نخستین گام‌های شکل‌گیری طرح بازآفرینی شهری به ابتدای دولت یازدهم برمی‌گردد. براساس ماده 16 قانون حمایت از احیا، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری و با هدف جلب همکاری و مشارکت کلیه دستگاه‌های ذی‌ربط در فرآیند بازآفرینی پایدار، محدوده‌ها و محله‌های هدف به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های راه و شهرسازی (شرکت عمران و بهسازی شهری ایران) و وزارت کشور، سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری و شورای عالی استان‌ها، سند ملی راهبردی احیا، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری در جلسه شهریورماه سال 1393 هیئت دولت مورد تصویب قرار گرفت.
جالب‌تر اینکه دولت به‌منظور عملیاتی کردن سند مذکور در روز پنجشنبه 19 بهمن‌ماه سال 1396 با دستور مستقیم رئیس‌جمهور وقت، برنامه ملی بازآفرینی شهری «امید» را با هدف نوسازی بافت‌های فرسوده، بهسازی سکونت‌گاه‌های غیر رسمی و حاشیه شهری و احیای بافت‌های تاریخی در سراسر کشور ازجمله همدان و شهرستان‌های آن، آغاز کرد.
همچنین راهکارهای اجرایی برنامه ملی بازآفرینی شهری پایدار با هدف احیا، بهسازی و نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری در جلسه یکشنبه 30 اردیبهشت‌ماه سال 1397 هیئت وزیران به ریاست رئیس‌جمهور وقت، مورد بررسی قرار گرفت.
اما اجرای طرح بازآفرینی شهری همچون سایر طرح‌ها در راه رسیدن به اهداف مورد نظر با چالش‌ها و مشکلاتی مواجه است که اگر نگوییم مانع اجرای آن می‌شوند، دست کم حرکت آن را کُند کرده‌اند.
آنچه مسلم است اینکه سیاست «باز آفرینی شهری» دنبال ارتقای کیفیت زندگی جامعه با مشارکت شهروندان است؛ اما تا مسئولان به این هدف باور نداشته باشند، اجرای آن دشوار است. بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع، بر آن شدیم تا درخصوص آخرین وضعیت بازآفرینی شهری اسدآباد گفت‌وگویی را با میلاد خوش‌سخن، سرپرست اداره برنامه‌ریزی و مسکن و بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان همدان ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
سرپرست اداره برنامه‌ریزی و مسکن و بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان همدان با بیان اینکه سند ملی بازآفرینی شهری در سال 1393 توسط هیئت وزیران ابلاغ و به تمام استان‌های کشور ارسال شد، گفت: بلافاصله بعد از ابلاغ این سند، همدان هم مثل سایر استان‌ها فعالیت خود را در زمینه شناسایی محلات هدف بازآفرینی آغاز کرد.
خوش‌سخن با تأکید بر اینکه در این سند تصریح شده که رئیس ستاد بازآفرینی هر استان استاندار آن است، ابراز کرد: دبیر ستاد بازآفرینی نیز اداره‌ کل راه و شهرسازی استان است.
وی با اشاره به اینکه در سطح شهرستان‌ها رئیس ستاد بازآفرینی فرماندار است و دبیر ستاد شهرداری محسوب می‌شود، تشریح کرد: به‌عبارتی متولی اجرای بازآفرینی در شهر، شهرداری‌ها هستند و درعین‌حال در سند برای ساختار اجرایی به‌درستی پیش‌بینی‌های لازم شده است.
خوش‌سخن ادامه داد: بر همین اساس شهرهای مختلف اقدام به شناسایی محلات هدف بازآفرینی کردند تا این محلات به تصویب ستاد استانی و کمیسیون ماده پنج برسند.
سرپرست اداره برنامه‌ریزی و مسکن و بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان همدان با اشاره به اینکه شهرستان اسدآباد نیز از این قاعده مستثنا نبود، گفت: بر همین اساس بالغ‌بر 212 هکتار از بافت شهری آن هدف بازآفرینی است.
وی افزود: این محدوده شامل پنج زیرگونه بافت فرسوده به مساحت تقریبی 111 هکتار، سکونتگاه‌های غیر رسمی به مساحت 59 هکتار، روستاهای الحاق‌شده به شهر با مساحت 20.4 هکتار، کاربری‌های نامناسب شهری با مساحت 25.8 هکتار و بافت تاریخی به مساحت 4.9 هکتار است که براساس شیوه‌نامه ابلاغی و تصویب ستاد استانی، در سال 1395 مشخص شده‌اند.
