بحران خشکی و خشک‌سالی و کاهش منابع آب در کشور نه‌تنها کشاورزی بلکه امنیت ملی را تهدید می‌کند و بر تمام جنبه‌های زندگی مردم تأثیر گذاشته این در حالی است که 85 درصد سفره‌های آب زیرزمینی کشور تخلیه شده و خشک‌سالی بیشتر مناطق کشور را فرا گرفته، مسئله این است که بیش از ٩٠ درصد از آب مصرفی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود و بهره‌وری مصرف آب در کشاورزی حدود ٤٤ درصد است.
این در حالی است که کاهش مصرف یا افزایش بازده مصرف در این بخش می‌تواند نقش بسزایی در حل این بحران داشته باشد و فعالان هر بخش با توجه به عرصه تخصصی فعالیت، موظف به مشارکت در این امر با یاری جستن از توان علمی و فنی خود هستند، در این بین بذر و فناوری بذر از عوامل مهم تأثیرگذار در افزایش بازده مصرف و نهایتاً کاهش مصرف آن است.
بر این اساس شرکت دانش‌بنیان پژوهش بذر اکباتان، سال‌هاست با ورود به این عرصه توانسته با دستیابی و به‌کارگیری فناوری در تولید و پرورش بذر غلات موفقیت‌های بی‌شماری را در استان همدان ازآن خود کند.
بنابراین با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
دکتر هرمز سلطانی با بیان اینکه ما در این مجموعه به تولید و توسعه بذر در حوزه کشاورزی مشغول هستیم گفت: عمده فعالیت ما در زمینه غلات به‌ویژه دو محصول گندم و جو است.
وی عنوان کرد: فعالیت ما از طریق همکاری با مرکز تحقیقات کشاورزی همدان شکل گرفته و با استفاده از امکانات این مرکز، برنامه‌ها و دستورالعمل‌های لازم را اجرا می‌کنیم.
وی ادامه داد: این فعالیت شامل مراحل اولیه تفسیر و تولید بذر پرورش یک و دو (پایه‌های بذری) است که به شرکت‌های تولیدکننده بذر منتقل می‌شود.
این پژوهشگر حوزه کشاورزی با تأکید بر اینکه ما با همکاری و نظارت مرکز تحقیقات کشاورزی همدان، بذر پرورش مادری و گواهی‌شده را برای استان تولید می‌کنیم تشریح کرد: در کل، بذری که استان نیاز دارد، از طریق ارقام توصیه‌شده توسط مؤسسه تحقیقات دیم، به مراحل تولید رسیده و در طول یک سال زراعی تولید می‌شود.
سلطانی با بیان اینکه عملکرد این ارقام حدود هفت تا هشت تن در هکتار است افزود: هر ساله، با توجه به برنامه‌های مؤسسه کشور، ارقام جدید وارد فرآیند تولید شده و جایگزینی لازم انجام می‌شود تا ارقام مناسب در دسترس شرکت‌ها قرار گیرد.
وی در واکنش به این پرسش که از چه فناوری‌هایی بهره برده و چه مشکلاتی را از کشاورزی استان حل کردید؟ گفت: مهم‌ترین بخش فعالیت ما انتقال فناوری به سطح مزارع است.
مدیرعامل شرکت دانش‌بنیان پژوهش بذر اکباتان با اشاره به اینکه ما به‌عنوان نهادی که در حوزه انتقال دستاوردهای تحقیقاتی فعالیت می‌کند، از طریق بذر، دستاوردهای علمی را به سطح مزارع کشاورزی منتقل می‌کنیم تشریح کرد: البته بیان این نکته ضروری است که اصلاح اصلی ارقام توسط مؤسسات تحقیقاتی انجام می‌شود و ما مسئول تولیدات اولیه این بذور و دریافت گواهینامه‌های آن هستیم.
سلطانی با تأکید بر اینکه این کار شامل فرایند کارشناسی و علمی دقیق است که به ما اجازه می‌دهد در کلاس مورد نظر، گواهی‌های لازم را تحت کنترل مؤسسه تحقیقات ثبت و گواهی بذر کسب کنیم، عنوان کرد: بعد از دریافت تمام گواهی‌های سلامت، بذر برچسب‌گذاری و به شرکت‌های تولیدکننده منتقل می‌شود.
وی با بیان اینکه گرچه شرکت ما مجوز خود را از سال 1395 دریافت کرده اما فعالیت خود را به‌صورت رسمی از سال 97 آغاز کرده ابراز کرد: در حال حاضر هر ساله، با توجه به برنامه‌های اعلام‌شده توسط مؤسسه تحقیقات کشاورزی کشور، بذور پایه را با ارقام مورد نیاز تولید می‌کنیم.
این کارشناس کشاورزی با ابراز اینکه طی آن سال‌ها حدود سه تا چهار رقم گندم جدید را تولید کرده‌ایم که به‌تدریج محل ارقام قبلی مثل «سرداری» را به‌عنوان بذر جایگزین در استان گرفته‌اند اذعان کرد: با توجه به ملاک‌های در نظر گرفته‌شده متناسب با تغییرات اقلیمی، این ارقام دارای سطح تحمل بالا به خشکی، عملکرد مناسب و کیفیت نانوایی خوبی هستند.
