محوطه باستانی هگمتانه، یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین آثار تاریخی ایران، در سال 1403 به‌عنوان بیست‌وهشتمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
این ثبت جهانی نه‌تنها نقطه عطفی در حفظ و معرفی میراث فرهنگی ایران به جهانیان بود، بلکه گامی بزرگ در راستای ارتقای جایگاه فرهنگی و تاریخی همدان به‌عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران‌زمین محسوب می‌شود.
هگمتانه، با قدمتی بیش از سه هزار سال، به‌عنوان نخستین پایتخت ایران در دوره مادها و سپس پایتخت تابستانی هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان، گنجینه‌ای بی‌نظیر از تمدن و فرهنگ ایرانی را در خود جای داده است.
ثبت جهانی این محوطه، نتیجه سال‌ها تلاش و پیگیری مستمر کارشناسان میراث فرهنگی و همکاری نهادهای مختلف بود که نشان‌دهنده تلاش ایران برای حفاظت از میراث فرهنگی است.
رونمایی از سند ثبتی محوطه هگمتانه در روز دوشنبه 25 فروردین‌ماه 1404، با حضور حجت‌الاسلام محسنی‌ اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه و هیئت عالی قضائی در همدان، لحظه‌ای تاریخی برای این شهر و کشور بود.
این سند تک‌برگ که عرصه و اعیان سایت جهانی هگمتانه را با وسعتی حدود 30 هکتار به‌صورت رسمی به نام دولت ثبت کرده، نه‌تنها مالکیت حقوقی این محوطه را تثبیت می‌کند، بلکه گامی مهم در جهت حفاظت قانونی و پایدار از این اثر ارزشمند به‌شمار می‌رود.
این رویداد، نشان‌دهنده هم‌افزایی بین دستگاه‌های مختلف، ازجمله قوه قضائیه، استانداری و وزارت میراث فرهنگی برای حفظ و حراست از هویت تاریخی ایران است.
اهمیت ثبت جهانی هگمتانه در یونسکو فراتر از یک دستاورد فرهنگی است؛ این موفقیت، دریچه‌ای به سوی توسعه گردشگری، رونق اقتصادی و تقویت هویت ملی و جهانی همدان گشوده است.
هگمتانه، با سازه‌های منحصربه‌فرد اشکانی، سفال‌های مادی و لایه‌های تاریخی که از دوره ماد تا دوران معاصر را در بر می‌گیرد، به‌عنوان یک مخزن تاریخی، ظرفیت جذب گردشگران داخلی و خارجی را دارد.
ثبت جهانی این محوطه، توجه جهانیان را به ارزش‌های فرهنگی و تاریخی ایران جلب کرده و می‌تواند به‌عنوان یک ابزار حفاظتی، از تخریب و تعرض به این سایت باستانی جلوگیری کند.
صدور سند ثبتی هگمتانه نیز از منظر حقوقی و مدیریتی اهمیت بسزایی دارد. این سند پس از سال‌ها پیگیری و تملک بیش از دو هزار سند دفترچه‌ای املاک واقع در عرصه هگمتانه، یکپارچگی حقوقی این محوطه را تضمین می‌کند.
این اقدام نه‌تنها از دخل و تصرف‌های غیر قانونی جلوگیری می‌کند، بلکه زمینه‌ساز اجرای برنامه‌های حفاظتی و مرمتی با نظارت دقیق‌تر خواهد بود. همکاری دستگاه‌های قضائی، اجرایی و فرهنگی در این فرآیند، الگویی موفق از مدیریت کلان برای حفظ میراث ملی ارائه می‌دهد.
این دستاورد در شرایطی که برخی از آثار تاریخی ایران در معرض تهدیدات طبیعی و انسانی قرار دارند، نشان‌دهنده عزم ملی برای حفاظت از هویت تاریخی و فرهنگی است.
هگمتانه به‌عنوان یکی از معدود شهرهای باستانی جهان که همچنان زیست‌پذیری خود را حفظ کرده، نمادی از تداوم تمدن ایرانی در کنار شهرهایی چون رم و آتن است.
درنهایت این دو رویداد مهم، یعنی ثبت جهانی هگمتانه و صدور سند ثبتی آن، فرصتی بی‌نظیر برای بازتعریف جایگاه همدان در نقشه فرهنگی و گردشگری جهان فراهم آورده است.
این موفقیت نه‌تنها افتخاری برای مردم همدان و ایران، بلکه انگیزه‌ای برای نسل‌های آینده است تا در حفظ و معرفی میراث فرهنگی خود کوشا باشند.
