سالهاست نیمی از جمعیت تقریبا 500 هزار نفری همدان از خدمات ویژه خود بسیار کم بهرههستند بهنحویکه در طی سالها یک باغ با کمترین امکانات تبدیل به پارک بانوان شدهاست و دیگر هیچ اخیرا از لابهلای خبرها نوید احداث یک پارک ویژه بانوان شنیده شد که متاسفانه کل طرح بر آب است چراکه هنوز زمین آن تعیین تکلیف نشده است فارغ از اینکه کدام پروژه محقق شده یا نشده همانطور که دکتر گراوند در سخنان خود تاکید کردند باید از خود دختران پرسید که در شهر به چهچیزی نیاز دارند و چگونه میتوانند شهر را کمک کنند.

شهر خوب یا شهر باکیفیت، شهری است که بتواند به نیازهای مادی و معنوی شهروندان خود پاسخ دهد. اگرچه نیازهای اساسی همه انسانها مشترک است، اما شیوه بروز و ارضای آنها کاملاً یکسان نیست، چراکه نیازهای زنان و مردان (در گروههای مختلف سنی) با تمایزهای آشکار زیستی، اجتماعی و فرهنگی همراه است. برای مثال، بدیهی است که الگوهای رفتاری دختران نوجوان و جوان با سایر اقشار در مکانها و فضاهای شهری متفاوت است. به همین دلیل، نمیتوان به شیوهای یکسان به نیازهای آنان در زمینه کار، رفتوآمد، حملونقل، ورزش، تفریح و استراحت پاسخ داد.
اما مسئله بسیار شگفتانگیز این است که در شهرها، بهویژه شهری مانند همدان، با وجود حضور گسترده دختران و زنان در عرصههای عمومی و فضاهای شهری، توجه کمی به تفاوت و تنوع این نیازها شده است. بر این اساس، توجه به شناخت نیازهای دختران و در نظر گرفتن الگوهای رفتاری خاص آنها برای حضور در فضای شهری، یک الزام است که مدیریت شهری باید آن را به عنوان اولویت دنبال کند.
این یک واقعیت است که مدیریت شهری باید براساس سبک زندگی متعالی اسلامی فضاهایی برای حضور و فعالیتبانوان در سطح شهر به ویژه در بحث تفریح و تعامل اجتماعی فراهم نماید احداث پارکهای ویژه بانوان در مناطق قابل دسترس محلات همراه با امکانات خدماتی و تفریحی مورد نیاز بانوان به ویژه دختران جوان، احداث مراکز خریدی که از زیرساختهای متناسب با نقشهای بانوان برخوردار باشد و... ازجمله مواردی است که یک شهر آیندهنگر که به جایگاه و رسالت زنان به ویژه آیندهساز بودن دختران ایمان دارد باید فراهم کند
حال پرسش این است که در فضای شهری چه معیارها و شاخصهایی برای حضورپذیری دختران باید مدنظر قرار گیرد؟ و در حال حاضر برنامه مدیریت شهری همدان در این عرصه چیست و چه زیرساختهایی در این زمینه پیشبینی شده است؟ بر این اساس، برای پاسخ به این سؤالات، گفتوگویی با اردشیر گراوند، جامعهشناس و پژوهشگر اجتماعی، و نیز نرگس نورالهزاده، مشاور شهردار همدان در امور بانوان ترتیب دادیم که در ادامه میخوانید:
مشاور شهردار همدان در امور بانوان در پاسخ به این سؤال که شهرداری چه طرحهایی برای افزایش فضای مشارکتی دختران و تأمین امنیت آنها در فضاهای شهری دارد و آیا بودجه خاصی برای این موضوع در نظر گرفته شده، گفت: «واقعیت این است که شهرداری از سالهای گذشته به دنبال ایجاد فضاهای مستقل برای اوقات فراغت دختران و بانوان بوده است. اما با توجه به اینکه شهر همدان از بافت اجتماعی منسجمی برخوردار است، اگر بخواهیم فضای مؤثری ایجاد کنیم که هممتناسب با بافت شهری باشد و هم کارکرد اجتماعی داشته باشد، لازم است این فضا در دل شهر طراحی شود، زیرا در حاشیه شهر، چنین فضاهایی نمیتوانند نقش مورد انتظار را در ایجاد همبستگیهای اجتماعی ایفا کنند.»
