در گفت‌وگو با دبیر انجمن زیست‌محیطی دیده‌بان کوهستان مشخص شد؛ حرکات خودروهای آفرودی علاوه بر کوبیدگی خاک و از بین رفتن زیست جانوری، در زمین‌های خشک به‌شدت گرد و غبار ایجاد کرده و بر پوشش گیاهی و زیست‌بوم مرتع اثر منفی می‌گذارد، درواقع به‌صورت عامیانه می‌توان گفت آفرود‌ها طبیعت ایران را خط‌خطی کرده‌اند.
یکی از گرانترین و پرهیجان‌ترین تفریحاتی که چند سالی است طرف‌داران بسیاری یافته و روزبه‌روز بر محبوبیت آن اضافه می‌شود، آفرودسواری است. بیشتر افراد به این فعالیت به چشم یک ورزش هیجان‌انگیز نگاه می‌کنند، اما آفرودسواری خطراتی برای محیط‌زیست دارد که به هیچ وجه قابل اغماض نیست.
اما در شهری همچون همدان عموماً با گذشت از زمستان و آب شدن برف‌ و خشک شدن مسیرهای کوهستانی و جاده‌های عشایری، کوهستان و دشت‌های همدان به پیست موتور کراس و خودروهای آفرود تبدیل می‌شود. این در حالی است که کوهستان و دشت‌های همدان یک محیط‌زیست زنده و پایدار به‌شمار می‌آیند، زیرا در زیر تمام قلوه‌سنگ‌ها مأمن و زیستگاه ده‌ها جانوار و گیاهانی است که با عبور از آن، تعادل و توازن زیست‌بوم ما به‌هم می‌خورد، اما با وجود این هر سال این اتفاق بدون آنکه برخورد یا مجازاتی از سوی مراجع قانونی در پی داشته باشد، تکرار می‌شود.
به طوری که امروز یکی از دغدغه‌های کارشناسان محیط زیستی و طبیعت‌دوستان همدانی رد پایی است که ماشین‌های آفرود بر دل الوند بر جای می‌گذارند.
بر این اساس با توجه به اهمیت موضوع برآن شدیم تا در این باره با دبیر انجمن زیست‌محیطی دیده‌بان کوهستان گفت‌وگویی ترتیب دهیم که در ادامه می‌خوانید:
عباس محمدی، با بیان اینکه در سال‌های اخیر، آفرودسواری به‌عنوان یک نوع از گردشگری ناپایدار در فضای محیط زیست مطرح شده گفت: این فعالیت نه‌تنها به مراتع و حیات وحش آسیب می‌زند، بلکه برای زیست‌بوم نیز تهدیدی جدی محسوب می‌شود.
وی، ادامه داد: به لحاظ علوم گردشگری و طبعیت‌گردی پایدار، حتی انسان باید با احتیاط و رعایت اصول در طبیعت گام‌ بردارد، اما در این فرایند بسیاری از افراد به‌طور ناخواسته باعث جابجایی خاک و آسیب به ریشه گیاهان می‌شوند، همین جابجایی‌ها می‌تواند طبیعت را با خطر روبه‌رو کند، به‌ویژه در مناطق کوهستانی که با وجود نبود مسیرهای پا‌کوب، خاک بیشتری متلاطم می‌شود و به‌دنبال آن، جذب آب و سلامت گیاهان به خطر می‌افتد.
وی با بیان اینکه با این تفاسیر یقیناً ورود ماشین‌های چند تنی آفرود به عرصه‌های طبیعی، به‌مراتب می‌تواند عوارض بسیار خطرناک‌تری در پی داشته باشد، تصریح کرد: این فعالیت‌ها نشان‌دهنده رعایت نکردن مقررات و سرپیچی از قوانین حفاظت از محیط زیست است که ریشه در نبود نظارت کافی و اجرا نکردن اصولی این ضوابط دارد.
