بهار فصل شکوفایی و نو شدن، همواره در تاریخ طب سنتی و حکمت ایرانی- اسلامی جایگاهی ویژه داشته است. از دیرباز حکیمان و طبیبان بزرگ همچون ابوعلی‌سینا بهار را فصل اعتدال و هماهنگی با طبیعت دانسته‌اند؛ ابوعلی‌سینا در کتاب گران‌قدر «قانون» در طب، بهار را فصل پاک‌سازی و تجدید قوا معرفی می‌کند و بر این باور است که هماهنگی با تغییرات این فصل، کلید سلامتی و تندرستی است.
در طب ایرانی- اسلامی بهار نماد تعادل و اعتدال است؛ فصلی که در آن طبیعت از خواب زمستانی بیدار می‌شود و انرژی تازه‌ای در همه موجودات جریان می‌یابد. این فصل با مزاج معتدل خود، فرصتی است برای پاک‌سازی بدن از مواد زائد و آماده‌سازی آن برای فصل گرم تابستان. حکیمان قدیم با درک عمیق از ارتباط انسان و طبیعت، توصیه‌هایی ارزشمند برای هماهنگی با این فصل ارائه کرده‌اند.
ابوعلی‌سینا به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین چهره‌های تاریخ طب، بر این نکته تأکید دارد که در بهار باید از مصرف غذاهای سنگین و پُرکالری پرهیز و به سمت خوراکی‌های سبک و پاک‌کننده حرکت کرد. او آش‌های ترش و سوپ‌های سبزیجات را به‌عنوان بهترین گزینه‌ها برای این فصل معرفی و بر اهمیت نوشیدنی‌های خنک و معتدل مانند شربت سکنجبین و ماءالشعیر طبی، تأکید می‌کند.
بهار، موسم پاک‌سازی بدن همگام با زمین است که با پیروی از توصیه‌های حکیمان قدیم همچون ابوعلی‌سینا و پزشکان طب ایرانی کنونی، می‌توانیم از این فصل به بهترین شکل استفاده کنیم و سلامتی و نشاط را به بدن خود هدیه دهیم.
همان‌گونه که درختان با جوانه‌های نو خود را برای فصل گرم آماده می‌کنند، انسان نیز باید با تنظیم رژیم غذایی و سبک زندگی خود همگام با این تغییرات، به سلامت و تعادل بدنش کمک کند.
در این فصل که طبیعت با تمام وجود به ما درس زندگی و هماهنگی می‌دهد، بیاییم با رعایت آداب تغذیه و سبک زندگی سالم، از این موهبت الهی نهایت بهره را ببریم و با بدنی سالم و روحی شاداب، به استقبال روزهای زیبای بهار برویم؛ در همین راستا خبرنگار روزنامه سپهرغرب با دکتر ستاره فلاح، متخصص طب ایرانی و عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان مصاحبه‌ای داشته که به شرح زیر است:
این متخصص طب ایرانی با اشاره به مزاج فصل بهار و رژیم‌های غذایی مرتبط با این فصل، بیان کرد: مزاج فصل بهار معتدل است و به همین علت با اکثر افراد، طیف‌های سنی و مزاج‌ها، سازگار است.
ستاره فلاح بیان کرد: طیف سنی بزرگ‌سالان، سالمندان و همچنین افرادی که دچار یک‌سری بیماری‌ها با منشأ سوء مزاج‌های بلغمی و سوداوی هستند، از شرایط این فصل و تغییرات آن نفع بیشتری می‌برند.
این متخصص طب ایرانی با اشاره به اوضاع جوی حاکم بر اغلب مناطق کشور، خاطرنشان کرد: در اغلب نقاط کشور به‌دلیل اینکه جزء مناطق کم‌باران هستند، دوره اعتدال بهاری کوتاه است و کم‌کم مایل به گرما می‌شود؛ به‌واقع فصل تابستان زودتر از راه می‌رسد.
