دانشآموخته دکتری فلسفه تعلیم و تربیت؛
قصههای قرآنی؛ ابزارهای مهم تربیتی و آموزشی
تربیت جامعه دینی، یکی از اهداف تبیین قصههای قرآنی برای کودکان
دانشآموخته دکتری فلسفه تعلیم و تربیت با بیان اینکه پایه و اساس رسانههای ارتباطی در انتقال مفاهیم، بر قصهگویی و قصهنویسی استوار است و این ابزار مهم با توجه به اثربخشی بر مخاطبان خود، مورد استفاده قرار میگیرد گفت: قصههای قرآنی یکی از ابزارهای مهم تربیتی و آموزشی در کشور ما بهشمار میروند چراکه هدف ما، تربیت جامعه دینی است.

قصهها از دورههای مختلف تاریخ بشر، ابزاری مؤثر در انتقال دانش، فرهنگ و ارزشها به نسلهای آینده بودهاند. در این میان، قصههای قرآنی با ویژگیهای منحصر بهفرد، بهعنوان منبعی غنی برای تربیت دینی و اخلاقی کودکان شناخته میشوند. قرآن کریم، سرشار از قصص و داستانهای آموزندهای است که نهتنها حاوی درسهای دینی و اخلاقی هستند، بلکه به معرفی شخصیتهای الهی، عبرتآموزی از سرنوشت اقوام گذشته و تشویق به رفتارهای نیکو میپردازند.
تربیت دینی در دوران کودکی، از اهمیت ویژهای برخوردار است، چراکه شخصیت و هویت فرد در این دوره شکل میگیرد. کودکان در سنین پایین بهطور طبیعی کنجکاو و جستوجوگر هستند و یادگیری از طریق قصه و داستان برای آنها بهمراتب جذابتر و مؤثرتر خواهد بود. قصههای قرآنی، با ارائه مفاهیم دینی به زبانی ساده و قابل فهم، این فرصت را فراهم میآورد تا کودکان با ارزشها، آموزهها و حتی تاریخ دین خود آشنا شوند.
قصههای قرآنی نهتنها ابزاری برای سرگرمی، بلکه اساس و بنیانی برای تربیت مؤمنان فردا و شکلگیری شخصیتهای دینی و اخلاقی نسل آینده بهشمار میآیند. در دنیای امروز که تهدیدات فرهنگی و اجتماعی در کمین هستند، توجه به این روشهای تربیتی و استفاده از قصههای قرآنی بیشتر از هر زمان دیگری ضرورت دارد؛ بنابراین لازم است والدین، مربیان و تمامی دستاندرکاران نظام آموزشی به اهمیت این قصهها توجه ویژهای داشته باشند و با بهرهگیری از آنها، به پرورش نسلی آگاه، مؤمن و مسئولیتپذیر کمک کنند.
در همین خصوص با استاد بازنشسته دانشگاه بوعلی سینا، دارای دکتری فلسفه تعلیم و تربیت از دانشگاه تربیت مدرس گفتوگویی ترتیب دادیم. وی بر این نکته تأکید دارد که قصهگویی بهعنوان یک روش تربیتی، میتواند به رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی کودکان کمک کند.
در ادامه مشروح گفتوگو را میخوانید؛
دکتر منصور خوشخویی با بیان اینکه قصه و داستان در ادبیات جهان برای تمامی گروههای سنی از جایگاه ویژهای برخوردار است گفت: پایه و اساس رسانههای ارتباطی در انتقال مفاهیم، بر قصهگویی و قصهنویسی استوار است. این ابزار مهم با توجه به اثربخشی بر مخاطبان خود مورد استفاده قرار میگیرد.
وی در پاسخ به اینکه چرا قصه بهعنوان یک ابزار مؤثر تلقی میگردد؟ اذعان کرد: قصهگویی، مجموعهای از فعالیتها و حوادث، همراه با شخصیتهای متنوع و متکثر، در کنار یکدیگر قرار گرفته و متن را، بر خلاف نثر معمول، از یکنواختی خارج کرده و جذابیت خاصی به آن میبخشد.
