این تقویم محلی که ریشه در تاریخ و طبیعت منطقه دارد، با تقویم رسمی تفاوت‌هایی داشته و همواره یادآور ارتباط عمیق مردمان این دیار با طبیعت بوده است.
*بهار کوردی، فصلی که با روایت‌های تاریخی زنده است
در تقویم کردی، وهار یا بهار، آغاز سال محسوب می‌شود. این تقویم محلی که از دوران سکونت اقوام کرد در منطقه‌ایلام شکل گرفته، بر اساس تغییرات اقلیمی و طبیعت طراحی شده و با گذر زمان، به یکی از شاخصه‌های فرهنگی این دیار تبدیل شده است.
به گفته پژوهشگر تاریخ و فرهنگ کُردی، این تقویم انعکاسی از سبک زندگی مردمانی است که کوهستان، تغییرات فصلی، و چرخه طبیعت نقش مهمی در حیات روزمره‌شان داشته است.
فرهاد نادری، می‌گوید: تقویم کردی، برخلاف تقویم رسمی ایران که مبنای محاسباتی دارد، به شدت با زندگی کشاورزی و دامداری مردم گره خورده است. نام‌گذاری ماه‌ها و فصل‌ها نشان می‌دهد که تقویم کردی نه‌تنها ابزاری برای تعیین زمان بلکه دریچه‌ای به تاریخ و فرهنگ مردم منطقه بوده است.
*ساختار منحصر به‍‌فرد تقویم کردی
تقویم کردی ایلام از چهار فصل تشکیل شده که هر کدام با نام‌های بومی شناخته می‌شوند: وهار (بهار)، پایز (پاییز)، سردوا (تابستان)، و زمسان (زمستان). نکته جالب این است که ماه‌های وهار کردی شامل مانگ اول وهار (بهمن)، مانگ وسط وهار (اسفند) و مانگ آخر وهار (فروردین) هستند.
در واقع، سال نو کردی از ششمین روز عید نوروز آغاز می‌شود، چراکه پنج روز نخست عید در این تقویم به‌عنوان «پنجۀ روز» شناخته شده و از شمارش سالانه جدا هستند.
به گفته آذر هاشمی، کارشناس مردم‌شناسی منطقه، این شیوه محاسبه نمایانگر باورهای معنوی مردمان ایلام است: «پنجۀ روز در باور مردم به حضرت فاطمه زهرا (س) منتسب است و به‌عنوان روزهایی مقدس شناخته می‌شود. این ارتباط معنوی، تقویم کردی را از یک نظام زمانی به یک عنصر فرهنگی-مذهبی تبدیل کرده است.»
*سه ششلگ و افسانه‌های کوردی
یکی از جذاب‌ترین بخش‌های تقویم کردی، مفهوم «سه ششلگ» است. این دوره که شامل 6 روز پایانی زمستان و دوازده روز نخست بهار می‌شود، با افسانه‌ای کهن درباره شخصیتی به نام «حمیل» گره خورده است. حمیل نماد پیوند انسان و طبیعت است. مردم معتقدند که اگر تیر او به آب برخورد کند، سالی پرباران در پیش خواهد بود و اگر به خشکی اصابت کند، سالی خشک و بی‌برکت خواهد بود.
*تداوم تقویم کردی در دنیای مدرن
امروزه با وجود استفاده گسترده از تقویم رسمی ایران، همچنان در مناطق روستایی ایلام، اسامی کردی ماه‌ها و فصل‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند. مراسم محلی مانند شب‌نشینی در شب اول زمسان کردی نیز هنوز در برخی نقاط اجرا می‌شود.
نادری معتقد است: حفظ تقویم کردی نه‌تنها به‌عنوان یک ابزار زمانی بلکه به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی مردمان ایلام ضروری است. این تقویم نمایانگر میراثی است که با زندگی مردم و طبیعت در هم تنیده است.
تقویم کردی، به‌رغم تغییرات زمانه، همچنان نماد اصالت و هویت مردمانی است که طبیعت و سنت‌های خود را ارج می‌نهند.
*فریبا میرزایی