استان همدان با دارا بودن رتبه نخست، از بزرگترین استان‌های تولیدکننده گشنیز و رازیانه کشور محسوب می‌شود، به‌طور میانگین 94 تا 95 درصد رازیانه کشور معروف به طلای سبز، در این استان تولید می‌شود.
در این بین شهرستان رزن به‌عنوان قطب تولید رازیانه در استان، کشور و جهان، 99 درصد رازیانه تولیدی استان را به خود اختصاص داده که روستای سلطان‌آباد این شهرستان قطب اصلی تولید این طلای سبز خوش‌عطر است.
طی سالیان گذشته همواره رازیانه‌کاران رزنی در تولید این محصول با مشکلات مختلفی ازجمله نبود صنایع تبدیلی و در سایه آن تعیین قیمت رازیانه توسط دلالان مواجه هستند.
سال گذشته با پیگیری نماینده مردم شهرستان‌های رزن و درگزین و دستور وزیر کار، تعاون و امور اجتماعی «کارگروه کشوری رازیانه» برای شهرستان‌های رزن و درگزین با حضور نماینده مردم رزن و درگزین، معاون وزیر کار، تعاون و امور اجتماعی و مدیرعامل صندوق بیمه کشاورزان و روستاییان و عشایر کشور، معاون اتاق تعاون کشور، نماینده ویژه و مشاوران وزیر، نمایندگان بورس کشور و نمایندگان رازیانه شهرستان‌های رزن و درگزین برگزار شد. در این کارگروه ضمن بیان مشکلات رازیانه در این دو شهرستان مواردی برای این محصول مهم و راهبردی منطقه در دستور کار قرار گرفت که به‌طور قطع پیگیری این مصوبات و دستورات از نقش مؤثری در رفع مشکلات رازیانه‌کاران رزن و درگزین برخوردار خواهد بود.
سیدحسن مصطفوی‌غمام؛ نماینده مردم رزن و درگزین در مجلس شورای اسلامی گفت: ایجاد کارگروه تخصصی، علمی و تجربی برای رازیانه رزن و درگزین، تهیه و تنظیم بانک اطلاعاتی لازم در حوزه رازیانه و گیاهان دارویی، تهیه و تنظیم اساسنامه تعاونی تأمین اقلام و امکانات مورد نیاز تولیدکنندگان و مرتبط با شرکت‌های توسعه عمران با هماهنگی اتاق تعاونی استان همدان، تشکیل هیئت مؤسس تعاونی رازیانه‌کاران، انجام مراحل اجرایی و اقدامات لازم برای تشکیل تعاونی رازیانه و ثبت آن، بهره‌مندی از توانمندی علمی و تجربی مؤسسات علمی، آموزشی و فنی‌حرفه‌ای و رعایت استانداردهای لازم در حوزه رازیانه را ازجمله دستور کار این کارگروه کشوری می‌توان برشمرد. انجام اقدامات لازم برای عرضه تولیدات رازیانه در بورس و پذیرش آن، برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت و میان‌مدت برای ایجاد صنایع تبدیلی رازیانه و بهره‌وری بیشتر، برگزاری جشنواره ملی رازیانه، جذب سرمایه‌گذار خارجی از دیگر دستورات کار این کارگروه بود که پیگیری این دستورات را در برنامه قرار خواهیم داد.
بر این اساس با توجه به نزدیک شدن به فصل کاشت این محصول برآن شدیم بار دیگر با نماینده مردم رزن و درگزین در مجلس شورای اسلامی و تنی چند از کشاورزان رازیانه‌کار سلطان‌آباد، قطب تولید این محصول گفت‌و‌گویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
یکی از کشاورزان رازیانه‌کار سلطان‌آبادی با بیان اینکه اصلی‌ترین مشکل این محصول قیمت‌گذاری است چراکه جزو محصولات راهبردی نیست و کالای اساسی به‌حساب نمی‌آید گفت: من حدوداً از سال 1380 به‌طور مستقیم وارد کشت رازیانه شدم؛ البته قبل‌تر هم پدرم مشغول به این کار بودند به طوری که خانواده ما بیش از 60 سال است که رازیانه می‌کارند، اما خودم تقریباً 20 سال است که به‌طور مستقل در این زمینه فعالیت دارم.
