شهرستان نهاوند در جنوبی‌ترین نقطه از استان همدان، یکی از مناطق مملو از جاذبه‌های طبیعی است و سراب‌های نهاوند آزمونه ثبت جهانی سلسله‌سراب‌های غرب کشور هستند که می‌توان از این مهم به‌عنوان ظرفیت برای پیشبرد گردشگری طبیعی در استان همدان، بهره برد؛ به دیگر سخن موقعیت ویژه جغرافیایی نهاوند به‌لحاظ آب‌وهوا و کوه‌های مرتفع، باعث بارش‌های نسبتاً مناسبی در سطح شهرستان شده؛ به‌گونه‌ای که نهاوند سرچشمه اصلی بزرگ‌ترین رود کشور، یعنی کرخه است. از سوی دیگر شهرستان نهاوند با داشتن 264 دهنه سراب، چشمه و رشته قنات، به شهر سراب‌ها معروف بوده و از این نظر بسیار غنی است و جایگاه نخست را در استان همدان دارد.
شرایط و گستره طبیعی این سراب‌ها به‌گونه‌ای است که از 13 سراب خروشان شهرستان، پنج سراب گیان،‌ گاماسیاب، ملوسان، کنگاورکهنه و فارسبان به‌عنوان مهم‌ترین سراب‌های نهاوند در فهرست میراث طبیعی ملی ثبت شده‌اند و موقعیت بکر و بی‌نظیر این سراب‌ها سبب شده که هرکدام نمادی زیبا برای معرفی غنای طبیعت نهاوند باشند و زمینه‌ای برای استفاده از صنعت پُردرآمد و ارزآوری به‌نام گردشگری در این دیار فراهم شود.
اما با همه این تفاسیر، متأسفانه سامان‌دهی سراب‌ها همواره با چالش‌های جدی به‌ویژه در چند سال اخیر مواجه شده است؛ درواقع به‌صورت مقطعی در این سراب‌ها اقداماتی انجام شده، اما آن‌طور که باید، اقدام جدی و تکمیلی در این سراب‌ها صورت نگرفته و از طرفی چندین‌سال است که کمبود اعتبارات این سراب‌ها، نبود زیرساخت‌های لازم و مشخص نبودن متولیان آن‌ها، باعث ایجاد آسیب‌های زیادی در این مکان‌های گردشگری شده است.
از طرفی چندین‌سال است که زمزمه ثبت جهانی سراب‌های این شهرستان با عنوان سلسله‌سراب‌های استان‌های کرمانشاه، همدان و لرستان با مرکزیت نهاوند به گوش می‌رسد که در پی سفر وزیر میراث فرهنگی، صنایع‌ دستی و گردشگری به نهاوند در آبان‌ماه سال گذشته، توسط نماینده شهرستان طرح ثبت جهانی سراب‌های غرب کشور به مرکزیت نهاوند ارائه و با پاسخ مثبت وزیر مواجه شد که با دستور وی در دست اقدام قرار گرفت.
هرچند مراحل ثبت جهانی زمان‌بر است، اما شروع شدن ثبت جهانی سلسله‌سراب‌های خروشان غرب کشور با مشارکت استان‌های همدان، لرستان و کرمانشاه و با مرکزیت نهاوند، اتفاق مثبتی است که می‌تواند به روزنه امیدی برای رونق و شکوفایی گردشگری شهرستان تبدیل شود؛ بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، بر آن شدیم تا دراین‌باره و پیگیر‌ی‌های به‌عمل‌آمده گفت‌وگویی را با علیرضا نثاری، نماینده مردم نهاوند در مجلس شورای اسلامی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
نماینده مردم نهاوند در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه نهاوند به شهر سراب‌ها شهرت دارد و ما در این منطقه سراب‌های بسیار پُرآب، زیبا و کم‌نظیری حتی در مقایسه با ظرفیت‌های موجود مشابه در سطح دنیا داریم، گفت: وجود این سراب‌ها، همراه با آب‌وهوای بسیار مطبوع شهرستان نهاوند که به‌نوعی می‌توان آن را «شمالِ بدون شرجی » نامید، جایگاه ویژه‌ای به این منطقه داده است.
