درختان یکی از حیاتی‌ترین نقش‌ها را در حیات انسان‌ها و سایر جانداران ایفا می‌کنند، آن‌ها برای ادامه حیات از دی‌اکسید کربن استفاده کرده و به این وسیله هوا را پاک می‌سازند، جالب‌تر اینکه طبق مطالعات هر درخت سالانه 22 کیلوگرم دی‌اکسید کربن جذب و هوای پاک و سالم را به ساکنان زمین اهدا می‌کند، بسیاری از پرندگان و جانوران مأمن و آشیان خود را در درختان می‌سازند و از میوه‌های آن‌ها برای تغذیه خود استفاده می‌کنند.
این سبزقامتان به هنگام بروز سیل همچون سدی استوار عمل می‌کنند و جان انسان و سایر ساکنان کره زمین را نجات می‌دهند. اگر این مخلوقات نباشند فرسایش خاک امان زمین را می‌بُرد و مشکلاتی جدی را به‌وجود می‌آورد.
از همه این اصول علمی که بگذریم، وجود درختان، رنگی دیگر به طبیعت می‌بخشد و دیدن‌شان روح‌مان را تازه می‌کند که با هیچ حسی قابل مقایسه نیست. هر سال در نیمه اسفندماه به روز درختکاری می‌رسیم؛ روزی که بهانه‌ای شده تا در واپسین روزهای سال و با نزدیکی به موسم رویش جوانه‌ها، به فکر طبیعت بیفتیم، بر این اساس همه‌ساله در سطوح وسیعی از عرصه‌های ملی مستعد کشور، در قالب طرح‌ها و پویش‌های درختکاری و توسعه فضای سبز، گونه‌های مختلف درختی و درختچه‌ای با هدف ارتقای سطح پوشش سبز کاشته می‌شوند. لازمه موفقیت جنگل‌کاری‌های انجام‌شده علاوه بر شناسایی عرصه‌های مستعد و مکان‌یابی دقیق، یقیناً اطلاع از چند و چون درختکاری و مسائل مرتبط با حوزه محیط زیستی است اما چند سال است که کنشگران محیط‌زیست ضمن احترام به این رسم و آیین، انتقادها و اعتراض‌های بسیاری به سیاست‌های درختکاری در ایران دارند و حرفشان هم این است که در شرایطی که کشور با بحران کم‌آبی مواجه شده، کشت و کار بی‌پایه و اساس نهال فقط و فقط آسیب‌رسان است و اگر بخواهیم به این روند ادامه بدهیم نه‌تنها ره به مقصد نمی‌بریم بلکه به بیراهه هم می‌رویم و اوضاع بدتر خواهد شد.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا با محقق بازنشسته بخش تحقیقات جنگل در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و نیز عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
مهندس مصطفی خوشنویس در واکنش به این موضوع که درختکاری چه تأثیری بر محیط زیست شهری و روستایی دارد و چگونه می‌توان اثربخشی آن را افزایش داد؟ گفت: همه ما معتقدیم که درختکاری می‌تواند تأثیر مثبت و مؤثری در بهبود محیط زیست داشته باشد و این موضوع کاملاً درست است، اما تنها در صورتی که اصولی انجام شود.
وی با بیان اینکه مهم‌ترین و اساسی‌ترین اصل، انتخاب صحیح گونه درختی است عنوان کرد: گونه‌ای که کاشته می‌شود باید با شرایط منطقه کاملاً سازگار باشد.
وی ادامه داد: با این جود متأسفانه گاهی درختانی کاشته می‌شوند که با محیط سازگاری ندارند، زیرا متعلق به زیستگاه‌های متفاوتی هستند؛ بنابراین ممکن است دچار آفات، بیماری‌ها یا مشکلات تغذیه‌ای و آبیاری شوند.