در ادامه این گزارش به بررسی دقیق‌تر اهمیت فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی این رویدادها و تأثیرات آن بر آینده همدان و ایران خواهیم پرداخت.
اهمیت داشتن سند ثبتی رسمی برای آثار جهانی، ازجمله محوطه باستانی هگمتانه در ابعاد حقوقی، حفاظتی، مدیریتی و بین‌المللی قابل بررسی است.
تثبیت مالکیت حقوقی و جلوگیری از تعرض، حفاظت پایدار و اجرای قوانین بین‌المللی، تسهیل مدیریت و برنامه‌ریزی، جذب سرمایه‌گذاری و توسعه گردشگری، تقویت جایگاه بین‌المللی و هویت ملی و همچنین پیشگیری از چالش‌های حقوقی آینده، از مهم‌ترین ویژگی‌های ثبت سند محوطه باستانی هگمتانه است.
سند ثبتی رسمی، مالکیت قانونی دولت بر عرصه و اعیان اثر جهانی را به‌صورت یکپارچه و غیر قابل‌ انکار تضمین می‌کند.
این سند از دخل و تصرف‌های غیر قانونی، ساخت‌وسازهای غیر مجاز و یا ادعاهای مالکیت خصوصی در محدوده اثر جلوگیری می‌کند.
برای مثال در مورد هگمتانه، تملک بیش از دو هزار سند دفترچه‌ای و تبدیل آن‌ها به یک سند تک‌برگ، یکپارچگی حقوقی محوطه را تأمین کرده و هرگونه اختلاف مالکیتی را رفع می‌کند.
آثار ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو مشمول تعهدات بین‌المللی برای حفاظت هستند. سند ثبتی رسمی به‌عنوان مبنای قانونی، امکان اجرای دقیق قوانین حفاظتی و نظارت بر فعالیت‌های مرمتی، باستان‌شناسی و گردشگری را فراهم می‌کند.
این سند به دولت کمک می‌کند تا در برابر تهدیدات احتمالی همچون تخریب عمدی یا غفلت، اقدامات قانونی سریع و مؤثری انجام دهد.
سند ثبتی، محدوده دقیق اثر (عرصه و حریم) را مشخص می‌کند که این موضوع برای برنامه‌ریزی‌های حفاظتی، مرمتی و توسعه گردشگری ضروری است.
با داشتن سند رسمی، نهادهای مسئول مانند وزارت میراث فرهنگی می‌توانند پروژه‌های زیرساختی همچون ایجاد سایت‌موزه یا مسیرهای گردشگری را با اطمینان حقوقی پیش ببرند.
در مورد هگمتانه سند 30 هکتاری، چارچوبی روشن برای مدیریت این محوطه فراهم کرده است.
سند ثبتی رسمی، اعتماد سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی را برای مشارکت در پروژه‌های مرتبط با اثر جهانی افزایش می‌دهد.
این سند نشان‌دهنده تعهد دولت به حفاظت از اثر است و خطرپذیری حقوقی سرمایه‌گذاری را کاهش می‌دهد. درنتیجه، امکان توسعه زیرساخت‌های گردشگری همچون هتل‌ها، موزه‌ها، و مراکز فرهنگی در اطراف اثر افزایش می‌یابد که به رونق اقتصادی منطقه کمک می‌کند.
سند ثبتی رسمی، به‌عنوان یک ابزار حقوقی، جایگاه اثر را در سطح جهانی تثبیت می‌کند و نشان‌دهنده عزم کشور برای پایبندی به تعهدات یونسکو است.
این موضوع نه‌تنها اعتبار بین‌المللی کشور را تقویت می‌کند، بلکه حس غرور و هویت ملی را در میان مردم محلی و کشوری ارتقا می‌دهد.
برای هگمتانه، این سند نمادی از اهمیت تاریخی همدان به‌عنوان پایتخت تاریخ و تمدن ایران‌زمین است.
بدون سند ثبتی، آثار جهانی ممکن است با مشکلات حقوقی پیچیده‌ای همچون ادعاهای مالکیت، اختلافات ملکی یا تعارضات قانونی با ساکنان محلی مواجه شوند.
سند رسمی این چالش‌ها را به حداقل می‌رساند و زمینه را برای مدیریت بلندمدت و بدون تنش اثر فراهم می‌کند.
درمجموع، سند ثبتی رسمی برای آثار جهانی همچون هگمتانه، نه‌تنها یک ابزار حقوقی، بلکه ستون اصلی حفاظت، توسعه پایدار و معرفی این آثار به‌عنوان بخشی از میراث بشری است.
