آینده گردشگری پایدار در ایران به عوامل متعددی بستگی دارد که شامل سیاست‌های دولت، مشارکت جامعه محلی، حفظ محیط زیست و توسعه زیرساخت‌ها می‌شود؛ در سال‌های اخیر توجه به گردشگری پایدار در ایران افزایش یافته است، اما چالش‌ها و فرصت‌های متعددی در این زمینه وجود دارد.
ایران دارای جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی متنوعی است که می‌تواند به‌عنوان پایه‌ای برای توسعه گردشگری پایدار عمل کند؛ ازجمله این جاذبه‌ها می‌توان به کویر لوت، جنگل‌های هیرکانی، جزایر خلیج فارس، آثار تاریخی مانند تخت جمشید و بافت تاریخی شهرهایی مانند یزد و اصفهان اشاره کرد. حفظ این میراث طبیعی و فرهنگی برای توسعه پایدار گردشگری، ضروری است.
یکی از چالش‌های اصلی در گردشگری پایدار ایران، حفظ محیط زیست است. افزایش تعداد گردشگران بدون برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند منجر به تخریب محیط زیست، آلودگی و کاهش منابع طبیعی شود؛ برای مثال مناطق حساسی مانند جنگل‌های هیرکانی یا تالاب‌ها نیاز به مدیریت دقیق دارند تا از آسیب‌های ناشی از گردشگری جلوگیری شود.
گردشگری پایدار باید منافع جامعه محلی را درنظر بگیرد؛ مشارکت مردم محلی در برنامه‌ریزی و اجرای پروژه‌های گردشگری، می‌تواند به کاهش فقر، ایجاد اشتغال و حفظ فرهنگ محلی کمک کند. در ایران برخی مناطق مانند روستاهای کویری یا مناطق عشایری ظرفیت زیادی برای توسعه گردشگری پایدار با مشارکت جامعه محلی دارند.
توسعه زیرساخت‌های مناسب مانند حمل‌ونقل، اقامتگاه‌های سازگار با محیط زیست و خدمات بهداشتی برای گردشگری پایدار، ضروری است؛ در ایران برخی مناطق گردشگری از کمبود زیرساخت‌های مناسب رنج می‌برند که این مهم نیاز به سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی دقیق دارد.
آموزش و آگاه‌سازی از گردشگری پایدار برای همه ذی‌نفعان ازجمله دولت، بخش خصوصی، جامعه محلی و گردشگران، ضروری است؛ این آموزش‌ها می‌توانند شامل روش‌های کاهش رد پای کربن، احترام به فرهنگ محلی و حفظ محیط زیست باشند.
دولت ایران نقش کلیدی در توسعه گردشگری پایدار دارد. تدوین سیاست‌های مناسب، ارائه مشوق‌های مالی برای پروژه‌های پایدار و نظارت بر اجرای این سیاست‌ها، می‌تواند به رشد این بخش کمک کند؛ همچنین همکاری بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی نیز می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.
گردشگری روستایی و اکوتوریسم ازجمله حوزه‌هایی هستند که می‌توانند به توسعه پایدار در ایران کمک کنند؛ این نوع گردشگری نه‌تنها به حفظ محیط زیست کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به توسعه اقتصادی مناطق محروم نیز منجر شود.
استفاده از فناوری و نوآوری در گردشگری پایدار می‌تواند به بهبود مدیریت منابع، کاهش مصرف انرژی و افزایش رفاه گردشگران کمک کند؛ برای مثال استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در اقامتگاه‌ها یا توسعه نرم‌افزارهای هوشمند برای مدیریت گردشگران، می‌تواند مؤثر باشد.
گردشگران نیز نقش مهمی در توسعه گردشگری پایدار دارند؛ تغییر نگرش گردشگران به سمت مسئولیت‌پذیری بیشتر در قِبال محیط زیست و فرهنگ محلی، می‌تواند به حفظ منابع طبیعی و فرهنگی ایران کمک کند.
حال با توجه به آنچه بیان شد، در این خصوص با سیدفرخ میرشاهزاده، کارشناس گردشگری گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
این کارشناس گردشگری با اشاره به جایگاه ایران در حوزه جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی، اظهار کرد: ایران از نظر جاذبه‌های طبیعی در زمره 10 کشور برتر جهان قرار دارد و از لحاظ جاذبه‌های فرهنگی نیز در جایگاه نخست جهانی ایستاده است.
سیدفرخ میرشاهزاده افزود: جاذبه‌های فرهنگی کشور ما بسیار غنی و شناخته‌شده هستند و ایران جزء 20 کشور نخست جهان بوده که آثار ثبت‌شده در فهرست جهانی یونسکو، گواه این ادعا است. این آثار هرسال گسترش یافته و تعدادشان افزایش می‌یابد که می‌تواند مزیت قابل توجهی برای ایران در عرصه بین‌المللی باشد.