این محقق بازنشسته بخش تحقیقات جنگل در مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها با بیان اینکه ضروری است که گونه‌های بومی منطقه انتخاب شوند؛ چراکه به‌طور طبیعی با شرایط اقلیمی و خاک منطقه سازگارند، تصریح کرد: علاوه بر این می‌توان گونه‌هایی که در تحقیقات و آزمایش‌های مختلف، سازگاری‌شان با منطقه ثابت شده را برای کاشت انتخاب کرد و یا گونه‌هایی مدنظر قرار گیرند که اگرچه بومی منطقه نبوده‌اند اما در طول زمان به آن سازگار شده‌ و نتایج خوبی از خود ارائه کرده‌اند.
خوشنویس با ابراز اینکه پس از انتخاب گونه مناسب، مرحله بعدی نحوه کاشت درختان است که در حرحله نخست آماده‌سازی خاک باید انجام شود، بدان معنا که می‌بایست زمین را به‌خوبی آماده، چاله‌های مناسبی حفر و موانعی مانند سنگ و قلوه‌سنگ‌ها را از خاک خارج کرد.
وی با تأکید بر لزوم افزودن مواد مغذی به خاک پیش از نهال‌کاری تشریح کرد: افزودن مقدار کمی کود دامی برای تقویت خاک ضروری است.
وی با اشاره به ضرورت مدیریت آبیاری اذعان کرد: برنامه‌ریزی منظم برای آبیاری تأثیر بسیار مهمی در رشد سالم درختان دارد.
عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی در واکنش به این پرسش که، با توجه به تجربه شما، چه درختانی برای مناطق شهری، کوهستانی و بیابانی مناسب‌تر هستند؟ در استان همدان با اقلیم نیمه‌خشک، چه درختانی پیشنهاد می‌کنید؟ اذعان کرد: در بخش‌های غربی آن، مانند نهاوند، میزان بارندگی بیشتر است، بنابراین تنوع درختان قابل‌کشت در آنجا بیشتر است اما در خود شهر همدان، به‌دلیل ارتفاع بالا و سرمای شدید، انتخاب گونه‌های مقاوم‌تر ضرورت دارد.
خوشنویس مطرح کرد: در فضای سبز شهری همدان، برخی گونه‌ها عملکرد خوبی داشته‌اند که ازجمله آن‌ها می‌توان به چنارهایی که از گذشته در خیابان‌های شهر کاشته شده‌اند اشاره کرد، همچنین درخت زبان گنجشک مقاوم به خشکی، سرما و برف‌های سنگین و یا درخت داغ‌داغان کم‌آفت و سازگار با شرایط اقلیمی همدان، گونه‌های مناسبی هستند.
وی با بیان اینکه اقاقیا در برخی نقاط شهر کاشته شده و عملکرد قابل قبولی داشته، اما باید به تعداد محدود استفاده شود، خاطرنشان کرد: به‌طور کلی، درختان غیربومی فقط زمانی توصیه می‌شوند که بخواهیم تنوع بصری ایجاد کنیم، اما نباید در کاشت آن‌ها زیاده‌روی کرد.
وی ادامه داد: گونه‌ای بومی در 21 استان کشور وجود دارد که در همدان به‌طور طبیعی رشد نکرده، اما سال‌ها پیش (سال 79-80) تعدادی از این درختان را برای کاشت در این منطقه پیشنهاد دادم که در چند منطقه از استان همدان در عملیات جنگل‌کاری از آن‌ها استفاده شده و نتایج بسیار مطلوبی به‌دست آمده است.
این کارشناس جنگل با بیان اینکه اورس یا سرو کوهی یکی از گونه‌هایی است که در این مناطق کاشته شده و عملکرد بسیار خوبی داشته، اذعان کرد: این درخت، بسیار مقاوم است که در رویشگاه‌های طبیعی خود گاهی بیش از سه هزار سال عمر می‌کند.
