فضائلی قرار داده که جز خدا کسی نمی‌تواند آن‌ها را شمارش کند؛ هرکس یکی از فضائل او را در جایی بنویسد، تا زمانی که نشانه‌ای از آن نوشته به جا بماند، ملائکه برایش استغفار می‌کنند‌. هرکس به فضیلتی از فضائل علی گوش دهد، خداوند گناهانی را که او با گوش خود مرتکب شده، می‌بخشد‌ و هرکس به نوشته‌ای بنگرد که فضائل علی در او نوشته شده است، خداوند گناهانی را که بیننده آن فضیلت با چشمانش مرتکب شده، می‌بخشد».

نگاه به برادرم علی و ذکر نامش عبادت است...

این مفسر نهج‌البلاغه ادامه داد: در روایتی دیگر نبی مکرم (ص) فرمود «نگاه به برادرم علی علیه‌السلام عبادت و ذکر نامش هم عبادت است و خداوند ایمان هیچ بنده‌ای را نمی‌پذیرد، مگر با ولایت او و با بیزاری از دشمنانش.» یعنی هم محبت و ولایت مطرح است و هم دشمنی با دشمنانش.

عدالت علوی زاییده علم و ایمان آن حضرت بود

دوزبخشیان سپس در پاسخ به این پرسش که آیا عدالت امیرالمؤمنین (ع) سبب شهادت او شد و آیا این مهم بازرترین مشی آن حضرت بود؟ تشریح کرد: گاهی اوقات ویژگی‌های چندگانه حضرت متأسفانه تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد؛ این درست است که شاخص حضرت علی علیه‌السلام عدالت است و او از فرط عدالت به شهادت رسید، اما باید دید چه ویژگی‌هایی این عدالت را پایدار می‌کند؟ یا به‌عبارتی داشتن چه ویژگی‌ها و صفاتی باعث می‌شود عدالت متجلی شود؟

وی افزود: مبنای عدالت علی علیه‌السلام قبل از هر چیز، «ایمان راسخ» حضرت است و ما برای شناخت حضرت باید ایشان را در نهج‌البلاغه ببینیم و ویژگی‌هایشان را از زبان خود حضرت دریافت کنیم؛ یعنی ما باید حضرت علی (ع) را در آینه نهج‌البلاغه ببینیم و برای هرچه روشن‌تر شدن امتیاز امام در رهبری امت اسلامی بر دیگران، فضائل و کمالات ویژه او را در لابه‌لای سخنان حضرتش جستجو کنیم.

علی (ع) در آینه نهج‌البلاغه با ذکر چند روایت معتبر

این مفسر نهج‌البلاغه سپس در ادامه این بخش از سخنان خود با تأکید بر اینکه مولا در نهج‌البلاغه خودش را معرفی و توصیف می‌کند، گفت: حضرت فرموده‌اند «و انی لعلی یقین من ربی و غیر شبهه من دینی؛ به‌راستی من به خدای خویش باور دارم و در آیین خود هیچ تردیدی به خود راه نمی‌دهم.» یا فرمود «و کشف‌الغطاء ما ازددت یقیناً؛ اگر پرده‌های مادی هم از معارف غیبی برداشته شود، یقین و ایمان کامل من افزون نمی‌شود.» انسانی که این نگاه را دارد، زیرساخت اولیه عدالتش «ایمان قوی» است که خود حضرت فرمود «من نخستین کسی هستیم که به پیامبر (ص) ایمان آوردم.»

دوزبخشیان تأکید کرد: زیرساخت دوم برای عدالت، علم امام است؛ باز حضرت در نهج‌البلاغه فرموده «ایهاالناس! سلونی قبل آن تفقدونی، فلانا بطرق السماء اعلم منی بطرق الارض؛ ای مردم! پیش از آنکه مرا از دست بدهید، هرچه می‌خواهید، بپرسید. چراکه من به راه‌های آسمان از راه‌های زمین داناترم.» یا جایی فرموده است «الذلیل عندی عزیز حتی آخذ الحق له، والقوی عندی ضعیف حتی آخذالحق منه؛ انسان ذلیل و ستمدیده نزد من عزیز و سربلند است تا حق او را از ستمگران بستانم و نیرومند ستمگر در برابر من ناتوان و خوار است تا حق دیگران را از او بگیرم.»

