دو روز گذشته بود که حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی به مدت دو ساعت از نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت، رویداد ملی توانمندی‌ها و دستاوردهای بخش خصوصی» بازدید کردند؛ در این نمایشگاه توانمندی‌ها و دستاوردهای بخش خصوصی در بخش‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات، تجهیزات ساخت ماهواره‌، هوش مصنوعی، ساخت تجهیزات و ابزار تعمیر هواپیما، صنایع معدنی و زمین‌شناسی، صنایع نفت و گاز و پتروشیمی، صنعت فولاد و آلومینیوم، لوازم خانگی، صنایع دریایی، صنعت فرش، صنعت آب و برق، صنایع نساجی، تجهیزات پزشکی و بیمارستانی و تولید دارو، پژوهشگاه رویان، تولیدات کشاورزی و دامپروری و صنایع دستی و گردشگری ارائه شده بود.
صنایع دستی، به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های فرهنگی، هنری و اقتصادی کشورها، همواره نقش بسزایی در حفظ هویت ملی، ایجاد اشتغال و توسعه پایدار ایفا کرده است؛ در ایران، صنایع دستی با تنوع بی‌نظیر خود، از فرش‌بافی و سفالگری گرفته تا خاتم‌کاری، میناکاری، قلم‌زنی و گلیم‌بافی، نمادی از هنر و خلاقیت ایرانیان و به‌عنوان منبع درآمدی مهم برای هزاران خانواده در شهرها و روستاهای کشور محسوب می‌شود، با این حال، در سال‌های اخیر، این صنایع با چالش‌های متعددی روبه‌رو شده‌اند که لزوم توجه جدی‌تر بخش خصوصی به این حوزه را بیش از پیش آشکار می‌سازد.
صنایع دستی ایران با پیشینه‌ای چندهزار ساله، همواره جایگاه ویژه‌ای در فرهنگ و اقتصاد کشور داشته است. این صنایع علاوه بر اینکه به‌عنوان یک هنر ملی شناخته می‌شود، به‌عنوان یک صنعت اشتغال‌زا، به‌ویژه در مناطق روستایی و کمتر توسعه‌یافته، نقش مهمی در کاهش فقر و ایجاد درآمد ایفا کرده است با این حال، در سال‌های اخیر، این صنعت با مشکلاتی همچون کاهش تقاضا، رقابت با محصولات خارجی، کمبود سرمایه‌گذاری و نبود بازاریابی مؤثر روبه‌رو شده است. این چالش‌ها موجب شده است که بسیاری از هنرمندان و تولیدکنندگان صنایع دستی با مشکلات مالی دست و پنجه نرم کنند و حتی برخی از این هنرها در معرض فراموشی قرار گیرند.
*چالش‌های پیش‌روی صنایع دستی
-کمبود سرمایه:
بسیاری از کارگاه‌های کوچک و متوسط صنایع دستی به دلیل کمبود سرمایه، قادر به توسعه و نوآوری در تولیدات خود نیستند. این موضوع موجب شده است که کیفیت محصولات در برخی موارد کاهش پیدا کند و توان رقابت با محصولات مشابه از کشورهای دیگر کم شود.
-ضعف در بازاریابی و ویژندسازی:
نبود راهبردهای بازاریابی مدرن و استفاده ناکافی از فضای دیجیتال، موجب کاهش دسترسی به بازارهای جهانی شده است؛ بسیاری از تولیدکنندگان صنایع دستی به‌ویژه در مناطق روستایی، از ابزارهای دیجیتال و شبکه‌های اجتماعی برای معرفی محصولات خود استفاده نمی‌کنند.
-رقابت با محصولات خارجی:
محصولات صنایع دستی کشورهایی همچون چین، هند و ترکیه، با قیمت‌های پایین‌تر و تنوع بیشتر، بازار صنایع دستی ایران را تحت تأثیر قرار داده‌اند. این رقابت موجب شده است که سهم ایران در بازارهای جهانی کاهش پیدا کند.