میرشاهزاده با بیان اینکه ایران دارای 28 اثر ثبت‌شده در یونسکو است، تأکید کرد: این آثار همواره درحال افزایش هستند، اما برای آگاهی از میزان بهره‌برداری از این جایگاه، نیازمند تحلیل و برنامه‌ریزی اساسی هستیم.
وی با اشاره به جایگاه تاریخی ایران، گفت: ایران یکی از کشورهای با هویت تاریخی غنی است و می‌توان آن را در میان پنج کشور برتر تاریخی جهان قرار داد؛ بااین‌حال این جایگاه زمانی تثبیت می‌شود که بتوانیم تاریخ آن را به‌درستی به جامعه جهانی معرفی کنیم.
* چالش‌های گردشگری ایران
این کارشناس گردشگری با اشاره به نقاط ضعف گردشگری ایران، ابراز کرد: متأسفانه ضعف‌های بسیاری در این حوزه وجود دارد؛ نخستین مشکل، ضعف فرهنگی در میان گردشگران داخلی است که هنوز نتوانسته‌اند جایگاه واقعی جاذبه‌های کشور را درک کنند. آلودگی جاذبه‌های گردشگری و بار ترافیکی سنگین در برخی مناطق، این جاذبه‌ها را به دافعه تبدیل کرده است.
وی افزود: ازنظر ایمنی، دسترسی و امکانات زیرساختی مانند سرویس‌های بهداشتی و سطل‌های زباله نیز شرایط مطلوبی نداریم؛ این ضعف‌ها باعث شده‌اند که گردشگران نتوانند تجربه خوبی از سفر به ایران داشته باشند.
این کارشناس گردشگری با اشاره به اینکه تنها سرمایه‌گذاری کافی نیست، اظهار کرد: متأسفانه ما در نگهداری‌ از امکانات موجود نیز موفق نیستیم و حتی بهداشت در آن‌ها به‌درستی رعایت نمی‌شود.
* ظرفیت‌های گردشگری ایران
میرشاهزاده با تأکید بر اینکه نمی‌توان از نقاط قوت ویژه در حوزه گردشگری یاد کرد بنابراین بهتر است از ظرفیت‌های زیاد گردشگری ایران صحبت شود، گفت: هریک از جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی ایران می‌تواند به یک ثروت تبدیل شود، به شرطی که از آن‌ها بهره‌برداری اصولی و مدیریت دانش‌محور داشته باشیم.
این کارشناس گردشگری تصریح کرد: شاخص‌ترین ضعف ما در حوزه نگهداری جاذبه‌های گردشگری است و تحمیل بار ترافیکی به برخی مناطق باعث خواهد شد تا دافعه به‌وجود آید یا ازنظر ایمنی، شرایط دسترس‌پذیری و دیگر موارد، شرایط مطلوبی نداریم.
وی افزود: اگر بتوانیم از این ظرفیت‌ها به‌درستی استفاده کنیم، حتی می‌توانیم وابستگی به نفت را کاهش دهیم.
این کارشناس گردشگری با بیان اینکه سلیقه گردشگران شبیه به هم نیست، ابراز کرد: باید جامعه هدف تعیین شود، اما ما از انتظارات گردشگران اطلاعی نداشته و از استانداردهای پایه‌ای در امکانات اولیه نیز فاصله داریم.
* تأثیر تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی بر گردشگری
میرشاهزاده درباره تأثیر تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی بر گردشگری ایران نیز گفت: تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی به‌طور مستقیم و غیر مستقیم بر گردشگری تأثیر گذاشته‌اند؛ از یک‌سو کاهش ارزش پول ملی باعث شده است که ایران برای گردشگران خارجی مقصدی مقرون‌به‌صرفه باشد، اما اگر این موضوع هم به‌درستی مورد توجه قرار نگیرد، مشکل‌ساز است. باید بپذیریم که گردشگری یک علم ارتباطی است و ارتباط یعنی مراوده با کل جامعه بشری و با همه در صلح بودن که نخستین ضرر شرایط محیطی، جغرافیایی، سیاسی، تحریم‌ها و معضلات اقتصادی، به حوزه گردشگری می‌رسد؛ چراکه گردشگری در سطح سوم نیازهای جوامع بشری قرار می‌گیرد.
این کارشناس گردشگری خاطرنشان کرد: از سوی دیگر نبود امنیت و تعاملات بین‌المللی مناسب، چالش‌های بزرگی ایجاد کرده است و باعث شده تا در انتخاب افراد در مقاصد گردشگری نقش قابل توجه داشته باشد.