وی در جمع‌بندی این بخش از سخنان خود با بیان اینکه ایمان به غیب، ایمان به خدا، ایمان به رسول خدا (ص)، ایمان به قیامت و علم چنین انسان عادلی را تحویل جامعه می‌دهد و زمینه را فراهم می‌کند تا علی علیه‌اسلام محور عدالت جامعه شود، خاطرنشان کرد: حضرت در جایی فرموده «فانی سمعت رسول الله (ص) یقول فی غیر موطن لن تقدس امة لا یؤخذ للضعیف فیها حقه من القوی غیر متعتع؛ هرگز به سعادت و خوشبختی نرسد ملتی که در آن حق ضعیفان از زورمندان با صراحت گرفته نشود»؛ بنابراین عدالت مولود علم و ایمان آن وجود مبارک است که در جامعه تجلی پیدا می‌کند.

جامعه توان عدالت علی (ع) را نداشت

این مدرس دانشگاه تأکید کرد: این را هم درنظر داشته باشید که علی علیه‌السلام بعد از خلیفه سوم به مردم معرفی می‌شود و همه آن تخلفاتی که در 25 ساله خانه‌نشینی و سکوت حضرت در جامعه رخ داده، با عدالت او به هم می‌ریزد؛ مسلم است که جامعه توان چنین عدالتی را ندارد و همین امر سبب شهادت آن حضرت می‌شود.

شخصیت جامع و مانع علی با توجه به علم، تقوا، دشمن‌شناسی و دفاع از مظلوم

دوزبخشیان سپس در پاسخ به سؤالی مبنی بر چرایی تأکید حضرت بر علم و حکمت در نهج‌البلاغه، یادآور شد: علی علیه‌السلام یک شخصیت جامع است؛ این نیست که ما بگوییم به یک بُعد توجه دارد و از بُعد دیگر غافل است. اما اینکه ما چه نگاهی به کلام مولا داشته باشیم، بستگی به خطبه‌هایی دارد که با آن‌ها مواجه می‌شویم؛ ممکن است کسی به خطبه‌ای برخورد کند که بیشتر به علم توجه دارد، یا مثلاً کسی به خطبه 192 که به دشمن‌شناسی اشاره دارد، برخورد کند، یا خطبه 193 که به تقوا توجه دارد و مواردی از این قبیل. بنابراین باید این را بدانیم که وجود مقدس و مبارک امیر مؤمنان (ع) یک شخصیت جامع است و شخصیت جامع، مانع بسیاری از موارد هم می‌شود.

وی ادامه داد: جامع و مانع بودن آن وجود مبارک به این معنا است که همان‌قدر که بر بحث آخرت تأکید دارد، به همان میزان بحث دنیا را هم مطرح می‌کند؛ به همان میزان که به عدالت‌خواهی توجه دارد، عرفان را هم مورد توجه قرار می‌دهد، همان‌قدر که از جنگ و میدان‌های جنگ می‌گوید، به یاری مظلومانی که تحت سلطه ستمگران هستند نیز می‌شتابد و به پایداری بر اقامه حق هم می‌رسد.

احیای حق نیازمند علمی است که به آن عمل شود

این مفسر و مدرس نهج‌البلاغه یادآور شد: احیا و احقاق حق نیازمند علم است که شناخته شده و به آن عمل شود؛ بنابراین بشر امروز در بسیاری از موارد دچار مشکل شده، چون از کلام ائمه معصومین علیهم‌السلام خصوصا امیرالمؤمنین (ع) غفلت کرده و نمی‌داند راه کدام است.

دوزبخشیان سپس اظهار کرد: اگر جامعه در طول سال‌های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به نهج‌البلاغه آن‌طور که شایسته است توجه می‌کرد، شاید اکنون کمترین مشکلات را داشت؛ نه صرفاً خواندن نهج‌البلاغه، بلکه عمل به آن و پیاده کردنش در زندگی فردی و اجتماعی.

وی با این بیان که اگر دقیق شویم گویا مولا علی علیه‌السلام جامعه ما را دیده‌اند و اساساً برای جامعه ما صحبت کرده‌اند، ابراز کرد: این یکی از نکات برجسته نهج‌البلاغه است که دربردارنده همه مسائل سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، عرفانی و غیره است و همه این موارد در لابه‌لای کلام حضرت هست، اما ما کمترین بهره را از آن برده‌ایم.

خداوند ارتزاق ما را از سفره مولا پُربرکت کند

این مدرس دانشگاه در پایان سخنان خود با ابراز خرسندی از بیان مناقب امیرالمؤمنین (ع) در جامعه، تریبون‌ها و رسانه‌ها، اعلام کرد: از خداوند می‌خواهم این سفره پُربرکت نهج‌البلاغه که در جامعه پهن شده، هرگز جمع نشود و ذائقه ما چنان شود که بیشترین ارتزاق را از این سفره معنوی و الهی داشته باشیم.