این مدرس دانشگاه با ابراز اینکه باید قصههای زندگی معصومین، رهبران دینی و همچنین شخصیتهای برجسته تاریخی و شهدا را نیز در کنار قصههای قرآنی مورد توجه قرار دهیم افزود: قصههای قرآنی یکی از ابزارهای مهم تربیتی و آموزشی هستند زیرا هدف ما، تربیت جامعه دینی است.
خوشخویی در پاسخ به اینکه آیا برای تربیت دینی، صرفاً قصههای قرآنی، اعم از خواندن یا قصهگفتن برای کودکان، کافی است یا فعالیتهای مکمل نیز میتوانند در کنار قصهها مؤثر باشند؟ گفت: در کنار قصهگویی و قصهخوانی، میتوان از سرود، با استفاده از موسیقی صحیح، در تربیت کودکان و شرکت دادن آنان در سرودهای دستهجمعی بهعنوان یکی از فعالیتهای جمعی کودکان بهره گرفت.
وی با اشاره به فعالیتهای گروهی دیگری که توسط طراحان تربیتی در مدارس طراحی و اجرا میشود و میتواند مکمل دیگر اقدامات باشد گفت: اجرای تئاتر، ساخت فیلمهای جذاب و بازیهای کودکانه با آموزههای دینی و مذهبی در کنار قصهخوانی و قصهگویی، بهعنوان فعالیتهای مکمل مورد استفاده قرار میگیرند.
وی در پاسخ به اینکه کدام ویژگی داستانهای قرآنی بیشترین تأثیر را بر رشد شخصیتی و اخلاقی کودکان دارد؟ گفت: قصههای قرآنی به منبع وحی متصل بوده و کلام خداوند هستند. در کلام الهی، واقعیتها و حقایق زندگی بشر بیان میشود، این ویژگی، تأثیرگذاری قصههای قرآن را بیشتر کرده است.
این استاد بازنشسته دانشگاه بوعلی سینا در پاسخ به اینکه چگونه باید محتوای قصههای قرآنی را متناسب با سن و فهم کودکان ساده کرد؟ توضیح داد: کودکان قبل از سن بلوغ، تفکر انضمامی دارند؛ یعنی تفکر آنان بر اساس محسوسات و مشهودات است پس باید امور عینی که کودک میتواند لمس کند و بفهمد مورد توجه قرار گیرد.
خوشخویی با ابراز اینکه مربیان باید توجه داشته باشند که کودکان تفکر انتزاعی ندارند و نباید برای اینکه برای کودک قابل فهم باشد مفاهیم پیچیده قرآن را تحریف کنیم اظهار کرد: چنین اقدامی نه مجاز و نه ضروری است. معلمان باید از قصههای قرآنی که اهداف خاص خود را ابلاغ و هدایت میکنند و در حد فهم کودکانه هستند بهره ببرند.
وی عنوان کرد: بهدنبال بیان تمامی قصههای قرآن در سن کودکی نباشیم، باید تا هنگامی که فرزند به سن نوجوانی رسید، تفکر انتزاعی پیدا کرد و از نظر عقلانی، اجتماعی و عاطفی رشد یافت، صبر کرد در این صورت محدودیتی وجود ندارد.
وی با بیان اینکه نویسندگان قصههای کودکانه باید نگارش و ادبیات داستانها را بر اساس مرحله سنی آنان تنظیم کنند گفت: قصهها باید ساده و کوتاه باشند و عمدتاً اگر بتوان نوشتارها را محاورهای کرد، بهنظر میرسد که مؤثرتر خواهد بود.
این مدرس دانشگاه با اشاره به تجربههای اثرگذار قصههای قرآنی بر شخصیت کودکان اظهار کرد: میتوان به تجربههای بزرگسالان در دوران کودکی اشاره کرد. هنگامی که والدین با صدای خوش، قرآن را در خانه تلاوت میکنند، تأثیر بسزایی بر کودک دارد.
خوشخویی مطرح کرد: خواندن کتابهای قصه قرآنی، در دورههای مختلف سنی میتواند مؤثر باشد، با این کار میتوان معانی برخی سورههای قرآنی را برای فرزندان توضیح داد.