علیرضا نثاری با بیان اینکه این سراب‌ها به‌صورت کاملاً طبیعی در موقعیت‌هایی بسیار زیبا قرار گرفته‌اند که تعدد آن‌ها همراه با استقبال پُرشور مردم از سراسر کشور برای گردش و تفریح خانوادگی ما را بر آن داشت که این ظرفیت مهم را جدی‌تر پیگیری کنیم، خاطرنشان کرد: خوشبختانه با پیگیری‌های اداره کل میراث فرهنگی استان و شخص وزیر تصمیم بر آن شد که سلسله‌سراب‌های شهرستان نهاوند به‌عنوان آزمونه ثبت جهانی سراب‌ها در سه استان کرمانشاه، لرستان و همدان، مطرح شوند.
وی با تأکید بر اینکه اکثر شهرستان‌های این سه استان دارای سراب‌های متعددی هستند اما نهاوند به‌عنوان آزمونه انتخاب و جلسات مربوط به این طرح در سطح شهرستان، استان و وزارت میراث فرهنگی برگزار شده است، ابراز کرد: این فرآیند اگرچه زمان‌بر بوده، اما با برنامه‌ریزی درحال پیگیری است.
نثاری با بیان اینکه طبیعتاً این طرح نیازمند اقداماتی است چراکه کارشناسان سازمان ثبت جهانی برای ارزیابی به منطقه سفر خواهند کرد و این الزامات باید در شهرستان نهاوند و مناطق سراب‌دار فراهم شده باشد، اظهار کرد: انتظار ما این است که تمام نهادها در کنار هم این مسئله مهم را دنبال کنند تا ان‌شاءالله به ثبت جهانی برسد.
وکیل مردم نهاوند در مجلس شورای اسلامی با تأکید بر اینکه این اتفاق می‌تواند گامی بزرگ در توسعه گردشگری استان‌های مذکور و شهرستان نهاوند باشد و به‌ویژه در ایجاد اشتغال پایدار از طریق گردشگری بسیار مؤثر خواهد بود، گفت: موضوعی که متأسفانه در کشور ما کمتر به آن پرداخته شده است.
* اداره کل منابع طبیعی در متولی‌گری کم‌کاری می‌کند
وی در پاسخ به این سؤال که «یکی از موضوعات بسیار مهم در بحث سراب‌ها، زیرساخت‌های گردشگری است؛ درحال حاضر ارزیابی شما از وضعیت موجود این زیرساخت‌ها چیست؟ و متولی ایجاد آن‌ها به‌ویژه در نواحی سراب‌دار کدام نهاد است؟ و آیا سازمان همیاری شهرداری‌ها در این زمینه فعال بوده؟» اذعان کرد: در پاسخ باید عرض کنم یکی از چالش‌های ما همین موضوع است؛ چراکه متولی قانونی سراب‌ها، اداره منابع طبیعی است؛ با این وجود برخی از شهرداری‌ها تمایل دارند از طریق سازمان همیاری خود، وارد حوزه بهسازی و سامان‌دهی این مناطق شوند که در این حالت، شهرداری‌ها یا سازمان همیاری آن‌ها تنها در نقش پیمانکار پروژه فعالیت خواهند کرد، زیرا متولی اصلی همچنان منابع طبیعی است که متأسفانه در اغلب موارد نقش خود را کم‌رنگ ایفا کرده است.
نثاری ادامه داد: نکته مهم دیگر نحوه سامان‌دهی این مناطق بنا به حساسیت منابع آبی و موضوع ثبت جهانی آن‌ها است؛ به ‌عنوان مثال برای احداث یک سرویس بهداشتی در هریک از سراب‌ها، باید آیین‌نامه اجرایی مشخصی رعایت شود و نمی‌توان بدون مطالعه و برنامه‌ریزی به‌عنوان نمونه در مسیر اصلی دسترسی به سراب یک سازه یا سرویس بهداشتی احداث کرد.
نماینده مردم نهاوند در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه همه‌ موارد از قبیل نحوه استفاده از مصالح، محل کمپ‌ها، سرویس‌های بهداشتی، فضاهای اقامتی و رفاهی باید در قالب طرح‌های مدیریت‌شده و تأییدشده بین‌المللی پیاده‌سازی شوند، تشریح کرد: متأسفانه در کشور ما این موضوعات بعضاً مغفول مانده‌اند و برخوردهای سلیقه‌ای با این پروژه‌ها ممکن است در آینده خسارت‌هایی به‌بار آورد و حتی فرآیند تأیید ثبت جهانی را دچار تأخیر کند.