خوش‌سخن با بیان اینکه از آن زمان شهرداری، دستگاه‌های ذی‌ربط و خودِ مردم با مشارکت فعال در فرآیند بازآفرینی شهری نقش‌آفرینی کرده‌اند، اظهار کرد: بازآفرینی فرآیندی مشارکتی است و بدون حضور مردم، عملاً این فرایند به نتیجه نمی‌رسد؛ در ماده 59 برنامه ششم توسعه اشاره شده است که تمام دستگاه‌های اجرایی موظف‌اند 30 درصد از اعتبارات خود را در محلات هدف بازآفرینی هزینه کنند.
این مقام مسئول با تأکید بر اینکه از سال 1400 به بعد اولویت کشور در حوزه بازآفرینی به نوسازی منازل در محلات هدف اختصاص یافت و اولویت ما نیز به تبع پروژه‌های نوسازی مسکن بوده است، ابراز کرد: دلیل این تمرکز روشن است؛ به‌عنوان نمونه در زلزله بم، فاجعه‌ای در عرض چند ثانیه رخ داد و طبق آمار رسمی، حدود 20 تا 23 هزار نفر جان خود را از دست دادند که البته برخی منابع غیر رسمی تعداد را تا 40 هزار نفر نیز اعلام کرده‌اند؛ البته بحث عدد نیست، موضوع جان انسان‌ها است و هیچ‌چیز با ارزش‌تر از جان آدمی نیست.
وی با بیان اینکه بنابراین همه ما موظفیم با توجه به مسئولیت‌هایی که داریم در راستای ارائه مشوق‌های نوسازی به مردم اقدام کنیم، اظهار کرد: اگر نوسازی مسکن در محلات هدف به‌درستی انجام شود، بسیاری از معابر شهری نیز بازگشایی خواهند شد و درعین‌حال اجرای طرح‌های تفصیلی هم امکان‌پذیر می‌شود.
خوش‌سخن ادامه داد: همچنین طی شدن صدور پروانه ساخت و عبور از فیلترهای فنی و مهندسی، خودبه‌خود موجب بهبود شرایط زیرساختی خواهد شد؛ برای مثال در برخی از محلات اسدآباد درصورت بروز حادثه، خودروهای امدادی مانند آتش‌نشانی یا اورژانس به‌دلیل باریکی معابر، امکان ورود به محل حادثه را ندارند، اما اگر نوسازی صورت گیرد، معابر به‌تدریج بازگشایی شده و امکان خدمات‌رسانی فراهم می‌شود.
وی با بیان اینکه مالکیت در محلات هدف بازآفرینی عمدتاً خصوصی است، تصریح کرد: دولت در این طرح برخلاف طرح نهضت ملی مسکن که زمین را تأمین و ساخت‌وساز را اجرا می‌کند، مستقیماً نمی‌تواند وارد عمل شود؛ چراکه مالک خودِ مردم هستند.
سرپرست اداره برنامه‌ریزی و مسکن و بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان همدان افزود: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، راهکار این مسئله ارائه مشوق به مردم برای نوسازی خانه‌هایشان است و نقش دولت و شهرداری‌ها در هدایت، حمایت و تسهیل‌گری، در این مقوله اهمیت پیدا می‌کند.
* آگاه‌سازی مردم، نخستین گام بازآفرینی شهری
خوش‌سخن با اشاره به اینکه یکی از اقدامات مهمی که انجام آن در سال‌های اخیر آغاز شده آگاه‌سازی مردم از خطرات سازه‌های فرسوده است، عنوان کرد: این موضوع را نمی‌توان شوخی گرفت و ضرورت دارد که هم خودِ مردم و هم حلقه‌های میانی جامعه، از این خطر جدی مطلع شوند.
وی ادامه داد: در همین راستا طی سال‌های اخیر فعالیت‌هایی برای افزایش آگاهی عمومی نسبت به این خطرات آغاز شده و این گام نخستین ما در مسیر بازآفرینی شهری است.
خوش‌سخن گام بعدی برای پیشبرد اهداف باز آفرینی را ارائه مشوق‌ برای نوسازی در محلات هدف دانست و گفت: باید بررسی کنیم که چه مشوق‌هایی می‌توان برای نوسازی در محلات هدف ارائه داد تا مردم و حتی انبوه‌سازان به این فرآیند بپیوندند؛ چراکه نوسازی باید ازنظر اقتصادی برای مردم توجیه‌پذیر باشد تا خودشان برای بهسازی و بازسازی منازلشان پیش‌قدم شوند.