* نقش تبلیغات و بازاریابی در گردشگری
میرشاهزاده با اشاره به نقش تبلیغات و بازاریابی در معرفی ایران، گفت: تبلیغات هدفمند و مبتنی بر واقعیت می‌تواند جایگاه ایران را در بازار گردشگری جهانی ارتقا دهد، اما متأسفانه تبلیغات فعلی ما با واقعیت تطابق ندارد و این موضوع می‌تواند به ضد تبلیغ تبدیل شود.
این کارشناس گردشگری خاطرنشان کرد: هم‌اکنون با توجه به اینکه امکانات لازم و مطلوب وجود ندارد، این موضوع می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد.
وی افزود: برای خروج از حلقه ایران‌هراسی، نیاز به اقدامات تبلیغی هوشمندانه و فرهنگی مؤثر داریم که با رویکرد زیرکانه و آینده‌نگرانه درنظر گرفته شود؛ اما تاکنون در این خصوص موفق نبوده‌ایم.
* ظرفیت بوم‌گردی و گردشگری پایدار
میرشاهزاده اذعان کرد: متأسفانه گردشگری حلقه مازاد و زائد کشور ما قلمداد می‌شود و نتوانسته جایگاه خود را در اقتصاد ایران پیدا کند؛ این درحالی است که برخی کشورها در این زمینه تسهیل‌گری‌ و حمایت‌های ویژه دارند، اما این مهم در کشور ما مورد توجه نیست.
این کارشناس گردشگری با اشاره به ظرفیت بوم‌گردی در ایران، گفت: بوم‌گردی می‌تواند به توسعه پایدار گردشگری کمک کند، اما رشد قارچ‌گونه و بدون برنامه‌ریزی بوم‌گردی‌ها، چالش‌های جدیدی ایجاد کرده است.
وی خاطرنشان کرد: در کشورهای دیگر اکولوژها براساس بوم مناطق شکل گرفته‌اند و برای حفاظت از محیط براساس بوم، تمام امور خود را پیگیری می‌کنند که ما چنین موضوعی را در کشور شاهد نیستیم.
میرشاهزاده با اشاره به اینکه نباید سرمایه‌گذار غیر بومی به منطقه وارد شود که تنها به دنبال منافع اقتصادی باشد، تأکید کرد: برای توسعه بوم‌گردی، باید ظرفیت‌سنجی منطقه‌ای انجام شود و از مشارکت جامعه محلی اطمینان حاصل کنیم؛ می‌بایست مدیریت هدفمند در این زمینه و در راستای توسعه گردشگری باشد و نباید گردشگری را به‌عنوان یک سکوی پرش اقتصادی درنظر گرفت.
* گردشگری سلامت و مذهبی
وی با اشاره به ظرفیت‌های گردشگری سلامت و مذهبی در ایران، گفت: ایران در این حوزه‌ها نیز قابلیت‌های زیادی دارد، اما باید این قابلیت‌ها را به محصولات گردشگری تبدیل کنیم و همه رده‌های سنی و نیازهای گردشگران مورد نظر باشند.
این کارشناس گردشگری با اشاره به اینکه تبدیل این ظرفیت‌ها به یک محصول اقتصادی در عرصه گردشگری نیاز به توجه جدی دارد، افزود: گردشگری سلامت تنها محدود به بیماران نیست، بلکه همراهان آنان نیز نیاز به خدمات گردشگری دارند و باید به آن‌ها توجه شود.
وی تأکید کرد: ایران می‌تواند مهد گردشگری دنیا باشد، به شرط آنکه نگاه به حوزه گردشگری حرفه‌ای، تخصصی و دانش‌محور باشد.
* نقش فناوری و دیجیتال‌مارکتینگ
این کارشناس گردشگری درباره نقش فناوری و دیجیتال‌مارکتینگ در گردشگری نیز گفت: فناوری می‌تواند در مدیریت هزینه‌ها و توسعه هوشمندانه گردشگری بسیار مؤثر باشد، اما باید با برنامه‌ریزی و متناسب با شرایط ایران، از آن استفاده کنیم.
وی با بیان اینکه دسترسی به این منابع فناور با توجه به شرایط تحریمی و محدودیت‌هایی که در بهره‌برداری از برخی ابزارها وجود دارد سخت است، اظهار کرد: باید ابتدا تعیین کنیم که چگونه از آن فناوری استفاده کنیم؛ این مهم در مدیریت و توسعه هوشمند به ما کمک خواهد کرد، به‌واقع شیوه به‌کارگیری آن مهم است.