وی با ابراز اینکه با استفاده از روشهای مختلف عنوان کردن قصههای قرآنی میتوان بر شخصیت بچهها اثر گذاشت تصریح کرد: مهم ایجاد انس، علاقه با قرآن کریم از دوران کودکی است که این امر باید در خانه و مدرسه انجام شود.
وی با بیان اینکه قرآن، اعجاز الهی و نور و هدایت است خاطرنشان کرد: اگر از دوران کودکی، تلاوت این منبع نور و پخش صدا و ندای قرآن را در خانهها رواج دهیم، آنگاه اثرگذاری آن به معنای واقعی محقق خواهد شد.
این استاد بازنشسته دانشگاه بوعلی سینا در پاسخ به اینکه چه روشهایی برای جذاب کردن روایت داستانهای قرآنی به والدین میتوان ارائه داد؟ گفت: در قصهگویی و یا قصهخوانی قرآن، ابتدا والدین و کودکان، باید در شرایط روحی و روانی مناسبی باشند و فضای نیکویی حاکم باشد.
خوشخویی با بیان اینکه باید در بیان قصهها، حالات عاطفی و احساسی متناسب با فرازهای قصه را بهکار گرفت گفت: والدین یا معلمی که قصه میگوید، باید این نکات را رعایت و از زبان بدن خود بهموقع استفاده کند، حالات عاطفی و احساسی مناسب، بیان شیوا و بلیغ داشته باشد.
وی با ابراز اینکه بعد از تمام شدن قصه، باید از کودکان خواسته شود که خلاصه آن چیزی که شنیده را بازگو یا نتیجهای که از آن گرفته را بیان کند ادامه داد: تمام توجه ما باید به کودک باشد تا بداند برای فرزند خود و داستان قرآنی احترام قائل هستیم، اینگونه قصه قرآنی را جدی گرفته و اثرگذاری آنها بهینهتر خواهد شد.
وی در پاسخ به این پرسش که چگونه میتوان از قصههای قرآنی برای تقویت مهارتهای اجتماعی و ارتباطی کودکان بهره برد؟ تصریح کرد: باید این نکته را در نظر داشت که هر قصه قرآنی، یک هدف یا اهداف مشخصی دارد که برای هدایت انسان آورده شده است.
این دانشآموخته دکتری فلسفه تعلیم و تربیت با اشاره به اینکه قصههای دینی، در ابعاد اندیشه، اعتقاد و مهارتهای رفتاری و اخلاقی انسان را تأمین و هدایت میکنند خاطرنشان کرد: با استفاده از روشهای بیان ساده و قابل فهم، قصه را برای کودکان بازگو کنیم و بدون تحریف از دایره قصه خارج نشویم.
خوشخویی در پاسخ به پرسشی درخصوص اینکه چه خطراتی در روایت نادرست یا تحریفشده قصههای قرآنی برای تربیت دینی وجود دارد؟ گفت: از هر نوع روایت نادرست یا تحریف معانی قصههای قرآنی باید به جد پرهیز شود؛ چراکه در این صورت، هم به قرآن ظلم شده و هم به تربیت دینی کودکان آسیب وارد میشود.
وی با بیان اینکه اگر فهم قصه برای کودک دشوار است، هیچ دلیلی ندارد که آن را به بهانه ساده کردن، تحریف یا چیزی به آن اضافه یا از آن کم کنیم ادامه داد: باید در برابر قرآن کریم، امانتدار باشیم و از هرگونه روایت نادرست یا تحریف، بپرهیزیم. همانطور که تفسیر به رأی جایز نیست، روایت نادرست یا تحریف نیز به هیچ وجه جایز نیست.
وی اذعان کرد: باتوجه به اهمیت دوران کودکی باید این نکته روانشناختی بنیادی را در نظر داشته باشیم که کودک تا قبل از سن بلوغ تسلیم و مطیع معلمان، مربیان و والدین است؛ پس از رسیدن به سن بلوغ، وارد دوره استقلال در شخصیت میشود.
