همدان، پایتخت تاریخ و تمدن ایران، با پتانسیل‌های بی‌نظیر فرهنگی، تاریخی و اقتصادی، در آستانه انتخاباتی سرنوشت‌ساز برای شورای شهر قرار دارد. مدیریت شهری همدان با چالش‌هایی چون شفافیت ناکافی، رانت، بودجه‌ریزی ناپایدار، اقتصاد غیررسمی، و ضعف در دیپلماسی شهری مواجه است، اما فرصت‌هایی مانند بازآفرینی شهری، نمایشگاه‌های تخصصی و تقویت صنایع‌دستی می‌توانند اقتصاد این شهر را متحول کنند. این یادداشت، با نگاهی انتقادی به عملکرد مدیریت شهری و شورای شهر همدان، ضمن بررسی موضوعات کلیدی اقتصاد شهری، توصیه‌هایی برای انتخاب اعضای شورای شهر ارائه می‌دهد تا شهروندان همدان، آینده‌ای روشن‌تر برای این کلان‌شهر رقم بزنند.
شفافیت: پاشنه آشیل مدیریت شهری
شفافیت، ستون اصلی اعتماد عمومی به مدیریت شهری است. در همدان، علی‌رغم راه‌اندازی سامانه شفافیت در سال 1400، همچنان شکاف‌هایی در دسترسی شهروندان به اطلاعات قراردادها، مناقصات و گزارش‌های مالی وجود دارد. این سامانه، که با هدف قراردادن شهرداری در «اتاق شیشه‌ای» طراحی شده، هنوز به‌طور کامل انتظارات را برآورده نکرده است. برای مثال، جزئیات تخصیص بودجه به پروژه‌های کلان مانند تله‌کابین گنج‌نامه یا پارکینگ طبقاتی آقاجانی‌بیگ به‌صورت جامع در دسترس نیست. این عدم شفافیت، شائبه رانت و فساد را تقویت می‌کند.
پیشنهاد: شورای شهر باید با الزام شهرداری به انتشار سه‌ماهه گزارش‌های مالی و قراردادها، شفافیت را نهادینه کند. ایجاد یک نرم‌افزار تلفن همراه برای دسترسی آسان شهروندان به این اطلاعات، می‌تواند الگویی برای سایر شهرها در استان‌های همجوارباشد.
رانت و شهر فروشی: تهدیدی برای آینده شهر
رانت در بخش مسکن و زمین، یکی از بزرگ‌ترین معضلات همدان است. تغییر کاربری باغات و اراضی کشاورزی به پروژه‌های تجاری، نمونه‌ای از شهر فروشی است که محیط‌زیست و هویت شهری را تهدید می‌کند. کمیسیون ماده 100، که مسئول نظارت بر تخلفات ساخت‌وساز است، گاهی به جای جلوگیری، با دریافت جریمه، تخلفات را قانونی می‌کند. این روند، نه‌تنها رانت را تشدید می‌کند، بلکه اعتماد عمومی را خدشه‌دار می‌سازد.
پیشنهاد: شورای شهر باید با اصلاح فرآیندهای کمیسیون ماده 100 و ایجاد کمیته نظارتی مستقل با حضور نمایندگان شهروندی، از رانت جلوگیری کند. تخصص اعضای شورا در حقوق عمومی و شهرسازی برای این اصلاحات حیاتی است.
بودجه‌ریزی: وابستگی به درآمدهای ناپایدار
بودجه شهرداری همدان به شدت به عوارض ساخت‌وساز وابسته است، که درآمدی ناپایدار و شکننده است. بر اساس مطالعات، این وابستگی مانع از تخصیص منابع کافی به پروژه‌های خرد مانند بهسازی محلات کم‌برخوردار شده است. در سال 1400، برنامه راهبردی-عملیاتی شهرداری همدان با هدف اتصال بودجه به برنامه‌های بلندمدت تدوین شد، اما اجرای آن به دلیل کمبود منابع مالی و ضعف نظارت ناکام ماند.
پیشنهاد: شورای شهر باید به سمت درآمدهای پایدار، مانند مالیات‌های محلی عادلانه، عوارض گردشگری، و مشارکت بخش خصوصی حرکت کند. الگوبرداری از شهرهایی مانند اصفهان، که از گردشگری درآمد پایدار کسب می‌کنند، می‌تواند راهگشا باشد.