مهدی نبی‌فر با تأکید بر اینکه همواره بنا به نبود صنایع تبدیلی و فراوری، مجبوریم محصول را به واسطه‌هایی بفروشیم که به منطقه می‌آیند اذعان کرد: برای مثال در روستای داق‌داق‌‌آباد کبودراهنگ یک‌سری کارخانه سورتینگ وجود دارد که محصول را از ما خریداری کرده و خود با خریداران داخلی و خارجی ارتباط می‌گیرد.
وی با اشاره به اینکه طی چند سال اخیر با توجه به هزینه‌های بالای تولید، قیمت‌گذاری‌ها اصلاً منصفانه نیست، تشریح کرد: در خصوص میزان عملکرد محصول در هر هکتار باید بگویم معمولاً حدود سه تن در هر هکتار برداشت داریم، البته این عدد بازهم به شرایط جوی و مؤلفه‌هایی همچون میزان استفاده از کودوسم و درعین حال دسترسی به آب بستگی دارد.
وی عنوان کرد: چند سالی است که قیمت رازیانه تقریباً ثابت مانده، حتی کاهش هم داشته، تا سه سال پیش کیلویی 120 یا 130 هزار تومان می‌فروختیم، اما در حال حاضر قیمت هر کیلو رازیانه 85 هزار تومان شده، این در حالی است که طی این سال‌ها هزینه تولید به‌مراتب بالا رفته به طوری که دیگر کشت وکار این محصول مقرون به‌صرفه نیست، اما بنا به شغل آبا و اجدادی‌مان و به امید روزی که شرایط بهتر شود چاره دیگری به‌جز ادامه کار نداریم.
این کشاورز اذعان کرد: تأسف‌بارتر اینکه جهاد کشاورزی نیز هیچگونه حمایتی از رازیانه‌کاران ندارد، حتی میزان و نحوه توزیع کود یارانه‌ای نیز آنقدر چالش دارد که از پیگیری خسته‌ات می‌کند، برای مثال برای گرفتن کود با مراجعه به دفاتر مختلف جهاد حداقل باید در پنج جا ثبت‌نام کنیم.
نبی‌فر با ابراز اینکه علاوه بر این، تشریفات و مقررات اداری و شلوغی صف ثبت‌نام نهادها خود مسئله دیگری است عنوان کرد: طی چند روز اخیر بنده شخصاً برای گرفتن کود مراجعه کردم که در یکی از صف‌های ثبت‌نامی بیش از 900 نفر در صف حضور داشتند.
وی با اشاره به اینکه فرآیند دریافت نهاده‌های کشاورزی بسیار سخت و زمان‌بر است، اظهار کرد: متأسفانه نه‌تنها حمایت خاصی از کشاورزان نمی‌شود بلکه علف‌کش‌ها و نهاده‌های مخصوص رازیانه را هم باید از بازار آزاد تهیه کنیم.
وی با بیان اینکه نهاده‌های این محصول بسیار گران شده‌اند. مثلاً یک سم مخصوص کنترل آفات که در گذشته لیتری 30 یا 35 هزار تومان بود، حالا لیتری 600 هزار تومان شده اما قیمت رازیانه ثابت مانده تشریح کرد: در نظر بگیرید که قیمت کود اوره قبلاً 30 هزار تومان بود، اما حالا در بازار آزاد باید با قیمت یک میلیون و 500 هزار تومان تهیه کنیم.
این کشاورز در پاسخ به اینکه میزان مصرف آب رازیانه در سال چقدر است؟ آیا می‌توان آن را کم‌آب‌بر تلقی کرد؟ گفت: این محصول حدود 10 تا 12 نوبت در سال باید آبیاری شود؛ البته در برابر تنش کم‌آبی تا حدی مقاوم است، ولی اگر آب کم باشد، عملکرد پایین می‌آید.