این استاد برجسته در پاسخ به اینکه آیا آنچه که امروز در نظام آموزشی ما در این باره میگذرد، کافی است یا خیر؟ گفت: آن تربیت دینی و معنوی که انتظار داریم فرزندان ما در سایه دروس دینی و قرآن از آموزشوپرورش کسب کنند، بهطور کامل محقق نشده است.
خوشخویی با بیان اینکه اگر اولیای آموزشی و تربیتی، دغدغه مهجوریت قرآن را دارند، باید آن را در سطح جامعه جبران کنند خاطرنشان کرد: این امر باید از دوران دبستان و کودکی دنبال شود. چون نخستین منبع تربیت دینی کودکان، قرآن است. این منبع بهعنوان معجزه الهی، کتاب هدایت و نور شناخته میشود، هرچه به آن بپردازیم باز هم کم است.
وی با بیان اینکه معلمان در مدارس باید بیشتر به قرآن بپردازند اذعان کرد: اگر معلمی دغدغه تربیت معنوی و دینی دانشآموزان را نداشته باشد، به دستورات قرآن عمل نکرده است، یک معلم، به لحاظ شایستگیها و قابلیتهای دینی، معرفتی و معنوی، حتی خارج از ساعات رسمی مدرسه، میتواند بچهها را با قرآن مأنوس کند و این امر اثر شایانی بر روی بچهها دارد.
وی با بیان اینکه والدین و نظام آموزشی باید نسبت به مأنوس کردن بچهها با قرآن کریم و اتصالشان به این منبع نور و هدایت و معرفت الهی تلاش کنند خاطرنشان کرد: به امید روزی که جامعه ما سرشار از فرزندان و عزیزانی باشد که با قرآن مأنوس هستند و هدایت، معنویت و دین را سرلوحه زندگی خود قرار دادهاند.
قصهگویی قرآنی، بهعنوان یک روش تربیتی مؤثر، از دو منظر دینی و روانشناسی دارای اهمیت فراوانی است. این روش، با تلفیق آموزههای دینی و اصول روانشناختی، بستری مناسب برای رشد و تعالی شخصیت دینی کودکان فراهم میکند. این قصهها پیامبران، اقوام گذشته و رویدادهای تاریخی را به تصویر میکشند و عبرتها و پندهای فراوانی را برای انسانها به ارمغان میآورند. در آموزههای اسلامی، به قصهگویی برای کودکان و نوجوانان تأکید فراوانی شده. پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) نیز از این روش برای آموزش و تربیت فرزندان و یاران خود استفاده میکردهاند.
هدف از داستانهای قرآنی، صرفاً سرگرم کردن مخاطبان نیست، بلکه هدایت آنان به سوی خداوند، تذکر و یادآوری نعمتهای الهی، عبرتآموزی از سرنوشت اقوام گذشته، و تقویت ایمان و تقوا است.
در اسلام، دوران کودکی بهعنوان دورانی حساس و تأثیرگذار در شکلگیری شخصیت فرد مورد توجه قرار گرفته. از این رو، قصهگویی در این دوران از اهمیت ویژهای برخوردار است، زیرا کودکان در این سنین، آمادگی بیشتری برای پذیرش و یادگیری مفاهیم دینی و اخلاقی دارند.
با تلفیق دیدگاههای دینی و روانشناسی، میتوان به این نتیجه رسید که قصهگویی قرآنی، یک روش تربیتی بسیار مؤثر است که میتواند به رشد و تعالی شخصیت دینی کودکان کمک کند. این روش، با ارائه مفاهیم دینی به زبانی ساده و قابل فهم، ایجاد علاقه و انگیزه به دین، تقویت هویت دینی و فرهنگی، پرورش فضایل اخلاقی و رفتارهای نیکو، و تقویت مهارتهای زبانی، شناختی، عاطفی و اجتماعی، کودکان را در مسیر سعادت و کمال رهنمون میسازد.
بنابراین، لازم است که والدین، مربیان و دستاندرکاران نظام آموزشی، به این ابزار تربیتی مهم توجه ویژهای داشته باشند و با استفاده از راهکارهای مناسب، از ظرفیتهای بالقوه آن در تربیت نسل آینده بهرهمند شوند.
شناسه خبر 94569