وی افزود: بنابراین انتظار می‌رود وزارت میراث فرهنگی به‌ویژه برای سراب‌های شهرستان نهاوند که به‌عنوان آزمونه ثبت جهانی سراب‌ها در سه استان مطرح شده‌اند، یک برنامه سامان‌دهی دقیق، هماهنگ و منطبق با استانداردهای بین‌المللی تدوین و اجرا کند.
نماینده مردم نهاوند در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه ضروری است که این اقدامات سامان‌دهی مطابق با معاهده‌ها و ضوابط بین‌المللی باشد چراکه هماهنگی هم به تأیید نهایی ثبت جهانی کمک و هم از اقدامات سلیقه‌ای و هدررفت اعتبارات جلوگیری خواهد کرد، ابراز کرد: نبود و نقص در زیرساخت‌ها، یکی از چالش‌های جدی ما است و من آن را می‌پذیرم؛ البته گاهی مسئولان محلی شهرستان به‌دلیل مراجعات و درخواست‌های هم‌وطنان عزیز، ناچار هستند اقداماتی را برای سامان‌دهی انجام دهند، اما چه بهتر که این اقدامات براساس اصول و ضوابط علمی و مورد تأیید جهانی باشد.
وی با تأکید بر اینکه نمی‌خواهم سیاه‌نمایی کنم اما واقعیت این است که در زمینه سامان‌دهی و ایجاد زیرساخت‌های مرتبط با سراب‌ها عملاً کار مؤثری انجام نشده است، تشریح کرد: ناگفته نماند که این موضوع هم بُعد مثبت دارد و هم بُعد منفی؛ بُعد مثبتش این است که اگر قرار باشد در آینده اعتباری صرف شود، می‌توان از همان ابتدا پروژه‌ها را در چارچوب استانداردهای بین‌المللی و در راستای هدف ثبت جهانی سراب‌های نهاوند برنامه‌ریزی و اجرا کرد، اما از بُعد منفی، درحال حاضر که هم‌وطنان زیادی از سراسر کشور به این مناطق سفر می‌کنند، کمبودهایی در زیرساخت‌ها وجود دارد که ممکن است تجربه آن‌ها را تحت‌ تأثیر قرار دهد.
نثاری در واکنش به این سؤال که «آیا این امکان وجود دارد که در بحث تأمین اعتبار، وجوه مورد نیاز برای ایجاد و ارتقای زیرساخت‌های این سراب‌ها بنا به ملی و بین‌المللی بودن طرح‌ در عرصه گردشگری از محل ملی تأمین شود؟» گفت: یقیناً این امکان فراهم است؛ بنابراین بنده شخصاً پیگیری‌هایی داشته‌ام و حتی شخص وزیر نیز باید در این زمینه ورود جدی داشته باشند. اما به نظر من بهترین راهکار استفاده از ظرفیت سرمایه‌گذاری بخش خصوصی است؛ چراکه این کار از یک‌سو باعث کاهش فشار بر منابع ملی می‌شود و از سوی دیگر با حضور سرمایه‌گذار خصوصی هم خدمات‌رسانی به مردم با کیفیت و نظم بهتری صورت می‌گیرد و هم نظارت و پاسخگویی دقیق‌تری وجود خواهد داشت.
مع‌الوصف؛ با توجه به آنچه گفته شد، به نظر می‌رسد تلاش سه استان غرب کشور برای تعریف یک مسیر گردشگری با محوریت ثبت جهانی سراب‌ها و مرکزیت سراب‌های نهاوند، نتیجه‌بخش بوده و درآینده نزدیک می‌توان به تحقق این محور گردشگری طبیعی در غرب کشور امیدوار بود؛ چراکه استان همدان با داشتن 20 سراب، استان کرمانشاه با 40 سراب و استان لرستان با 100 سراب طبیعی، از تنوع جغرافیایی و اکولوژیکی زیادی برخوردار هستند که می‌تواند در فرآیند ثبت جهانی این سراب‌ها تأثیرگذار باشد.
به دیگر سخن منطبق با گفته کارشناسان این سراب‌ها که به‌دلیل ویژگی‌های آب‌شناسی، پوشش گیاهی و جنگلی، زیست‌محیطی و فرهنگی خاص خود در میان جاذبه‌های طبیعی ایران شناخته‌شده هستند، می‌توانند نقش مهمی در جذب گردشگران داخلی و خارجی و رونق اقتصادی منطقه‌ ایفا کنند.

طاهره ترابی مهوش