در حالی که روند مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا در عمان ادامه دارد، موجی از امید در میان مردم و تحلیلگران سیاسی کشور به‌وجود آمده است. بسیاری از ناظران، این دور از مذاکرات را نقطه‌عطفی در روابط ایران و آمریکا می‌دانند و باور دارند که این مذاکرات می‌تواند به گشایش‌های جدیدی منجر شود. به‌ویژه پس از ناکامی‌های متعدد در دوران برجام و خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای در سال 2018، مردم امیدوارند که این‌بار شرایط متفاوت باشد.
نقش کلیدی در این دور از مذاکرات را سید عباس عراقچی، معاون سیاسی وزارت امور خارجه ایران و ویتکاف، معاون وزیر امور خارجه آمریکا، ایفا می‌کنند. این مذاکرات غیرمستقیم که به‌طور عمده در پایتخت عمان جریان دارد، همچنان در کانون توجه جهانی است. عمان به‌عنوان واسطه‌ای قابل اعتماد در میان ایران و آمریکا، تجربه موفقی در زمینه میانجی‌گری در روابط این دو کشور دارد و این‌بار نیز به‌عنوان میزبان مذاکرات حساس و پیچیده هسته‌ای انتخاب شده است.
در شرایطی که به‌نظر می‌رسد هر دو طرف مایل به دستیابی به توافقی جدید هستند، ایران از موقعیت دست برتر برخوردار است. با توجه به فشارهای داخلی و خارجی که دولت آمریکا تحت آن قرار دارد و همچنین سوابق بدعهدی این کشور در توافقات پیشین، جمهوری اسلامی ایران با احتیاط بیشتری وارد این مذاکرات شده است. ایران به‌وضوح اعلام کرده که مذاکرات باید در چارچوب برنامه هسته‌ای باقی بماند و از ورود به مسائل منطقه‌ای و موشکی خودداری می‌کند.
اینکه آیا این مذاکرات می‌تواند به یک توافق جدید منجر شود یا فقط به مدیریت بحران محدود خواهد ماند، هنوز پاسخ روشنی ندارد. با این حال، نتیجه این گفت‌وگوها به‌طور مستقیم بر وضعیت اقتصادی و سیاسی ایران و همچنین تحولات منطقه‌ای تأثیر خواهد گذاشت. مردم ایران امیدوارند این مذاکرات بتواند راه‌گشای مشکلات اقتصادی و تحریم‌ها باشد. اما در عین حال، نگرانی‌ها از نقض دوباره تعهدات از سوی آمریکا، وجود دارد.
کارشناس ارشد مسائل سیاسی و از پژوهشگران و مؤلفان برجسته کشور، در گفت‌وگویی مفصل با خبرنگار سپهرغرب به تحلیل ابعاد مختلف این مذاکرات و چشم‌انداز پیش‌رو پرداخت که در ادامه مشروح آن را می‌خوانید:
*اگر مذاکره از موضع ضعف باشد، نتیجه‌ای به‌جز تحمیل نخواهد داشت
دکتر سیف‌الرضا شهابی، در ابتدای این گفت‌وگو با اشاره به اهمیت نفس مذاکره در روابط بین‌الملل گفت: هیچ‌کس اصل مذاکره را نفی نمی‌کند. مذاکره، اگر در شرایط برابر و از موضع توازن صورت گیرد، می‌تواند به نتیجه‌ای مثبت و منصفانه منتهی شود اما اگر یکی از طرف‌ها در موضع ضعف یا انفعال باشد، حاصل آن چیزی نخواهد بود جز تحمیل، همان‌گونه که در تاریخ ایران شاهد قراردادهایی نظیر ترکمانچای بوده‌ایم.
وی با تأکید بر اینکه مذاکره باید به بازی برد–برد ختم شود، افزود: در تاریخ معاصر، نمونه‌ای مانند جنگ ویتنام را داریم که نشان می‌دهد وقتی آمریکا دیگر توان ادامه جنگ را نداشت، به پای میز مذاکره آمد و حاضر شد امتیازات جدی به ویتنام بدهد. یعنی وقتی آمریکایی‌ها دیدند جوانانشان عمودی به ویتنام می‌روند و افقی برمی‌گردند، اعتراض به آمریکا به خاطر جنگ در سراسر جهان و داخل آمریکا زیاد شده و در آستانه شکست و ناکامی قرار گرفته‌اند، در مذاکره با ویت‌گنگ‌ها کوتاه آمده، قبول کردند نیروهایشان را از ویتنام خارج کنند و استقلال آن‌ها را به رسمیت بشناسند؛ بنابراین آنچه این‌گونه مذاکرات را موفق می‌سازد، احساس نیاز دو طرف به توافق و همچنین رسیدن به نقطه‌ای از واقع‌گرایی است.