وی افزود: به عزیزانی که در طیف‌های سنی کودکان، نوجوانان و جوانان، حرارت مزاجی بیشتری دارند، توصیه می‌کنیم اگر در این مناطق زندگی می‌کنند (که اعتدال بهاری گذرایی دارند)، احتیاط بیشتری را داشته باشند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با اشاره به فرا رسیدن فصل بهار و تغییراتی که در طبیعت اتفاق می‌افتد، بیان کرد: در طبیعت با فرا رسیدن فصل بهار، پدیده رویش و روان شدن جریاناتی همچون رودخانه‌ها و آبشارها را شاهد هستیم، در بدن ما هم چنین اتفاق مشابهی رخ می‌دهد و روان شدن و به‌نوعی هیجان جریانات خون و سایر مایعات در بدن را داریم.
فلاح با بیان اینکه اگر نکات سبک زندگی مناسب را رعایت نکنیم ممکن است درگیر عوارض پوستی، آلرژی، افزایش ترشحات مخاطی و عوارضی بشویم که مرتبط با این تغییرات است، گفت: بهتر است در فصل بهار (به‌خصوص عزیزانی که مستعد این عوارض هستند) از مصرف مواد خون‌ساز مثل گوشت‌ها، مواد پُرکالری، مواد غذایی چرب و شیرین مثل حلواها و انواع شیرینی‌جات، شکلات‌ها، کاکائوها، غذاهای چرب و سرخ‌کردنی، آجیل‌های شور و نیز ادویه‌هایی مثل فلفل، زنجبیل و دارچین در غذاها، اجتناب کنیم.
وی با طرح این پرسش که در فصل بهار از چه مواد خوراکی یا غذاهایی می‌توانیم بیشتر استفاده کنیم؟ ابراز کرد: از انواع آش، به‌ویژه آش‌هایی که طعمشان مایل به ترش باشند، می‌توانیم در برنامه غذایی‌ خود بیشتر استفاده کنیم؛ در تهیه این آش‌ها از چاشنی‌هایی مثل تمبر هندی، زرشک، رب انار، آب غوره و امثال این‌ها می‌توانیم استفاده کنیم.
این پزشک متخصص طب ایرانی با بیان اینکه باید از آن‌دسته مواد غذایی که اصطلاحاً کم‌حجم‌تر هستند و کالری زیادی ندارند و از طرفی سیری نسبی برای ما ایجاد می‌کنند در برنامه‌ غذایی‌ خود بیشتر استفاده کنیم، افزود: از انواع میوه‌جات و سبزی‌جاتی که مناسب فصل و منطقه آب‌وهوایی‌ ما هستند، می‌توانیم به شکل‌های مختلف (خام در قالب سالاد یا پخته در انواع سوپ‌های سبزیجات) بهره ببریم.
فلاح همچنین ابراز کرد: توصیه می‌شود سوپ‌ها و آش‌های سبزیجات‌ بیشتر سبزی‌های آن فصل را داشته باشند و رشته و حبوبات آن‌ها محدودتر باشد.
وی با بیان اینکه از چاشنی‌های دیگری که می‌توانیم طی این فصل در غذاها و مواد خوراکی‌ استفاده کنیم می‌توان به سماق، رب انار، آب غوره و رب غوره اشاره کرد، گفت: از دیگر غذاهایی که توصیه می‌شود، سوپ جو، چلوگشنیز با گوشت جوجه، سوپ کاهو و از این‌دست خوراکی‌ها هستند؛ زیرا همان‌طور که گفتیم، ازنظر چینش مواد غذایی سبک‌کننده هستند و به تسکین جریان خون و پاک‌سازی نسبی در فصل بهار، کمک می‌کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با اشاره به نوشیدنی‌های سازگار با این فصل، بیان کرد: گاهی می‌توانیم شربت سکنجبین، شربت زرشک، شربت گلاب و ماءالشعیر طبی را در برنامه غذایی‌ خود داشته باشیم؛ برای عزیزانی که مایل به مصرف نوشیدنی‌های گرم هستند، می‌توانیم دمنوش به و گل محمدی را پیشنهاد کنیم.