نبی‌فر با اشاره مجدد به بازار نابه‌سامان فروش این محصول، ابراز کرد: چون خریدار مستقیمی نداریم؛ اگر واسطه‌ها به روستا نیایند، محصول روی دستمان می‌ماند، مثلاً تعاونی روستای ما تاکنون حتی یک کیلو رازیانه هم از ما خرید نکرده است.
وی در خصوص سنتی و صنعتی بودن کاشت، داشت و برداشت این محصول نیز عنوان کرد: این مراحل برای رازیانه تا حدودی مکانیزه است یعنی کاشت به‌صورت مکانیزه اما علف‌چینی و غیره به‌صورت دستی انجام می‌شود، در عین حال می‌توان محصول را به دو صورت مکانیزه و صنعتی یعنی با تراکتور و کمباین برداشت کرد؛ اما چون دانه‌های رازیانه حساس است، اغلب سعی می‌کنیم با نیروی کارگری برداشت کنیم.
این رازیانه‌کار سلطان‌آبادی با اشاره به بالا بودن هزینه کارگری به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های تأثیرگذار در بالا رفتن هزینه‌های تولید خاطرنشان کرد: حجم کاشت این محصول در منطقه به قدری بالاست که درموقع برداشت، کارگر از مناطق مختلف می‌آید و ما حدود 40 روز درگیر کار برداشت هستیم.
نبی‌فر با اشاره به اینکه هزینه تولید هر هکتار رازیانه بالغ بر 100 میلیون تومان است اما با برداشت دو تن در هر هکتار، نهایت درآمد 200 میلیون می‌شود که با توجه به هزینه‌ها، اصلاً به‌صرفه نیست تشریح کرد: یقیناً در صورت وجود سورتیگ و صنایع فرآوری در روستا و بخش، اهالی تمایل خواهند داشت که محصول خود را به‌صورت مستقیم به بازار عرضه کنند.
وی اذعان کرد: اگر دولت با دادن تسهیلات برای ایجاد صنایع فرآوری از ما حمایت کند و یا اینکه بازار را به دست خودمان بدهد، بسیاری از کشاورزان در کشت این محصول، جدیت و رغبت بیشتری خواهند داشت.
در ادامه دیگر کشاورز رازیانه‌کار سلطان‌آباد نیز ضمن تأیید سخنان همکار خود، گفت: حدوداً 30 تا 34 سال است که در این حوزه مشغول به‌کار هستم، میزان اراضی که زیر کشت رازیانه دارم هر سال متفاوت است ولی سال گذشته حدود 10 هکتار بود.
مرتضی عقیقی با اشاره به اینکه متأسفانه چند سالی است که هیچ نوع حمایتی از طرف دولت برای این محصول در نظر گرفته نشده، به‌خصوص در استان ما اذعان کرد: تأکید من بر نبود حمایت در استان به این دلیل است که من چند سالی در استان زنجان کشاورزی کردم، آنجا حمایت‌ها بهتر بود به طوری که مسئولان به مزارع سر می‌زدند، مشکلات کشاورزان را جویا می‌شدند، اما در استان ما خیلی کم‌کاری می‌شود مخصوصاً از طرف جهاد کشاورزی شهرستان رزن.
وی با ابراز اینکه بذر این محصول نیز از نسل‌های قبل است و هیچ اصلاحی روی آن انجام نشده اظهار کرد: این مسئله باعث کاهش بهره‌وری محصول شده؛ بنابراین به‌نظرم یکی از دلایل اصلی افت محصول، همین نبودِ اصلاح نژاد در بذر رازیانه‌ است.