سلطانی با اشاره به اینکه ارقام بذور تولیدی محصول گندم توسط این شرکت شامل آبیدر، انصار، قافلان، آرتان، باریش، آیدین، صدرا، هشت رود، باران است اظهار کرد: طبق برنامه‌ریزی‌‌های صورت‌گرفته قرار است توسط مرکز تحقیقات دیم کشور در سال آینده، ارقام جدیدی نیز به این فهرست اضافه شوند.
وی با ابراز اینکه هدف اصلی ما این است که با توجه به تغییرات اقلیمی، ارقامِ با سازگاری بهتر داشته باشیم که عملکرد بالایی داشته و همچنین سطح تبخیر و کاهش بارندگی را در مناطق مختلف مدیریت کنند، تصریح کرد: درخصوص تأثیر فعالیت ما در تأمین بذر مورد نیاز استان باید بگویم اگرچه پوشش بذر گواهی‌شده توسط مرکز تحقیقات در سطح استان بهبود یافته اما هنوز از کانال‌های رسمی به اندازه مطلوبی نرسیده است.
وی ادامه داد: بدین مفهوم که بخش مهمی از نیاز بذری کشاورزان همچنان از طریق روش‌های خودمصرفی تأمین می‌شود در حالی که طبق برنامه‌ریزی سازمان کشاورزی، درصد بزرگی از بذر مورد نیاز باید از طریق بذر گواهی‌شده تأمین شود.
این پژوهشگر حوزه کشاورزی با بیان اینکه ما قادر هستیم که کل نیاز استان را در کلاس‌های پرورشی یک و دو تأمین کنیم، اما مشکل این است که کشاورزان همیشه تمایلی به خرید این پایه‌های بذری ندارند، زیرا قیمت آن‌ها نسبت به بذر خودمصرفی بالاتر است تصریح کرد: بر این اساس در حال حاضر تنها حدود 35 تا 40 درصد از بذر مورد نیاز از طریق کانال‌های رسمی تأمین و بقیه از طریق بذر خودمصرفی توسط کشاورزان تأمین می‌شود.
سلطانی با تأکید بر اینکه در استان همدان، حدود پنج تا 6 شرکت خدماتی وجود دارد که به‌صورت تخصصی فقط به تولید و فراوری بذر غلات آبی و دیمی می‌پردازند تشریح کرد: اگرچه بذر تولیدی ما پس از برچسب‌گذاری و دریافت گواهینامه، در دسترس کشاورزان قرار می‌گیرد، اما بین تقاضا و عرضه تفاوت وجود دارد.
وی در پاسخ به این پرسش که شما در سال 1401 به‌عنوان فناور برتر استان معرفی شدید، کدام بخش از فعالیت‌های شما این افتخار را برای شما به ارمغان آورد؟ گفت: به‌دلیل توانایی ما در تأمین نیاز فراتر از استان و حتی تأمین بخشی از نیاز استان‌های دیگر، مانند چهارمحال و بختیاری و خراسان شمالی این افتخار به ما رسید.
سلطانی تأکید کرد: ما با توجه به امکانات موجود، می‌توانیم فراتر از استان همدان تولید و به دیگر مناطق نیز خدمات‌رسانی کنیم.
مع‌الوصف با توجه به آنچه گفته شد؛ با توجه به نقش بذر در امنیت غذایی کشور، لازم است تا زیست‌بوم تخصصی این حوزه با حضور شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان توسعه یابد اما مسئله این است که هنوز در این زمینه اقناع کشاورزان در بهره‌مندی از بذور اصلاح‌شده به‌صورت کامل انجام نشده، این در حالی است که در سطح بین‌الملل با توجه به ارزش افزوده بسیار بالایی که فناوری‌های نوظهور حوزه اصلاح و تهیه بذر به همراه دارد، شرکت‌های بین‌المللی فعال در حوزه بذر از حاشیه سود بسیار قابل توجهی برخوردار هستند.
مضاف بر این، وابستگی به واردات بذر از خارج از کشور، آسیب‌ها و ملاحظاتی دارد که از منظر اقتصادی و پدافند غیر عامل قابل بررسی و واکاوی است؛ بنابراین لازم است از طریق آموزش و ارائه کمک‌های فنی و مالی به کشاورزان، زمینه مناسبی برای ورود و فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در این عرصه بکر در کشور فراهم کرد تا از یک‌سو با توسعه کمی و کیفی فعالیت‌های مربوطه در زمینه اصلاح، فرآوری و عرضه استاندارد بذور کشاورزی به‌ویژه در محصولات راهبردی به توسعه فناورانه تلاش‌های جاری کمک کنند و از سوی دیگر از مزیت‌های اقتصادی فراوان در این زمینه بهره‌مند شوند چراکه امروز در سطح جهانی گردش مالی تجارت بذر از مرز میلیاردها دلار عبور کرده، شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور علاقه‌مند، باید بدانند که این حوزه از توجیه اقتصادی بسیار مناسبی برخوردار است و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و مؤسسات تحقیقات کشاورزی نیز بیش از پیش لازم است از فناوری‌های نوظهور در این عرصه حمایت کنند.

طاهره ترابی مهوش