وی با بیان اینکه در این زمینه اقدامات کارشناسی متعددی انجام شده است و خوشبختانه استان همدان به‌ویژه شهر اسدآباد به‌عنوان یکی از مناطق پیشرو این برنامه را دنبال کرده است، خاطرنشان کرد: ما در این بخش چند محور را به‌صورت هم‌زمان پیش برده‌ایم که نخستین آن ارائه بسته‌های تشویقی اداری است.
خوش‌سخن افزود: با پیگیری‌های صورت‌گرفته و همکاری شهرداری‌ها، موفق شدیم روند صدور پروانه ساختمانی را به کمتر از سه ماه کاهش دهیم که خوشبختانه از سال گذشته این موضوع به‌صورت قانونی نیز ثبت شده و در ماده 52 قانون برنامه هفتم توسعه ذکر شده که شهرداری‌ها موظف هستند حداکثر ظرف سه ماه از زمان درخواست، پروانه ساختمانی را صادر کنند و این درحالی است که در گذشته روند طولانی دریافت پروانه موجب رها شدن بسیاری از پروژه‌ها در نیمه‌ راه شده بود؛ اما اکنون با اجرای این قانون، روند تسهیل شده است.
وی با بیان اینکه شهرداری اسدآباد نیز با جدیت پای کار آمده است، تصریح کرد: محور بعدی ارائه بسته‌های تشویقی شهرسازانه است. این بسته‌ها در کمیسیون ماده پنج برای هر شهر تصویب شده‌‌اند و ازجمله مزایای آن‌ها می‌توان به اضافه کردن یک طبقه به ساختمان‌هایی اشاره کرد که در محلات هدف بازآفرینی قرار دارند؛ البته به‌شرط تجمیع املاک.
خوش‌سخن افزود: البته در مقیاس بلوک شهری، این افزایش ارتفاع تا دو طبقه نیز ممکن است. همچنین در کاربری‌های مسکونی افزایش ارتفاع تا سه متر و در کاربری‌های تجاری تا چهار متر درنظر گرفته شده؛ این مشوق‌ها باعث می‌شوند که نوسازی برای انبوه‌سازان نیز جذابیت اقتصادی پیدا کند.
سرپرست اداره برنامه‌ریزی و مسکن و بازآفرینی شهری اداره کل راه و شهرسازی استان همدان با بیان اینکه این بسته از ابتدای مهرماه سال 1402 در شهر اسدآباد به تصویب رسید و شهرداری جلسات متعددی با انبوه‌سازان برگزار کرده تا زمینه اجرای این سیاست فراهم شود، ابراز کرد: محور بعدی ارائه بسته‌های تشویقی مالی است.
خوش‌سخن با بیان اینکه در این محور دولت برای ساخت هر واحد مسکونی تا سقف 650 میلیون تومان تسهیلات ارائه می‌دهد که ثبت‌نام برای دریافت این وام به‌صورت غیر حضوری و از طریق سامانه مربوطه انجام می‌شود، خاطرنشان کرد: اگر ارائه این سه بسته حمایتی با جدیت پیگیری شوند، می‌توانیم به هدف اصلی‌ خود یعنی نوسازی بافت‌های فرسوده و ناکارآمد شهری، برسیم.
وی با اشاره به فعالیت‌ها انجام‌شده در حوزه فراهم کردن زیرساخت‌ها و ارائه خدمات شهری، افزود: در کنار نوسازی مسکن، دستگاه‌های خدمات‌رسان و شهرداری نیز اقدامات مؤثری در حوزه‌های زیربنایی و روبنایی داشته‌اند؛ از احداث پارک‌ها گرفته تا فضاهای درمانی، دستگاه‌ها مشغول اجرای طرح‌های توسعه‌ای هستند که دراین‌بین اداره‌ کل راه و شهرسازی استان همدان هم با تخصیص بودجه یا قیر رایگان به شهرداری، کمک می‌کند تا پروژه‌های عمرانی پیش بروند.
خوش‌سخن ادامه داد: هدف ما این است روزی برسد که هیچ معبر خاکی در محلات هدف بازآفرینی نداشته باشیم؛ طی سه سال گذشته حدود 500 تُن قیر برای آسفالت معابر در اختیار شهرداری اسدآباد قرار گرفته و این کمک‌ها همچنان ادامه دارد تا ان‌شاءالله همه محلات هدف از زیرساخت‌های مناسبی برخوردار شوند.

طاهره ترابی مهوش