نرگس نورالهزاده افزود: «بر این اساس، پس از نزدیک به یک سال بررسی، زمینی از سوی شهرداری در نظر گرفتهشده که اگر تعامل با نهادهای متولی آن زمین به نتیجه برسد، شهرداری طرحی را روی آن پیاده خواهد کرد.»
پارکی برای بانوان همراه با اما و اگر
وی با تأکید بر اینکه این طرح، یک مجتمع فرهنگی-تفریحی ویژه بانوان است و در حال حاضر فاز نخست طراحی آن انجام شده و تنها مرحله باقیمانده، نهاییشدن توافق برای واگذاری زمین به شهرداری است، اذعان کرد: «در این پارک، نیازهای مختلف مربوط به اوقات فراغت بانوان در نظر گرفته شده که بخشی از آن جنبه آموزشی دارد.»
نورالهزاده ادامه داد: «قابلیتهای متنوعی برای این فضا پیشبینی شده، از جمله فضاهای ورزشی، بازارچههایی برای ارائه و فروش محصولات خانگی بانوان کارآفرین، فضایی برای اجرای برنامههای نمایشی و فضاهای روباز جهت برگزاری تئاتر یا تجمعهای فرهنگی.»
مشاور شهردار در امور بانوان با بیان اینکه طراحی پارک بهگونهای است که در اولویت، آموزشمحور است، تصریح کرد: «امیدواریم با رایزنیهای در حال انجام، توافق لازم با مجموعه ذیربط حاصل شود و این فضا به پارکی اختصاصی برای دختران و بانوان تبدیل شود.»
وی با تأکید بر اینکه بودجه اجرای این طرح پیشبینی شده و تنها منتظر تحویل زمین به شهرداری هستیم، عنوان کرد: «این پارک در منطقه 4 شهرداری همدان، در محدوده حصار امام احداث خواهد شد.»
این مقام مسئول در واکنش به این سؤال که آیا برای توسعه فضاهای فرهنگی و ورزشی ویژه دختران بودجه اختصاصی تعیین شده، تصریح کرد: «همانطور که پیشتر عنوان شد، در این پارک تمام موارد مدنظر دیده شده است. بهعلاوه، در سالهای گذشته شهرداری بخشی از پارک بانوان را برای احداث یک مجموعه ورزشی ویژه بانوان اختصاص داد که "استخر حجاب" بخشی از آن بود.»
*اداره ورزش و جوانان دست بانوان را از استخر حجاب کوتاه کرد
نورالهزاده با بیان اینکه طبق توافق اولیه، قرار بود این مجموعه صرفاً ویژه بانوان باشد، اما متأسفانه با تغییر مدیریتها در حوزه ورزش و جوانان، این توافق دستخوش تغییر شد، ابراز کرد: «اداره ورزش و جوانان که بهرهبردار این مجموعه بود، آن را به پیمانکار سپرد و اکنون بیشتر توسط آقایان استفاده میشود و فقط در زمانهای محدودی در اختیار بانوان قرار دارد.»
این عضو سابق شورای شهر همدان ادامه داد: «با این تفاسیر، در حال مکاتبه با استانداری، فرمانداری و اداره کل ورزش و جوانان هستیم تا آنها به تعهد اولیه خود بازگردند و این مجموعه مجدداً صرفاً ویژه بانوان شود.»
وی با بیان اینکه مسیر ورودی این مجموعه از همان ابتدا در داخل پارک بانوان طراحی شده بود، خاطرنشان کرد: «درخصوص چگونگی آگاهی شهرداری از نظرات و نیازهای دختران در طراحی پروژههای شهری، باید بگویم زمانی که میخواستیم طرح پارک اختصاصی بانوان را در منطقه چهار طراحی کنیم، جلسهای با دختران برگزار کردیم و از نظرات آنان بهره بردیم.»
وی درخصوص چگونگی جلب مشارکت دختران در سایتگذاریهای شهری عنوان کرد: «این مهم از طریق بهرهگیری از تشکلهای مردمی همچون مجمع فرهنگی بانوان انجام میشود و نیازها و دغدغههای بانوان با حضور مدیران مرتبط مورد بررسی قرار میگیرد. یعنی در این بحث، فراتر از نقش شهرداری، از تمامی ظرفیتها برای برآورده کردن نیازهای قشر بانوان استفاده میکنیم.»