اقتصاد غیررسمی: فرصت یا تهدید؟
اقتصاد غیررسمی، مانند دست‌فروشی و مشاغل خانگی، بخش قابل‌توجهی از اقتصاد همدان را تشکیل می‌دهد. این بخش، اگرچه به معیشت اقشار کم‌درآمد کمک می‌کند، اما بی‌نظمی شهری و کاهش درآمدهای شهرداری را به دنبال دارد. ساماندهی این مشاغل در همدان، به دلیل نبود برنامه جامع، با چالش مواجه است.
پیشنهاد: شورای شهر باید با ایجاد بازارچه‌های موقت و ارائه تسهیلات مالی به مشاغل خانگی، این بخش را به اقتصاد رسمی پیوند دهد. تخصص در جامعه‌شناسی شهری برای طراحی این برنامه‌ها ضروری است.
پروژه‌های کلان و خرد: تعادل گمشده
پروژه‌های کلان مانند تله‌کابین گنج‌نامه، که از سال 1378 آغاز شده، با هزینه‌های بالا و تأخیرهای مکرر، نمونه‌ای از مدیریت ضعیف پروژه‌های شهری در همدان است. این پروژه، اگرچه پتانسیل جذب گردشگر دارد، اما فقدان مطالعات امکان‌سنجی و نظارت، آن را به چالشی مالی تبدیل کرده است. در مقابل، پروژه‌های خرد مانند بهسازی پیاده‌روها و فضاهای سبز، به دلیل کمبود بودجه، اغلب نادیده گرفته می‌شوند.
پیشنهاد: شورای شهر باید با ایجاد کمیته ارزیابی پروژه‌ها، اولویت‌بندی شفافی بین پروژه‌های کلان و خرد انجام دهد. تخصص در مدیریت پروژه و اقتصاد شهری برای این منظور حیاتی است.
مراکز خرید و هایپرمارکت‌ها: شمشیری دولبه
مراکز خرید بزرگ در همدان، مانند مجتمع‌های تجاری مدرن، می‌توانند اقتصاد محلی را تقویت کنند، اما به کسب‌وکارهای کوچک و صنایع‌دستی آسیب می‌زنند. این مراکز، با تمرکز بر کالاهای وارداتی، به تولیدات محلی مانند سفال لالجین ضربه می‌زنند و ترافیک و آلودگی را افزایش می‌دهند.
پیشنهاد: شورای شهر باید با تنظیم مقررات، این مراکز را به عرضه محصولات محلی و ایجاد فضاهای فرهنگی ملزم کند. الگوبرداری از بازارچه‌های محلی شیراز می‌تواند مؤثر باشد.
عوارض شهری: نارضایتی عمومی
دریافت عوارض شهری در همدان، به دلیل فرآیندهای غیرشفاف و اطلاع‌رسانی ناکافی، با انتقادات گسترده‌ای مواجه است. برای مثال، عوارض نوسازی گاهی بدون توضیحات کافی اخذ می‌شود، که نارضایتی شهروندان را به دنبال دارد.
پیشنهاد: دیجیتالی کردن فرآیند اخذ عوارض و ایجاد سامانه‌ای برای اطلاع‌رسانی شفاف، می‌تواند اعتماد عمومی را جلب کند. تخصص در فناوری اطلاعات برای اجرای این اصلاحات ضروری است.
دیپلماسی شهری: فرصتی مغفول
دیپلماسی شهری، از طریق خواهرخواندگی با شهرهای تاریخی جهان، می‌تواند اقتصاد همدان را تقویت کند. بااین‌حال، همدان تاکنون از این ظرفیت به‌طور کامل بهره نبرده است. برای مثال، روابط محدود با شهرهای تاریخی ترکیه یا ایتالیا، فرصت جذب گردشگر و سرمایه‌گذاری را از دست داده است.
پیشنهاد: شورای شهر باید با تشکیل کمیته دیپلماسی شهری، روابط بین‌المللی را گسترش دهد. تخصص در روابط بین‌الملل برای این منظور کلیدی است.
