طی هفته‌های اخیر، در میانه‌ تشدید دوباره‌ تنش‌ها میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده آمریکا، موضوع مذاکرات غیرمستقیم میان دو کشور بار دیگر به یکی از محورهای اصلی تحلیل‌های سیاسی، رسانه‌ای و دیپلماتیک بدل شده است. اگرچه این مذاکرات ظاهراً با هدف کاهش تنش و مدیریت بحران در منطقه آغاز شده‌اند، اما نگاهی دقیق‌تر به روندها، بازیگران واسطه و مواضع طرفین نشان می‌دهد که موضوع تنها به رفت‌وبرگشت پیام‌ها محدود نمی‌شود؛ بلکه با راهبردهای کلان‌تری در حوزه سیاست خارجی، امنیت انرژی، مهار قدرت منطقه‌ای ایران و کنترل فضای روانی بین‌المللی گره خورده است.
در این فضای پرابهام و چندلایه، درک صحیح از اهداف واقعی آمریکا، محاسبات ایران، نقش بازیگران میانجی‌گر ازجمله عمان و نوع روایت‌سازی رسانه‌ای غرب نیازمند تحلیل‌هایی فراتر از تیترهای خبری روزمره است. از همین‌رو، خبرنگار سپهرغرب در گفت‌وگویی تفصیلی با کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا، کوشیده است ابعاد پنهان و پیدای این روند را از دل تجربه، تحلیل و نگاه راهبردی او به سیاست منطقه‌ای و بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران بررسی کند.
دکتر حسین کنعانی‌مقدم در این گفت‌وگو با صراحت، هوشمندی دیپلماتیک ایران را در انتخاب مسیر گفت‌وگوهای غیرمستقیم تبیین کرده و آن را اقدامی برای خنثی‌سازی عملیات روانی و تبلیغاتی طرف غربی دانسته است.
این گفت‌وگو نه‌تنها تحلیلی روشن از منطق ایران در برابر فشارهای دیپلماتیک غرب ارائه می‌دهد، بلکه جایگاه واقعی ایران در نظم نوین امنیتی و اقتصادی جهان را نیز بازنمایی می‌کند.
*سخنان رهبری به‌زودی فصل‌الخطاب روند مذاکرات خواهد بود
کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا در ابتدای تحلیل خود از اهداف اصلی مذاکرات غیرمستقیم میان ایران و آمریکا گفت: نخستین مسئله این است که آمریکایی‌ها به‌دنبال آن هستند که برای خروج خود از برجام توجیهی بیابند و در عین حال چنین وانمود کنند که جمهوری اسلامی ایران تسلیم تحریم‌ها و تهدیدها شده و به همین دلیل پای میز مذاکره آمده است.
دکتر حسین کنعانی‌مقدم با استناد به مواضع اخیر رهبر معظم انقلاب افزود: مقام معظم رهبری در بیانات اخیرشان به‌درستی به این نکته اشاره کردند که علت غیرمستقیم بودن این مذاکرات، جلوگیری از بهره‌برداری تبلیغاتی طرف مقابل است؛ چراکه تجربه‌های گذشته، به‌ویژه اقدامات ترامپ، نشان داده که نمی‌توان به نیت و صداقت طرف آمریکایی اعتماد کرد. بنابراین این تصمیم عاقلانه، هوشمندانه و مدبرانه‌ای است که به بهانه‌ها و بازی‌های روانی دشمن پاسخ ندهیم.
وی با انتقاد از شروط یک‌جانبه و غیرمنطقی آمریکا گفت: آمریکایی‌ها حتی در همین مرحله نیز بدعهدی کرده‌اند؛ ازجمله شرط‌هایی مثل رساندن غنی‌سازی ایران به صفر یا طرح بحث‌های جانبی دیگر که همگی خارج از چارچوب مذاکرات متعارف است.
وی تصریح کرد: رهبری جمهوری اسلامی ایران بنا دارند در زمان مناسب، به‌طور شفاف مواضع ایران درباره چرایی تلاش غرب برای توقف غنی‌سازی را بیان کنند، چراکه آنچه آمریکا به‌دنبال آن است، نه توافق، بلکه مهار کامل قدرت هسته‌ای و منطقه‌ای ایران است.
*ترامپ و توهم «توافق شرافتمندانه»
دبیرکل حزب سبز ایران در ادامه این گفت‌وگو، با صراحت درباره رویکرد دونالد ترامپ نسبت به ایران موضع گرفت و اعلام کرد: ترامپ کذاب است؛ دروغ‌گوست. حرف‌هایی که می‌زند با آنچه در عمل دنبال می‌کند، کاملاً متفاوت است. ترامپ به‌دنبال حل مسئله نیست، او فقط به‌دنبال گرفتن امتیاز بیشتر است.
کنعانی‌مقدم افزود: ترامپ به‌دنبال یک توافق شرافتمندانه نیست؛ او در واقع بیشتر جنگ روانی علیه ایران راه انداخته است. با ایران‌هراسی، میلیاردها دلار سلاح به کشورهای خلیج فارس می‌فروشد، در حالی که هم‌زمان وانمود می‌کند ایران در موقعیت ضعف قرار دارد و در حال تسلیم شدن است.
وی ادامه داد: هدف اصلی آمریکا این است که جمهوری اسلامی را در موقعیت تسلیم قرار دهد، در حالی که کشورهایی مثل پاکستان که سلاح هسته‌ای دارند، حتی تهدیدی برای آمریکا محسوب نمی‌شوند. این نشان می‌دهد که موضوع هسته‌ای ایران صرفاً یک بهانه است.