این کشاورز رازیانه‌کار ادامه داد: این در حالی است که در مرکز تحقیقات کشاورزی استان زنجان، به ریاست دکتر کریمی، از حدود سه تا چهار سال پیش فعالیت‌هایی برای اصلاح بذر رازیانه آغاز شده، به طوری که بر اساس ارتباطی که با این مرکز داشتیم، اطلاعات و تجاربمان در کشت رازیانه را به آن‌ها انتقال دادیم؛ اما چقدر بهتر بود که این تحقیقات در استان ما انجام می‌شد؛ زیرا این محصول، بومی شهرستان ماست.
عقیقی مطرح کرد: متأسفانه سال گذشته به‌دلیل قطعی‌های مکرر برق و در پی آن عدم امکان آبیاری محصول، میزان برداشت و بهره‌وری محصول بسیار پایین آمد، به طوری که در سال‌های قبل از هر هکتار حدود 2.5 تن محصول برداشت داشتیم، اما سال گذشته کمتر از یک تن برداشت کردیم.
وی با اشاره به اینکه کشت این محصول از اردیبهشت شروع و برداشت هم معمولاً آخر شهریور تا مهرماه انجام می‌شود خاطرنشان کرد: در خصوص هزینه‌های تولید متأسفانه ما برای تهیه کود هیچ سهمیه‌ای نداریم، چندین‌بار به جهاد کشاورزی شهرستان نامه نوشتیم که رازیانه محصولی‌ست با مراحل کشت، داشت و برداشت، اما آن را جزو محصولات باغبانی محسوب می‌کنند، این تصمیم اصلاً منطقی نیست چراکه وقتی این محصول باغبانی محسوب می‌شود، دیگر در تخصیص کود حمایتی جایی ندارد.
این کشاورز افزود: بنابراین ما مجبوریم کود اوره و سایر نهاده‌ها را از بازار آزاد تهیه کنیم به طور مثال در حال حاضر مبلغ هر کیسه 50 کیلویی کود اوره حدود دو میلیون تومان است.
عقیقی در پاسخ به این پرسش که در شهرستان رزن، واحد فراوری یا بسته‌بندی برای رازیانه وجود دارد؟ گفت: چند سال پیش شرکتی توسط بخش خصوصی راه‌اندازی شد، اما متأسفانه نتوانست ادامه دهد، مشکل اصلی این است که برای بازارهای خارجی زیرساختی فراهم نشده است.
وی با تأکید بر اینکه رفع این ضعف از دست تولیدکننده خارج است و باید تاجران و فعالان حوزه صادرات وارد عمل شوند، بیان کرد: مسئله این است که بنا به شرایط حاکم این افراد هم نمی‌تواند خطر کنند پس در عمل پروژه‌ها شکست می‌خورد.
وی با بیان اینکه البته در منطقه سلطان‌آباد یک تعاونی هست که اقدام به راه‌اندازی بخش سورتینگ کرده اما سال گذشته عملاً فعال نبود تشریح کرد: خوشبختانه سال جاری یک تعاونی تولیدی جدید تشکیل و یک شرکت هم به‌تازگی تأسیس شده بنابراین امیدواریم که این زیرساخت‌ها از این به بعد بتوانند در این حوزه فعالیت مؤثری داشته باشد.
این رازیانه‌کار رزنی با بیان اینکه در حال حاضر متأسفانه 100 درصد محصول را به واسطه‌ها می‌فروشیم به طوری که من در فصل برداشت که مهرماه بود، محصولم را کیلویی 110 هزار تومان فروختم اما در حال حاضر، قیمت آن به‌صورت خرمنی به 95 هزار تومان هم رسیده در حالی که اگر بسته‌بندی و سورتینگ‌ شده باشد، قیمت به‌مراتب بالاتر خواهد رفت.
عقیقی تأکید کرد: متأسفانه در حال حاضر استفاده و بهره‌ اصلی را واسطه‌ها و دلالان می‌برند و در نهایت محصول از دست کشاورز خارج می‌شود.