وی با تأکید بر اینکه تمام مواد غذایی و خوراکی‌هایی که برای فصل بهار پیشنهاد شد به شرط سلامتی و نبود بیماری و مشکل در بدن است و افراد جهت تشخیص و راهنمایی بهتر می‌توانند به طبیب مراجعه کنند، خاطرنشان کرد: به‌عنوان مثال اگر عزیزی دچار التهاب یا زخم‌های سیستم گوارشی باشد، مصرف شربت سکنجبین برای وی ممنوع است؛ بنابراین توصیه می‌کنیم عزیزانی که شرایط خاصی دارند، از انجام توصیه‌های عمومی بپرهیزند و با مراجعه به متخصصین طب ایرانی، در این زمینه راهنمایی‌های لازم را دریافت کنند.
فلاح با اشاره به آداب تغذیه‌ جهت پیشگیری از مشکلات گوارشی در فصل بهار، گفت: یک‌سری آداب عمومی وجود دارد که مختص به فصل بهار نیست و ما باید جهت حفظ تندرستی این نکات را همواره رعایت کنیم.
وی با بیان اینکه یکی از نکات و آداب عمومی این است که نظم غذایی داشته باشیم، اذعان کرد: توصیه می‌شود که محدوده زمانی مشخصی برای سه وعده اصلی‌ تعریف شود؛ برای مثال صبحانه در بازه زمانی 6 تا 8 صبح، ناهار در بازه زمانی 12 تا 2 ظهر و شام در بازه زمانی 6 تا 8 شب خورده شود؛ توصیه می‌کنیم که بلافاصله بعد از غروب آفتاب، شام میل شود که فاصله مناسب تا زمان خواب را داشته باشیم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با تأکید بر اینکه تنوع غذایی در یک وعده نداشته باشیم و حتماً لقمه‌ها را خوب بجویم، گفت: گاهی سؤال می‌شود که منظور از خوب جویدن چند مرتبه است؟ ما توصیه دفعات یا زمان خاصی را نداریم، فقط می‌گوییم لقمه‌های غذا را آنقدر بجوید که در دهانتان آب شده و راحت بلعیده شود.
وی با بیان اینکه از توصیه‌های دیگر این است که مصرف مخلفات مثل انواع سالاد، میوه و ماست با غذا نداشته باشید، خاطرنشان کرد: این‌ها را بسته به شرایط گوارشی به‌عنوان میان‌وعده در رژیم غذایی‌ داشته باشید تا هم تداخل هضمی اتفاق نیفتد و هم خواص هر دو گروه از این خوراکی‌ها به بدنتان برسد.
این پزشک متخصص طب ایرانی با بیان اینکه اعتدال بهاری در اغلب مناطق کشور ما گذرا است و زود وارد دوره گرما می‌شویم، تصریح کرد: باید حواسمان باشد که با گرم‌تر شدن هوا، یکی از اتفاقاتی که به‌طور طبیعی در بدن رخ می‌دهد، این است که قدرت هاضمه‌ مقداری کاهش پیدا می‌کند و ضعیف می‌شود؛ پس نباید پُرخوری و درهم‌خوری مواد غذایی داشته باشیم.
وی با بیان اینکه بهار ما ایرانی‌ها مصادف می‌شود با آیین‌های نوروز و میهمانی‌های متعددی که داریم که این رسم بسیار خوشایند و زیبایی است، خاطرنشان کرد: اما باید مراقب باشیم که مصرف خوراکی‌ها در این میهمانی‌های متعدد، کنترل شود و از پُرخوری و درهم‌خوری در این ایام از فصل بهار، پرهیز کنیم.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با بیان اینکه یکی دیگر از مسائلی که بسیار در حفظ سلامتی اهمیت دارد نداشتن یبوست است، گفت: عزیزان حواسشان باشد که یبوست می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ گاهی غذای ما خشک و جامد بوده و مقدار مایعات و غذاهای سوپ‌گونه و رقیق‌تر در رژیممان کم است که این موضوع می‌تواند یکی از عوامل ابتلا به یبوست باشد.
فلاح همچنین افزود: نداشتن فعالیت فیزیکی مناسب، ابتلا به برخی از بیماری‌ها مثل کم‌کاری تیروئید و یا مصرف برخی از داروها نیز می‌تواند جزء عوامل ابتلا یا تشدید‌کننده یبوست باشد.