این فعال محیط زیست با ابراز اینکه تجارب و مشاهدات نشان می‌دهد که در کشور ما با شرایط اقلیمی خشک حاکم بر آن، طبیعت، در برابر این نوع فعالیت‌ها بسیار آسیب‌پذیر است عنوان کرد: البته چرخه مسائل اجتماعی و اقتصادی ما نیز در این زمینه نقش دارند؛ به طوری که وقتی مردم نسبت به قانون بی‌احترامی می‌کنند، نسبت به همه فعالیت‌ها و زیرساخت‌های اجتماعی نیز بی‌توجهی می‌شوند که یکی از این عرصه‌ها محیط زیست بی‌پناه است.
محمدی به تأثیرات منفی آفرودسواری بر روی زیست‌بوم‌های آبی اشاره کرد و افزود: این آسیب به‌ویژه برای رودخانه‌هایی که در پایه کوه‌ها جریان دارند مشهودتر است.
وی با اظهار اینکه زیستگاه‌های ریپارین یا کنار رودخانه‌‌ای یکی از غنی‌ترین زیستگاه‌های دنیا بوده و در ایران نیز به همین دلیل از اهمیت بالایی برخوردار است تشریح کرد: اما متأسفانه ورود ماشین‌های سنگین به این مناطق، باعث فشردگی خاک و از بین رفتن پوشش گیاهی و تخم ماهی‌ها می‌شود. از طرفی گل‌آلود شدن رودخانه‌ها نیز به نوبه خود عامل دیگری است که حیات آبزیان را تهدید کرده و می‌تواند به نابودی آن‌ها منجر شود.
وی با تأکید بر اینکه آسیب آفرودسورای تنها مختص رودخانه‌ها نیست بلکه بر زیست‌بوم مناطق بیابانی نیز تأثیرگذار است خاطرنشان کرد: آسیب این فعالیت به بیابان لوت، با وجود اینکه منطقه حفاظت‌شده است، امروز یکی از دغدغه‌های ماست چراکه در حال حاضر به یک میدان جولان موتورسیکلت‌ها و ماشین‌های آفرود تبدیل شده، این وضعیت نشان از ضعف در قانون‌گذاری و نظارت در این زمینه دارد.
این کارشناس محیط زیست با اشاره به حساسیت بالای جنگل‌ها به لحاظ محیط زیستی تصریح کرد: خاک این مناطق نباید فشرده شود؛ بنابراین ورود ماشین‌ها به این مناطق نه‌تنها موجب تخریب حیات زیر زمین می‌شود بلکه زندگی متنوعی که در حاشیه رودخانه‌ها و مناطق جنگلی وجود دارد را نیز تهدید می‌کند به طوری که طی چند سال اخیر حیات جانوری و گیاهی، به‌ویژه تخم‌گذاری ماهی‌ها، در این مناطق به‌شدت تحت تأثیر قرار گرفته است.
محمدی همچنین به وضعیت نگران‌کننده‌ای که در قله‌های کوه‌ها، مانند توچال در تهران، دیده می‌شود اشاره و خاطرنشان کرد: در این مناطق حتی باوجود نظارت‌های بیشتر، موتورسواران به‌راحتی به قله‌ها دسترسی پیدا می‌کنند و نه‌تنها به زیست‌بوم آسیب می‌زنند، بلکه در صورت برخورد با کوهنوردان، به هیچ‌وجه به تذکرات آن‌ها توجهی نمی‌کنند.
وی بر لزوم برخورد قانونی با این افراد تأکید کرد و گفت: آنچه حائز اهمیت است اینکه محدوده‌هایی مشخص باید برای فعالیت‌های موتورسواری و آفرود تعیین شود تا آسیب‌ به طبیعت کاهش یابد.
این فعال محیط زیستی در بخش دیگری از سخنان خود به تأثیر سر و صداهای ناشی از این فعالیت‌ها بر حیات وحش پرداخت و گفت: بسیاری از پرندگان و حیوانات دیگر که در این مناطق زندگی می‌کنند، به‌شدت تحت تأثیر این صداها قرار می‌گیرند این صداها به‌ویژه در فصل‌های زایمان و تخم‌گذاری حیات وحش موجب استرس و نگرانی در بین حیوانات می‌شود و بر روی زادآوری آن‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
محمدی درخصوص آسیب‌های ناشی از گرد و غبار نیز هشدار داد و افزود: حرکات ماشین‌ها و وسایل نقلیه در زمین‌های خشک به‌شدت گرد و غبار ایجاد کرده و بر پوشش گیاهی و زیست‌بوم مرتع اثر منفی می‌گذارد، درواقع به‌صورت عامیانه می‌توان گفت آفرود‌ها طبیعت ایران را خط‌خطی کرده‌اند.