این سند، تضمینی برای حفظ هویت فرهنگی و تاریخی برای نسل‌های آینده و ابزاری برای بهره‌برداری مسئولانه از ظرفیت‌های فرهنگی و اقتصادی اثر است.
رئیس قوه قضائیه در رابطه با صدور سند محوطه ثبت‌شده جهانی هگمتانه گفت: همکاری خوب استانداری، نماینده ولی فقیه در استان، نمایندگان مجلس شورای اسلامی و خودِ مردم موجب ثبت جهانی هگمتانه و درنهایت صدور سند 6 دانگ برای این مجموعه شد.
حجت‌الاسلام غلامحسین محسنی اژه‌ای اظهار کرد: همه کمک کردند و این اتفاق مثبت در حوزه میراث فرهنگی رخ داد و ما هم از آن حمایت می‌کنیم.
وی تأکید کرد: مشکلات و مسائل این‌چنینی که با هماهنگی برطرف می‌شوند را نمی‌گذاریم عقب بیفتند.
معاون رئیس قوه قضائیه و رئیس سازمان ثبت اسناد و املاک کشور نیز می‌گوید: این سند پس از پنج سال اقدامات فنی و مهندسی و تجمیع دو هزار و 200 قطعه ملک به‌صورت تک‌برگی صادر شده است.
حسن بابایی اظهار کرد: محوطه باستانی هگمتانه به‌عنوان پایتخت هخامنشیان و مادها، به‌عنوان یک میراث تاریخی، بسیار ارزشمند است و همه باید برای حفظ آن تلاش کنند.
استاندار همدان نیز گفت: با صدور سند 6 دانگ برای محوطه باستانی و ثبت‌شده جهانی هگمتانه، وضعیت مالکیتی آن تعیین تکلیف شد.
حمید ملانوری‌شمسی افزود: تلاش داریم با انجام اقدامات مثبت و در آینده کاوش‌های جدید، این مقصد گردشگری کشور را بیش‌ازپیش تقویت کنیم.
مدیرکل میراث فرهنگی،گردشگری و صنایع دستی استان همدان نیز گفت: سند 6 دانگ هگمتانه به‌ دست رئیس قوه قضائیه به استاندار همدان واگذار شد.
محسن معصوم‌علیزاده اظهار کرد: سند تک‌برگی 6 دانگ عرصه و اعیان سایت جهانی هگمتانه که حدود 30 هکتار وسعت دارد، از سوی حجت‌الاسلام محسنی اژه‌ای ریاست قوه قضائیه به حمید ملانوری‌شمسی استاندار همدان اهدا شد.
وی با بیان اینکه پس از تلاش‌های فراوان سند هگمتانه به‌صورت یک‌جا صادر شده است، افزود: پس از سال‌ها تلاش و پیگیری اداره‌ ‎کل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌ دستی استان برای تهیه و تدوین مدارک و مستندات به‌منظور تهیه سند عرصه و اعیان محوطه باستانی هگمتانه و پس از آزادسازی و تملک املاک واقع در عرصه این اثر جهانی در قالب دو هزار و 31 سند دفترچه‌ای، خوشبختانه پس از سال‌ها حدود 28 هکتار از این محوطه دارای سند تجمیعی و تک‌برگی دولتی شد.
رهاورد:
ثبت جهانی محوطه باستانی هگمتانه در یونسکو و رونمایی از سند ثبتی رسمی آن در 25 فروردین‌ماه 1404، نقطه عطفی در تاریخ فرهنگی و حقوقی ایران است.
این دستاورد نه‌تنها جایگاه هگمتانه را به‌عنوان پایتخت کهن مادها و گنجینه‌ای از تمدن ایرانی در عرصه جهانی تثبیت کرد، بلکه با تأمین مالکیت حقوقی و یکپارچگی قانونی، آینده‌ای امن برای حفاظت از این میراث بشری ترسیم کرد.
سند ثبتی رسمی، به‌عنوان سپری حقوقی، از این اثر در برابر تهدیدات حفظ کرده و زمینه را برای توسعه گردشگری، رونق اقتصادی و تقویت هویت ملی همدان فراهم می‌آورد.
هگمتانه اکنون نه‌فقط نمادی از شکوه تاریخ ایران، بلکه الگویی از تعهد ملی به حفظ میراث فرهنگی برای نسل‌های آینده است.
این دستاورد، مسئولیت همگانی ما را برای پاسداشت و معرفی این گنجینه بی‌نظیر به جهانیان یادآوری می‌کند.
* به گزارش خبرگزاری ایرنا