وی با اشاره به اینکه بنده شخصاً سال گذشته در راستای مدیریت بهینه آب مصرفی برای آبیاری این محصول به‌صورت آزمایشی اقدام به آبیاری قطره‌ای کردم گفت: با توجه به مشکلات جدی کمبود آب و قطعی‌های برق، به‌نظرم آبیاری قطره‌ای بسیار مؤثرتر و پربازده‌تر از روش‌های سنتی بود، همچنین برخی از کشاورزان منطقه نیز از این روش استفاده کردند که نتایج آن بهتر از آبیاری بارانی بود.
در ادامه نماینده مردم رزن و درگزین در مجلس شورای اسلامی نیز در پاسخ به این پرسش که روند پیگیری مباحث مطرح‌شده در «کارگروه کشوری رازیانه» به کجا رسیده؟ گفت: این کارگروه با پیگیری‌های ما فعال شده اما هنوز پیشرفت خیلی جدی حاصل نشده ولی بنا داریم که تا اردیبهشت‌ماه، رازیانه وارد بورس شود.
سید حسن مصطفوی‌غمام با بیان اینکه حتی با وزیر کار و رئیس صندوق توسعه روستایی و عشایری هم در این خصوص صحبت شده، ابراز کرد: اقداماتی در این زمینه انجام شده تا مقدمات ورود به بورس فراهم شود.
وی با اشاره به اینکه اقداماتی انجام شده و به امید خدا بعد از ورود به بورس، نخستین سرمایه‌گذاری در صنایع تبدیلی نیز از طرف خود صندوق توسعه روستایی و عشایری انجام خواهد شد تشریح کرد: علاوه بر این هماهنگی‌های لازم نیز صورت گرفته تا برای متقاضیان بخش خصوصی نیز تسهیلاتی در نظر گرفته شود.
وی با بیان اینکه برای شهریورماه نیز در نظر داریم یک نمایشگاه یا رویدادی برای معرفی هرچه بهتر این محصول برگزار ‌کنیم تشریح کرد: یکی از دغدغه‌های همیشگی کشاورزان، نبود قیمت‌گذاری مشخص برای محصول است، اگر این محصول در بورس عرضه شود در رسیدن به قیمت منطقی و حذف واسطه‌ها، مؤثر خواهد بود.
نماینده مردم رزن و درگزین در مجلس شورای اسلامی در پاسخ به اینکه یکی دیگر از مسائلی که کشاورزان مطرح می‌کنند، گرانی محصولات است که از قاچاق یا فروش آزاد در بازار ناشی می‌شود، نه واقعاً افزایش قیمت. نظرتان چیست؟ گفت: این گرانی نیست، فروش آزاد و بدون نظارت است.
مصطفوی‌غمام ادامه داد: برای حل این مشکل وزارت جهاد کشاورزی نهاده‌های مورد نیاز را می‌بایست به‌موقع به کشاورز تحویل دهد، اما سال جاری به خاطر اینکه کارخانه‌ها به‌موقع نهاده‌ها را تحویل ندادند، تأخیر به‌وجود آمد و باعث شد متأسفانه بعضی افراد، ازجمله برخی تعاونی‌ها یا افراد خاص، محصولات را به‌صورت آزاد و خارج از سامانه رسمی عرضه کنند، همین موضوع افزایش قیمت نهاده‌ها را به‌دنبال داشته، گرچه این تخلفات محدود هستند اما اثر گذارند.
وی درخصوص مشکل ویژندسازی محصول رازیانه نیز گفت: اقداماتی در این راستا انجام شده به طوری که همان شرکت تعاونی که تأسیس کردیم، در حال ثبت ویژند و علامت تجاری محصول نیز هست، این فرآیند شاید سه تا چهار ماه طول بکشد.
وی اظهار کرد: هدف این است که یک ویژند اختصاصی برای منطقه ‌ایجاد شود که کارگاه‌های فرآوری و صنایع تبدیلی زیرمجموعه‌ شرکت تعاونی با آن فعالیت کنند.

طاهره ترابی مهوش