وی در پاسخ به این سؤال که آیا سامانه خاصی برای دریافت بازخورد یا گزارش مشکلات مربوط به دختران ایجاد کردهاند، گفت: «برای جلوگیری از موازیکاری با نهادهایی مانند بهزیستی که سامانه 123 را ایجاد کردهاند (که بیشترین مخاطب آن زنان و دختران هستند)، بهطور خاص برای دختران و بانوان سامانهای ایجاد نکردهایم، اما سامانه 137 بهعنوان یک سامانه جامع در تعامل با اقشار مختلف است و دختران نیز میتوانند خواستهها و نیازهای خود را با مدیریت شهری در میان بگذارند.»
در ادامه، اردشیر گراوند، جامعهشناس، با بیان اینکه در جامعه ما دختران به دلیل فضاهای فرهنگی، اعتقادی و اجتماعی خاص، با ظرفیتها و محدودیتهایی مواجه هستند (خواه این محدودیتها درست باشند یا غلط)، گفت: «به هر حال، شهر باید برای حضور فعال و سالم آنها آماده باشد، اما متأسفانه در بسیاری از موارد چنین آمادگی وجود ندارد و مدیریت شهری معمولاً جایگاه ویژهای برای دختران قائل نیست.»
وی در پاسخ به این سؤال که به نظر شما مهمترین نیاز دختران در شهرهای ما چیست و مدیریت شهری چگونه میتواند به این نیاز پاسخ دهد، اظهار کرد: «اگر شهر را به دو بخش کالبدی (فیزیکی) و فرهنگی-اجتماعی تقسیم کنیم، در بخش فیزیکی تفاوتهای زیستی میان مردان و زنان از گذشته مورد توجه بوده است. اما امروز موضوع فراتر از اینهاست، چراکه فضای فرهنگی-اجتماعی نیز در حضورپذیری زنان در شهر تأثیرگذار است.»
گراوند با تأکید بر اینکه باید همراه با ساختار مردانه حاکم بر شهرهای ما، فضاهایی ترکیبی برای حضور زنان نیز فراهم شود (چون این فضاها هم امنیت نسبی ایجاد میکنند و هم امکان تعامل و انتخاب اجتماعی را افزایش میدهند)، ابراز کرد: «نکته اینجاست که گرچه نسبت به 30-40 سال گذشته، حضور زنان در خیابانها و معابر بیشتر شده، اما این به معنای بینیازی از برنامهریزی نیست.»
*ضرورت نیازسنجی دقیق برای ارائه خدمات به دختران و زنان
این پژوهشگر اجتماعی با بیان اینکه لازم است نیازسنجی دقیقی از دختران و زنان در شهرها انجام شود، خاطرنشان کرد: «نیازهای این قشر فقط محدود به سرویس بهداشتی یا نمازخانه نیست، بلکه امکانات استراحت، بهداشت، فضاهای ایمن، تفریحی و گردشگری نیز مهم هستند. برای مثال، امسال در کنکور 65 درصد شرکتکنندگان دختر بودند، یعنی بیش از نیمی از جوانان تحصیلکرده ما زن هستند. با این حجم از حضور، آیا شهرهای ما طراحی مناسبی برای دختران دارند؟ پاسخ منفی است.»
وی ادامه داد: «فرهنگسازی نیز ضروری است. نهادهای فرهنگی باید متناسب با نیاز دختران در شهر عمل کنند. در سالهای اخیر، یکی از موضوعات مطرح در مدیریت شهری، ایجاد فضاهای تفریحی اختصاصی برای بانوان، مانند پارکهای مخصوص، بوده است. یکی از چالشهای ما در بحث اوقات فراغت بانوان این است که تصور عمومی این بوده که زنان خانهدارند و از ساعت 9 صبح وقت آزاد دارند، در حالی که واقعیت امروز جامعه ما این نیست. زنان ما مانند مردان فعال هستند و نیازمند فضاهای ورزشی، فرهنگی و اجتماعی هستند.»
*امنیت عمومی زنان و دختران در ایران قابل قبول است
گراوند با تأکید بر اینکه مهمتر از همه، مدیریت صحیح زمان و مکان برای فعالیتهای زنان است، افزود: «با تحولات فرهنگی اخیر، بهویژه در موضوعاتی مانند پوشش، باید دید دختران امروز ایران چه ویژگیهایی دارند و مطابق با آن، فضاهای شهری را طراحی کرد. البته به نظر من، خوشبختانه امنیت عمومی زنان و دختران در ایران نسبت به شرایط منطقهای قابل قبول است، اما کافی نیست.»