خوشنویس با اشاره به اینکه اگر این درخت را پس از تحقیقات لازم درباره سازگاری آن با منطقه و بررسی آفات و بیماری‌های احتمالی بکاریم، می‌تواند هم در فضای شهری و هم در مناطق برون‌شهری عملکرد موفقی داشته باشد، عنوان کرد: کمتر درختی این ویژگی را دارد که هم برای فضای سبز شهری مناسب باشد و هم برای طبیعت خارج از شهر، اورس هم زیبایی خاصی برای فضای شهری دارد و هم در محیط‌های طبیعی به‌خوبی رشد می‌کند؛ بنابراین با تکیه بر این گونه، می‌توان یک فضای سبز پایدار و مطمئن در استان ایجاد کرد.
وی با اشاره به اینکه در آق‌بلاغ لتگاه، اطراف سد اکباتان و دامنه‌های الوند (در ارتفاعات پایین‌تر و نزدیک به شهر) درختان اورس کاشته‌شده خاطرنشان کرد: این مناطق طی 20 تا 22 سال گذشته بررسی شده‌اند و در این مدت هیچ علائمی از آفات و بیماری نداشته‌اند، علاوه بر این، درختان در اوج شادابی و سلامت هستند و از لحاظ زیبایی نیز جلوه‌ای فوق‌العاده دارند.
این محقق جنگل با اشاره به سایر گونه‌های مقاوم و مناسب برای همدان عنوان کرد: علاوه بر اورس، گونه‌های دیگری نیز وجود دارند که در این منطقه بومی بوده و عملکرد خوبی نشان داده‌اند؛ مثل بادامک که در آق‌بلاغ لتگاه به‌طور گسترده کاشته شده و در شرایط دیم نیز رشد بسیار خوبی داشته، این گونه در 25 استان کشور رویشگاه طبیعی دارد و طیف اکولوژیکی وسیعی را پوشش می‌دهد اما مخصوص فضای برون‌شهری است و برای محیط‌های شهری مناسب نیست.
خوشنویس با اشاره به اینکه دو گونه ارژن و تنگس نیز برون‌شهری هستند و می‌توان از آن‌ها در خارج از مناطق شهری استفاده کرد، گفت: علاوه بر این نسترن وحشی گزینه‌ای عالی برای فضای سبز شهری محسوب می‌شود.
وی با ابراز اینکه زرشک جنگلی و زرشک کوهی دو گونه مناسب برای فضای سبز شهری هستند و علاوه بر ایجاد زیبایی، سازگاری بالایی با شرایط اقلیمی منطقه دارند عنوان کرد: در مجموع، انتخاب گونه‌های مناسب و مقاوم برای فضای سبز، می‌تواند تأثیر بسزایی در پایداری و توسعه پوشش گیاهی استان همدان داشته باشد.
عضو کمیته استانداردسازی نهال‌های جنگلی، رمز پایداری پویش‌های درختکاری و به نتیجه رسیدن آن را رعایت اصول مهم در نگهداری به‌ویژه آبیاری قلمداد کرد و افزود: نظم در آبیاری یکی از اصلی‌ترین مباحثی است که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد، طی سال جاری در پی عدم رعایت این نظم در پارک چیتگر، شاهد خشک شدن حدود 16 هزار هکتار درختکاری بودیم.
خوشنویس ادامه داد: کارنامه نظم آبیاری من به این صورت است که سال نخست هفت نوبت، در هر نوبت 20 لیتر، سال دوم چهار نوبت، سال سوم دو نوبت و سال چهارم یک نوبت آبیاری می‌کنم، با این شیوه آبیاری گیاه به طور کامل با طبیعت سازگار می‌شود؛ بنابراین وقتی گونه را خوب شناخته و مطابق با طبیعت گیاه رفتار و آن را در جایگاه خودش کشت کنیم، دیگر نیازی به آبیاری بلندمدت ندارد اما مسئله این است که متأسفانه در پویش‌ها این نظم رعایت نشده و به یک‌باره شاهد محدود شدن دفعات آبیاری هستیم، همین موضوع باعث می‌شود که نهال‌های رشدیافته، روال زوال‌گونه‌ای را تجربه کنند.

طاهره ترابی مهوش