این کارشناس مسائل سیاسی در ادامه به نقش کشور عمان در روند مذاکرات غیرمستقیم اشاره کرد و گفت: مذاکرات غیرمستقیم، اگرچه برای افکار عمومی ممکن است کمی پیچیده یا حتی طنزآمیز جلوه کند، اما از نظر دیپلماتیک، روشی کاملاً متعارف و پذیرفته‌شده است. زمانی‌که دو کشور مایل به مذاکره مستقیم نیستند یا سطح اعتماد میان آن‌ها پایین است، استفاده از واسطه‌های مورد اعتماد به امری ضروری تبدیل می‌شود.
شهابی در همین زمینه تصریح کرد: عمان کشوری است که سابقه خوبی در میانجی‌گری بین ایران و آمریکا دارد، چه در دوران جنگ ایران و عراق و چه در سال‌های پس از آن. عمان از معدود کشورهای منطقه‌ای است که روابط متعادلی با ایران دارد و در عین حال برای طرف آمریکایی نیز قابل اعتماد است. همین ویژگی باعث شده در شرایط فعلی بار دیگر به‌عنوان بستر آغاز گفت‌وگو، انتخاب شود.
*از خطوط قرمز ایران تا احتمال گسترش دامنه مذاکرات
وی سپس در پاسخ به پرسشی درباره خطوط قرمز ایران در مذاکرات اخیر، خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران به‌صراحت اعلام کرده که مذاکرات صرفاً در چارچوب برنامه هسته‌ای انجام می‌شود. ورود به موضوعاتی نظیر توان موشکی یا روابط منطقه‌ای ایران با گروه‌های مقاومت، جزو خطوط قرمز نظام است و جمهوری اسلامی در این زمینه‌ها مذاکره‌ای را نمی‌پذیرد.
این کارشناس مسائل سیاسی تصریح کرد: اگر آمریکایی‌ها بخواهند بار دیگر همان مسیر گذشته را طی کره و در پوشش مذاکرات هسته‌ای، موضوعات دیگری را مطرح کنند، قطعاً این روند با شکست مواجه خواهد شد. چارچوب مذاکرات باید روشن، محدود و مبتنی بر احترام متقابل باشد.
شهابی همچنین درباره احتمال گسترش دامنه مذاکرات و تأثیر آن بر منطقه گفت: اگرچه ایران بر تمرکز مذاکرات روی مسئله هسته‌ای تأکید دارد، اما نمی‌توان انکار کرد که هرگونه توافق یا شکست در این روند، پیامدهای منطقه‌ای خواهد داشت. حتی اگر طرفین بخواهند توافق را محدود نگه دارند، اثرات روانی و راهبردی آن به حوزه‌های دیگر نیز سرایت خواهد کرد.
وی با اشاره به مسئله نگران‌کننده برای ایران و ناظران بین‌المللی، درخصوص سابقه بدعهدی آمریکا توضیح داد: بعید نیست که حتی در صورت امضای یک توافق، ترامپ در آینده آن را نقض کند، مگر اینکه سازوکاری محکم برای تضمین اجرای تعهدات طرفین در نظر گرفته شود. ایران باید نسبت به تعهدات آمریکا، تضمین‌های عملی و حقوقی داشته باشد.
این کارشناس مسائل سیاسی، در ادامه با تأکید بر نقش تخریبی اسرائیل در این روند هشدار داد: اسرائیل همواره یکی از موانع اصلی در مسیر گفت‌وگو و تفاهم میان ایران و آمریکا بوده است. اگر آمریکا بخواهد همچنان تحت تأثیر فشارهای تل‌آویو تصمیم بگیرد، قطعاً مذاکرات پیشرفتی نخواهد داشت. آمریکا باید نشان دهد که توان تصمیم‌گیری مستقل دارد.