این جامعهشناس در پاسخ به این سؤال که چگونه میتوان دختران را به مشارکت فعال در سیاستگذاری شهری تشویق کرد، گفت: «متأسفانه مدیریت شهری در حال حاضر ماهیتی منفعل دارد و مشارکتی نیست. وقتی از مشارکت حرف میزنیم، نباید به گونهای رفتار کنیم که گروههایی از ابتدا حذف شوند. مشارکت واقعی باید عمومی باشد؛ یعنی همه مردم در آن سهیم باشند.»
گراوند با بیان اینکه برای تحقق این مشارکت، باید از دل جامعه یک توافق عمومی بیرون بیاید (که این توافق از امکانسنجی و نیازسنجی واقعی توسط شهرداریها حاصل میشود)، اظهار کرد: «ما باید از خود مردم، مثلاً دختران، بپرسیم: "دختران در شهر چه نیازهایی دارند؟" همین پرسش ساده میتواند ظرفیت مشارکت آنها را مشخص کند. در کنار آن، شیوههای مشارکت نیز باید روشن شود. مردم در کدام بخشها میتوانند شریک شوند؟ این اطلاعات از طریق مطالعه و تحقیق به دست میآید.»
مشارکت مردم در تصمیمسازی نخستین گام برای تحقق شهر خوب
وی ادامه داد: «اگر بخواهیم مشارکت را توسعه دهیم، نخستین قدم سنجش نظر مردم است. باید نظر آنها را جویا شویم و در تصمیمگیریها اعمال کنیم، نه اینکه در اتاقی دربسته تصمیم بگیریم. متأسفانه مدیریت شهری ما حتی از انجام یک مطالعه ساده در این زمینه با هزینهای معقول هراس دارد.»
گراوند با تأکید بر اینکه ضرورت کار برای رسیدن به یک شهر خوب، در نظر و خواسته مردم است (نه آنچه در ذهن خود داریم)، تشریح کرد: «تا زمانی که تصمیمات ما بر مبنای مطالعه و داده واقعی نباشد، نمیتوانیم موفق شویم. برای مثال، اگر از دختران بپرسیم چه نیازهایی دارند، میتوان از همان اطلاعات، ظرفیتهای مشارکت آنان را شناخت. کار مطالعاتی علاوه بر استخراج نیازها، ویژگیهای اجتماعی مانند پتانسیل مهاجرت یا دلایل آن را نیز مشخص میکند. این بسیار مهم است. اگر بخواهیم مشارکت توسعه یابد، باید بهطور مداوم نظر مردم را بسنجیم و خواستههای آنها را اعمال کنیم.»
با توجه به آنچه که تا اینجا از سخنان مسئولان ذیربط و کارشناسان بر میآید این است که علیرغم افزایش فرصتهای اجتماعی برای دختران سهم آنها از تحقق شهر خوب بسیار اندک است شهری که بودن آنها را با تمام ویژگی، ظرفیتها و نیازها ببیند و فرصت مناسبی برای نقشآفرینی به عنوان شهروند برایشان فراهم نمایند.
شهری مانند همدان که قریب به 550 هزار نفر جمعیت دارد و به طور طبیعی نیمی از این جمعیت را زنان و دختران تشکیل میدهند همان قشری که به طور خاص با کسب نقشهای مادری و همسری بر نیم دیگر جامعه نیز موثر هستند باید بیش از این به فکر ایجاد زمینههای مشارکت و یاری گرفتن از بانوان و به ویژه دختران جوان باشد البته تحقق این امر به داشتن نگاه علمی و جهادی منوط است قطعا مدیریت سنتی که هیچ ضرورتی نمیبیند سخن جامعه هدف خود را بشنود نیازهایشان را ببیند و از تواناییهاییشان برای گرهگشایی از مشکلات شهر بهرهببرد فشلتر از آن است که از او انتظار داشتهباشیم که از اتاق خود خارج شده و بدون حلقه چاکران در میان جمع مردم حضور یافته و هنرمندانه آنها را بشوند
شناسه خبر 94159