*وظیفه بخش خصوصی چیست؟
در این مسیر بخش خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری در این حوزه، نقش مهمی در رفع چالش‌های پیش‌رو ایفا کند. برخی از اقداماتی که بخش خصوصی می‌تواند انجام دهد عبارتند از:
-سرمایه‌گذاری در نوآوری و طراحی:
بخش خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری در طراحی‌های جدید و استفاده از فناوری‌های مدرن، به تولید محصولات با کیفیت بالاتر و متنوع‌تر کمک کند. ایجاد تنوع در طرح‌ها و رنگ‌ها می‌تواند جذابیت محصولات ایرانی را برای بازارهای جهانی افزایش دهد.
-بازاریابی و برندسازی:
ایجاد برندهای معتبر و استفاده از پلتفرم‌های دیجیتال برای بازاریابی، می‌تواند دسترسی به بازارهای جهانی را افزایش دهد. بخش خصوصی می‌تواند با استفاده از شبکه‌های اجتماعی، بازارهای برخط و مشارکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی، محصولات ایرانی را به جهانیان معرفی کند.
-حمایت از کارگاه‌های کوچک و متوسط:
بخش خصوصی می‌تواند با ارائه تسهیلات مالی و فنی، به کارگاه‌های کوچک و متوسط کمک کند تا تولیدات خود را بهبود بخشند. ایجاد زنجیره‌های تأمین کارآمد و ارائه آموزش‌های لازم به تولیدکنندگان محلی، می‌تواند کیفیت محصولات را افزایش دهد.
-آموزش و توانمندسازی نیروی کار:
سرمایه‌گذاری در آموزش نیروی کار جوان و ایجاد انگیزه برای ورود به این صنعت، می‌تواند آینده صنایع دستی را تضمین کند. بخش خصوصی می‌تواند با همکاری مؤسسات آموزشی و سازمان‌های مرتبط، دوره‌های آموزشی برای جوانان علاقه‌مند به صنایع دستی برگزار کند.
-توسعه صادرات:
بخش خصوصی می‌تواند با ایجاد شبکه‌های توزیع بین‌المللی و مشارکت با شرکت‌های خارجی، صادرات صنایع دستی ایران را افزایش دهد. این اقدام می‌تواند به ورود ارز بیشتر به کشور و رونق اقتصادی کمک کند.
نقش دولت در تسهیل مشارکت بخش خصوصی
اگرچه بخش خصوصی می‌تواند نقش کلیدی در توسعه صنایع دستی ایفا کند، اما دولت نیز باید با ایجاد بسترهای قانونی و حمایتی، زمینه را برای مشارکت بیشتر بخش خصوصی فراهم کند. برخی اقدامات دولت می‌تواند شامل کاهش تعرفه‌های صادراتی، ارائه تسهیلات مالی به شرکت‌های فعال در این حوزه، حمایت از برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی و ایجاد مراکز تحقیقاتی برای توسعه طراحی و نوآوری در صنایع دستی باشد.
در این مسیر باید توجه داشت که صنایع دستی ایران، به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی و هنری این مرزوبوم، نه‌تنها دارای ارزش‌های فرهنگی و تاریخی است، بلکه می‌تواند به‌عنوان منبع درآمدی پایدار و اشتغال‌زا عمل کند. با توجه به چالش‌های پیش‌رو، لزوم مشارکت جدی‌تر بخش خصوصی در این حوزه بیش از پیش احساس می‌شود.
سرمایه‌گذاری، نوآوری، بازاریابی مدرن و آموزش نیروی کار جوان می‌تواند صنایع دستی ایران را دوباره به جایگاه واقعی خود در بازارهای جهانی بازگرداند. در این مسیر، همکاری بین بخش خصوصی، دولت و نهادهای آموزشی می‌تواند به ایجاد تحولی بزرگ در این صنعت منجر شود و آینده‌ای روشن را برای صنایع دستی ایران رقم بزند.