وی با اشاره به نکات مرتبط با فعالیت بدنی و همچنین خواب و استراحت در فصل بهار، بیان کرد: توصیه کلی ما برای فعالیت بدنی این است که ورزش باید در هوای معتدل (نه خیلی سرد و نه خیلی گرم) و در شرایطی که آلودگی هوا وجود نداشته باشد، انجام شود. پس در فصل بهار اگر هوای منطقه‌ شما معتدل و مایل به خنک است، می‌توانید میانه روز فعالیت ورزشی مناسبی داشته باشید؛ اگر هوا رو به گرما است، این ساعت ورزش می‌تواند ابتدای صبح یا بعدازظهر به سمت غروب باشد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا همدان با تأکید بر اینکه ورزش مناسب بسته به افراد با شرایط مختلف متفاوت است اما توصیه کلی ما این است که ورزش نباید شدید و خسته‌کننده باشد، گفت: ورزش باید کمی رنگ پوست و چهره را سرخ‌تر کند و ضربان قلب و تنفس را کمی افزایش دهد، اما تعریق شدید ایجاد نکند؛ به‌صورتی که یک نم ملایم روی بدن بنشیند.
وی با بیان اینکه نکته بسیار مهم‌تر این است که در انتهای ورزش فرد احساس سبکی و نشاط کند که ما به این مدل ورزش می‌گوییم سلامت‌محور، خاطرنشان کرد: ورزشی که براساس این مؤلفه‌ها است را برای اغلب گروه‌ها توصیه کنیم و پیاده‌روی نمونه آن است که طی انجامش تمام سیستم‌های بدن به شکل مختلف درگیر می‌شوند؛ البته رفته‌رفته و با گرم‌تر شدن هوا، می‌توانیم ورزش شنا را هم برای طیف‌های سنی که حرارت مزاجی بیشتری دارند، توصیه کنیم.
فلاح با اشاره به نکات اولیه فعالیت‌های فیزیکی، افزود: اول اینکه ورزش را در حالت سیری و با شکم پُر یا در حالت گرسنگی شدید انجام ندهید و دوم اینکه طی فعالیت ورزشی یا بلافاصله بعد از آن، از نوشیدن مقدار زیاد آب و مایعات سرد پرهیز کنید، چون این نوسان شدید دمایی در کوتاه‌مدت و بلندمدت می‌تواند به بدن آسیب‌های جدی وارد کند.
وی با بیان اینکه خواب مناسب و سلامت‌محور خواب شبانگاهی بوده و ساعت طلایی خواب از 9 شب تا 2 نیمه‌شب است، خاطرنشان کرد: چراکه بسیاری از عملیات‌ هضم و جذب، ریکاوری سیستم‌های بدن، تنظیم هورمون‌ها و به‌طور کلی تنظیم اکثر چرخه‌های زیستی بدن طی این زمان از شبانه‌روز در بدن ما انجام می‌شود؛ قابل توجه عزیزانی که نگران رشد قدی فرزندانشان هستند، رشد قدی عوامل مختلفی دارد که یکی از آن عوامل مهم، همین مسئله رعایت کردن ساعت خواب است.
متخصص طب ایرانی با اشاره به فاصله بین وعده شام تا خواب، بیان کرد: حداقل باید بین دو تا سه ساعت این فاصله وجود داشته باشد؛ قبل از خواب نیز باید از کار کردن با وسایلی مثل موبایل، تبلت و موارد مشابه، پرهیز کنیم.
وی با تأکید بر اینکه باید از خواب روز بپرهیزیم، خاطرنشان کرد: این نکته قابل توجه عزیزانی است که از سردرد، سرگیجه، مشکلات دهان و دندان، به‌خصوص بدبویی دهان و ترشحات پشت حلق رنج می‌برند؛ این عزیزان باید از خواب روز و خواب بلافاصله بعد از مصرف وعده ناهار، پرهیز کنند و خواب شب را هم حتماً با رعایت فاصله زمانی از مصرف وعده شامشان داشته باشند.