وی با اشاره به اینکه چرخ‌های این وسایل به‌شدت گرد و غبار ایجاد می‌کنند، عنوان کرد: گرد و غبار دشمن مرتع است؛ هر جا که گرد و غبار بلند می‌شود، پوشش گیاهی آسیب می‌بیند و رشد آن کاهش می‌یابد یا حتی از بین می‌رود؛ بنابراین آفرودسواری نه‌تنها زادآوری حیات وحش بلکه زادآوری گیاهان را نیز به‌شدت مختل می‌کند.
این کارشناس محیط زیست در تشریح این مسئله به محیط زیست و زیست‌بوم شکننده و حساس بیابان لوط اشاره کرد و افزود: روی سطح خاک، زندگی باکتریایی میکروسکوپی و ظریفی در قالب پوشش گیاهی به شکل لکه‌های کوچک قهوه‌ای رنگ وجود دارد که شاید به چشم بسیاری از افراد نیاید؛ اما این سطح ظریف، ثبات خاک را فراهم می‌کند. با این حال، حرکات انسان‌ها و وسایل نقلیه آن‌هم با ایجاد گرد و غبار، می‌تواند به‌شدت این زیست‌بوم را آسیب‌پذیر کند.
محمدی با ابراز نگرانی از این مسئله که طی سال‌های اخیر آفرودسواری که به‌صورت بی‌رویه در محیط‌های طبیعی ایران انجام می‌شود، برای محیط زیست زیان‌آور است، اذعان کرد: تجربه شخصی من نشان می‌دهد که دستگاه‌های مسئول، برخورد فعالی با این قضیه نداشته‌اند، این در حالی است که طبق قوانین محیط زیستی، هرگونه آسیب‌رسانی به طبیعت ازجمله فرسایش خاک، ممنوع است و قوانین موجود برای برخورد با متخلفان کافی است؛ اما برخوردهای قانونی مناسب و مؤثر به‌ویژه در کلان‌شهرها وجود ندارد.
وی، ادامه داد: در کشورهای اروپایی که سیاست‌های محیط زیستی قوی و مستحکم دارند، افراد علاقه‌مند به این‌گونه فعالیت‌ها، در محدوده‌ای خاص که توسط مسئولان برای آن‌ها در نظر گرفته شده، فعالیت خود را انجام می‌دهند تا از تخریب محیط زیست جلوگیری ‌شود، یقیناً این فرصت در استان‌های کشور ما نیز فراهم است.
مع‌الوصف چنانکه گفته شد؛ ورود ماشین و موتور با لاستیک‌های سنگین و بزرگ به مناطق بکر و طبیعی مناطق مختلف محیط زیستی، برای تفریح عده‌ای بدون هیچ چارچوب و ضابطه‌ای امروز به قیمت نابودی پوشش‌های گیاهی، فرسایش خاک و افزایش خطر آلودگی منابع آب و سلب آرامش حیات وحش تمام‌ شده است.
چراکه لاستیک‌ خودروهای آفرود، خاک را نابود و سنگ‌ها و گیاهان را از جای خود خارج می‌کند و لایه بالایی پوشش گیاهی را از بین می‌برد. این اختلال منجر به افزایش فرسایش، از دست دادن حاصلخیزی خاک و کاهش کیفیت زیستگاه برای گونه‌های گیاهی و جانوری بسیاری می‌شود؛ بنابراین انتظار می‌رود هرچه سریع‌تر قواعد خاصی برای این نوع فعالیت در عرصه بکر طبیعی پیش‌بینی و در پی آن با متخلفان برخورد جدی شود تا بیش از این شاهد نابودی محیط زیست و چهره خش‌دار آن به قیمت خوش‌گذارنی عده‌ای بی‌مسئولیت نباشیم.

طاهره ترابی مهوش