شهابی در پاسخ به این پرسش که آیا مذاکرات اخیر می‌تواند منجر به یک توافق جدید شود یا صرفاً در حد «مدیریت بحران» باقی خواهد ماند؟ گفت: در حال حاضر، دو طرف مایل به توافق هستند اما نمی‌توان گفت چقدر توان غلبه بر موانع را دارند. ممکن است در این مرحله، هدف اصلی صرفاً جلوگیری از تنش بیشتر باشد، اما اگر چارچوب مناسبی طراحی شود و اراده واقعی در طرفین وجود داشته باشد، احتمال رسیدن به توافقی محدود و گام‌به‌گام وجود دارد.
وی با ابراز اینکه این مذاکرات بر روند مسائل منطقه نیز تأثیر خواهد گذاشت و هر دو طرف به‌دنبال این هستند که امتیازاتی بگیرند و باید منتظر ماند و دید چه اتفاقی رقم می‌خورد، سخنان خود را به پایان رساند.
در خاتمه باید گفت؛ آنچه در این مذاکرات برای مردم ایران اهمیت دارد، تنها به‌دست آوردن نتایج ملموس در عرصه سیاست خارجی نیست، بلکه این است که آیا این مذاکرات می‌توانند به مسیر جدیدی از تعامل سازنده و مبتنی بر احترام متقابل منتهی شوند یا خیر. مردم ما همیشه در دل خود آرزوی صلح دارند، اما نه هر صلحی؛ صلحی که در آن کشورشان در موضع قدرت و عزت باقی بماند. ایران و ایرانیان عاشق صلح با اقتدار هستند، صلحی که منافع ملی و استقلال کشور را در نظر بگیرد.
اینکه مردم کشورمان همچنان به این مذاکرات امیدوارند، نشان‌دهنده آن است که ایرانی‌ها در عین حال که در برابر مشکلات و چالش‌ها مقاوم بوده‌اند، همیشه به دیپلماسی به‌عنوان یکی از ابزارهای مهم برای پیشبرد منافع خود نگاه کرده‌اند. از این‌رو، انتظار مردم، برای پایان تحریم‌ها و بحران‌های اقتصادی و بازگشت به جایگاه حقوقی و بین‌المللی خود از حیث قدرت در عرصه جهانی است.
اما در این میان، چالش‌های زیادی پیش‌روی مذاکرات قرار دارد. تجربه‌های گذشته از بدعهدی طرف‌های غربی به‌ویژه ایالات متحده، همواره به‌عنوان یک دغدغه بزرگ مطرح بوده و همچنان این پرسش در ذهن‌ها وجود دارد که آیا آمریکایی‌ها بار دیگر حاضر به نقض توافق خواهند بود یا نه. از طرفی، موانعی چون فشارهای اسرائیل و دیگر کشورهای منطقه‌ای نیز می‌تواند بر روند گفت‌وگوها تأثیرگذار باشد.
مردم ایران به‌خوبی درک می‌کنند که تنها با تصمیمات هوشمندانه و متوازن در عرصه دیپلماسی، می‌توانند به آینده‌ای بهتر دست یابند؛ آینده‌ای که در آن نه‌تنها کشور از تحریم‌ها رهایی یابد، بلکه در مسیر توسعه و پیشرفت قرار گیرد. از این رو، این مذاکرات نه‌تنها فرصتی برای سیاستمداران بلکه چالشی بزرگ برای تصمیم‌گیرندگان است تا با حفظ اصول و خطوط قرمز خود، بهترین راه را برای بهبود وضعیت کشور انتخاب کنند.
در پایان، آنچه که برای مردم ما مهم است، نه‌تنها نتیجه این مذاکرات، بلکه آگاهی از این است که ایران همچنان بر اصول خود ایستاده و حاضر نیست به‌سوی توافقاتی برود که به قیمت از دست دادن اقتدار ملی تمام شود. ایرانیان، همچنان امیدوار به صلح و همکاری هستند، اما صلحی که در آن منافع کشور و استقلال در اولویت باشد.
برای همه مردان عرصه تصمیم‌گیری در سیاست خارجی دعای خیر می‌کنیم و امیدواریم هر آنچه خوبی است نصیب این مردم نازنین شود.

سمیرا گمار