*نقش عمان و کشورهای عربی در مذاکرات: میانجی یا شریک؟
وی در پاسخ به پرسشی درباره نقش عمان و کشورهای عربی در فرآیند میانجی‌گری میان ایران و آمریکا گفت: کشورهای عربی بیش از آنکه دغدغه ایران یا آمریکا را داشته باشند، به‌دنبال حل مشکلات امنیتی خودشان هستند. آن‌ها می‌دانند که جمهوری اسلامی ایران محور اصلی امنیت منطقه است و اگر ناامنی شکل بگیرد، سرمایه‌گذاری‌ها، پروژه‌های نفتی و درآمدهای اقتصادی آن‌ها در معرض خطر قرار خواهد گرفت.
این تحلیل‌گر ارشد سیاسی در ادامه خاطرنشان کرد: از این‌رو، آن‌ها سعی می‌کنند به ایران نزدیک شوند تا نخست در صورت بروز جنگ در سپر دفاعی قرار داشته باشند و دوم اینکه بتوانند در آینده امنیت خود را با همکاری ایران تضمین کنند. این وضعیت را می‌توان با تعبیر «شریک دزد و رفیق قافله» توصیف کرد.
*فضای مذاکرات: دیپلماتیک یا امنیتی؟
کنعانی‌مقدم درباره ماهیت فضای مذاکرات و تأثیر آن بر نتایج گفت‌وگوها اظهار کرد: آن‌ها تلاش می‌کنند فضای مذاکرات را امنیتی کنند و با طرح‌هایی مثل ایران‌هراسی، تهدید امنیت جهانی و ارتباط دادن ایران با پروژه‌های صهیونیستی، فشار سیاسی ایجاد کنند.
وی افزود: در فضایی که تهدید، تحریم و اظهارات غیرمنطقی وجود دارد، مذاکره معنا و مفهوم واقعی خود را از دست می‌دهد. مذاکرات زمانی مؤثر خواهد بود که طرف مقابل نیز از عقل و خرد سیاسی برخوردار باشد.
*نیاز آمریکا به مذاکره با ایران بیش از نیاز ایران به مذاکره است
این کارشناس مسائل بین‌الملل با نگاهی کلان به شرایط ژئوپلیتیکی جهان گفت: کل نظم جهانی بر محور اقتصاد جهانی استوار است و این اقتصاد جهانی بدون امنیت منطقه‌ای و بین‌المللی پایدار نخواهد بود.
کنعانی‌مقدم خاطرنشان کرد: جمهوری اسلامی ایران اکنون در قلب «شیر انرژی» جهان قرار دارد و امنیت کل انرژی جهانی را تحت تأثیر قرار داده است. بنابراین آمریکا چاره‌ای جز مذاکره ندارد، چراکه باید ایران را مهار چندجانبه کند تا بتواند امنیت منطقه را حفظ کرده و چپاول منابع را ادامه دهد.
وی در پایان تأکید کرد: به‌نظر من، آمریکایی‌ها به‌مراتب بیشتر از ما به این مذاکره نیاز دارند؛ در حالی که جمهوری اسلامی ایران نه تسلیم شده، نه در موضع ضعف است، و نه نیازی به مذاکره یک‌طرفه با آمریکا دارد.
*مذاکره‌ای از موضع اقتدار؛ نه تسلیم، نه عقب‌نشینی
برآیند گفت‌وگوی پیش‌رو با دکتر حسین کنعانی‌مقدم، تصویری روشن از لایه‌های کمتر دیده‌شده منازعه دیپلماتیک ایران و آمریکا ارائه می‌دهد. آن‌گونه که از تحلیل‌ها برمی‌آید، سیاست‌گذاری جمهوری اسلامی ایران در قبال غرب، نه بر پایه واکنش‌های احساسی یا عقب‌نشینی تاکتیکی، بلکه بر مبنای درک دقیق از رفتارشناسی قدرت‌های غربی، به‌ویژه آمریکا و تجربه‌های تلخ برجام و پسابرجام شکل گرفته است.
مذاکرات غیرمستقیم، با وجود ظاهری نرم و دیپلماتیک، در واقع پاسخی راهبردی به عملیات روانی گسترده‌ای است که با هدف تسلیم‌سازی تهران در جریان است. رویکرد فعلی ایران، از یک‌سو امتیازدهی بی‌پایه را رد می‌کند و از سوی دیگر با حفظ راه‌های تعامل محدود، فضای بازی را در اختیار خود نگاه می‌دارد.
نقش کشورهای میانجی مانند عمان نیز بیش از آنکه نشانه تمایل منطقه به صلح باشد، بیانگر نگرانی عمیق دولت‌های عربی از تبعات ناامنی در خلیج فارس و آسیب‌پذیری اقتصادهای نفت‌پایه آن‌هاست؛ نگرانی‌ای که آن‌ها را به‌سوی تعامل با تهران سوق می‌دهد.
در مجموع، اگرچه تلاش‌های غرب برای ایجاد تصویر یک ایران منزوی و تحت‌فشار ادامه دارد، شواهد نشان می‌دهد که مناسبات قدرت در منطقه در حال تغییر است؛ تغییری که ایران به‌عنوان بازیگری با تجربه، منابع و جایگاه ژئوپلیتیک، در آن نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. در چنین شرایطی، نه صرفاً مذاکره، بلکه چگونگی مذاکره و موقعیت آغاز آن است که توازن قوا را مشخص می‌کند و این همان نقطه‌ای است که ایران با دقت روی آن ایستاده است.

سمیرا گمار