* راهکارهای تقویت گردشگری
میرشاهزاده در بخش پایانی سخنانش با اشاره به راهکارهای تقویت گردشگری، گفت: باید بخش خصوصی را توانمند کنیم و موانع پیش‌ روی آن را برداریم؛ همچنین نیاز به حمایت‌های مالیاتی و تسهیل‌گری دولت داریم.
وی تأکید کرد: اگر بتوانیم از اقتصاد گردشگری به‌درستی استفاده کنیم، می‌توانیم آن را به صنعتی پایدار و سودآور برای کشور تبدیل کنیم.
این کارشناس گردشگری خاطرنشان کرد: باید از تحقیقات انجام‌شده در حوزه گردشگری استفاده کرد و سودآوری این حوزه ابتدا باید برای جامعه مقصد مشخص شود تا به سمت گردشگرپذیری برود.
میرشاهزاده تصریح کرد: باید از خام‌خواری، نفت و معادن دست برداریم و به سمت ماهیت خدماتی این حوزه پیش رویم.
وی تأکید کرد: در عرصه گردشگری ثروت عظیمی موجود است، فقط نیاز به نگاه دلسوزانه و سیاست‌گذاری هدفمند داریم.
ایران با دارا بودن جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی غنی، ظرفیت تبدیل شدن به یکی از مقاصد برتر گردشگری جهان را دارد. اما برای تحقق این هدف، نیازمند برنامه‌ریزی‌های اساسی، مدیریت دانش‌محور و حمایت از بخش خصوصی هستیم. توسعه زیرساخت‌ها، تبلیغات هدفمند و استفاده از فناوری‌های نوین، می‌تواند جایگاه ایران را در صنعت گردشگری جهانی ارتقا دهد.
ایران در میان 10 کشور برتر دنیا ازنظر جاذبه‌های طبیعی و در ردیف کشورهای برتر دنیا ازنظر جاذبه‌های فرهنگی قرار دارد؛ آثار تاریخی ثبت‌شده یونسکو به‌عنوان یک مزیت مهم مطرح می‌شوند، اما صرفاً داشتن این جاذبه‌ها کافی نیست و بهره‌برداری درست از آن‌ها یک چالش پیچیده است.
نقاط ضعف، از بستر فرهنگی ضعیف در پذیرش گردشگر داخلی گرفته تا آلودگی محیط زیست، کمبود امکانات زیرساختی (مانند سرویس بهداشتی و سطل زباله) و عدم توجه به ایمنی و دسترس‌پذیری، از مهم‌ترین نگرانی‌ها هستند؛ در مقابل، ظرفیت‌ها و قابلیت‌های ایران بسیار زیاد توصیف می‌شوند، اما نیازمند مدیریت منطقی و دانش‌مدار برای بهره‌برداری بهینه هستند.
همچنین مشکلاتی مانند عدم تعیین بازار هدف، کمبود امکانات اولیه برای تمامی گردشگران، و عدم نگهداری مناسب از امکانات ایجادشده، مورد اشاره قرار می‌گیرند. تأثیر منفی تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی بر ورود گردشگران خارجی نیز مورد بحث است؛ گفت‌وگوکننده بر این باور است که گردشگری یک علم ارتباطی بوده و نیازمند تعامل و صلح با جوامع مختلف است، اما متأسفانه این شرایط در ایران به‌طور کامل برقرار نیست و تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی قطعاً روی جذب گردشگر خارجی اثر گذاشته‌اند.
نقش تبلیغات بین‌المللی و بازاریابی حرفه‌ای در کم‌رنگ بودن جایگاه ایران در بازار گردشگری جهان نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد؛ گفت‌وگوکننده تأکید می‌کند که تبلیغات باید با واقعیت تطابق داشته باشد تا ضد تبلیغ نباشد، همچنین ظرفیت بوم‌گردی برای توسعه پایدار گردشگری مورد بررسی قرار می‌گیرد، اما عدم وجود نظام مدیریتی هدفمند، برنامه‌ریزی ناکافی و نگاه نادرست به اقتصاد گردشگری، از چالش‌های این حوزه هستند.
نیاز به توانمندسازی بخش خصوصی، تسهیل‌گری دولت و حمایت از سرمایه‌گذاران برای توسعه این حوزه مورد تأکید قرار می‌گیرد و مهم‌تر از همه این است که اقتصاد گردشگری باید متحول شود و نگاه ما به آن تغییر کند تا گردشگری به‌عنوان یک منبع درآمد پایدار و سودآور درنظر گرفته شود. در کل، گفت‌وگو مشکلات و چالش‌های پیش روی گردشگری ایران و ضرورت اندیشیدن سیاست‌های مدیریت‌شده، برنامه‌ریزی‌شده و دانش‌محور برای توسعه این صنعت را نشان می‌دهد.

شهره کرمی