نمایشگاه‌های تخصصی: ویترین اقتصاد همدان
نمایشگاه‌های تخصصی، می‌توانند همدان را به قطب اقتصادی و فرهنگی تبدیل کنند. این نمایشگاه‌ها، با جذب گردشگران و سرمایه‌گذاران، به برندسازی محصولات محلی کمک می‌کنند. بااین‌حال، کمبود زیرساخت‌های نمایشگاهی و ضعف در بازاریابی، مانع از تحقق این پتانسیل شده است.
پیشنهاد: شورای شهر باید با حمایت از برگزاری نمایشگاه‌های بین‌المللی و ایجاد پلتفرم‌های فروش آنلاین، صنایع‌دستی را تقویت کند. تخصص در بازاریابی و مدیریت رویداد برای این منظور ضروری است.
بازآفرینی شهری: احیای اقتصاد محلی
بازآفرینی بافت‌های فرسوده و تاریخی همدان، مانند محله‌های اطراف بازار سنتی، می‌تواند اقتصاد محلی را احیا کند. بااین‌حال، انتقال ساکنان این بافت‌ها به مناطق دیگر، هویت تاریخی شهر را تهدید می‌کند.
پیشنهاد: شورای شهر باید با جلب مشارکت ساکنان و سرمایه‌گذاری در بازآفرینی فرهنگ‌محور، این بافت‌ها را احیا کند. تخصص در شهرسازی و برنامه‌ریزی شهری برای این پروژه‌ها حیاتی است.
عملکرد شورای شهر: نقاط قوت و ضعف
شورای شهر همدان در سال‌های اخیر اقداماتی مانند راه‌اندازی سامانه شفافیت و حمایت از پروژه‌های گردشگری انجام داده است. بااین‌حال، ضعف در نظارت بر پروژه‌ها، کمبود تخصص در برخی اعضا، و ناکافی بودن مشارکت شهروندی، از نقاط ضعف است. برای مثال، تأخیر در پروژه‌های عمرانی مانند پارکینگ طبقاتی آقاجانی بیگ، نشان‌دهنده ضعف در مدیریت پروژه است.
توصیه‌هایی به شهروندان
شهروندان عزیز همدان، برای انتخاب اعضای شورای شهر در سال آینده، باید به ویژگی‌های زیر توجه کنند:
تخصص مرتبط: اعضا باید در حوزه‌های اقتصاد شهری، معماری، برنامه‌ریزی شهرسازی، طراحی شهری، میراث فرهنگی و مرمت، روانشناسی اجتماعی، محیط زیست، اقلیم شناسی و اکوسیستم، تاسیسات و زیرساخت شهری، حمل و نقل و ترافیک، عمران، امنیت اجتماعی، حقوق عمومی، فقه و حقوق اسلامی، گرافیک محیطی، بهداشت و سلامت،، فناوری اطلاعات، جامعه‌شناسی شهری، آب و فضای سبز(کشاورزی و آبخیزداری)،تشکل‌های مردم نهادمرتبط با شهر، أصناف، مشاغل و بازاریان و روابط بین‌الملل تخصص داشته باشند و حداقل 10 سال سابقه فعالیت موثر و مزتبط با مدرک تحصیلی و حوزه تخصصی داشته باشند
تعهد به شفافیت: کاندیداها باید سابقه روشنی در مدیریت شفاف داشته باشند.
دیدگاه توسعه پایدار: توجه به تعادل بین پروژه‌های کلان و خرد، حفظ محیط‌زیست، و حمایت از اقشار کم‌درآمد.
مهارت‌های دیپلماسی: توانایی مذاکره با سرمایه‌گذاران و ایجاد روابط بین‌المللی.
مشارکت‌پذیری: سابقه همکاری با شهروندان و جلب مشارکت مردمی.
آگاهی از مسائل محلی: شناخت عمیق از چالش‌های همدان، مانند بافت‌فرسوده و اقتصاد غیررسمی.
نتیجه‌گیری
همدان، با تاریخ و فرهنگ غنی، توانایی تبدیل‌شدن به یکی از شهرهای پیشرو در اقتصاد شهری را دارد، اما چالش‌هایی مانند شفافیت ناکافی، رانت، مدیریت ضعیف پروژه‌ها، این مسیر را ناهموار کرده‌اند. شورای شهر، به‌عنوان نهاد تصمیم‌گیر، باید با استفاده از ظرفیت‌های قانونی، این چالش‌ها را به فرصت تبدیل کند.