نویسنده و فعال فرهنگی همدانی گفت: هر زن ایرانی با توجه به نقش‌های متعددی که در خانواده و جامعه بر عهده دارد، می‌تواند در جبهه‌های مختلف زندگی به عنوان یک رزمنده فعال حضور پیدا کند. مدیریت خانه، آموزش فرزندان و هنر، عرصه‌هایی هستند که زنان با خلاقیت و ایثار خود در آن‌ها می‌جنگند و تاثیرگذارند. در شرایط بحران و حتی در زندگی روزمره، توانمندی‌های زنان باعث حفظ ثبات و پیشرفت خانواده و جامعه می‌شود و این جایگاه باید بیش از پیش شناخته و حمایت شود.
زنان ایرانی همواره در طول تاریخ نقش‌های بسیار متنوع و مهمی را در خانواده و جامعه ایفا کرده‌اند؛ از مادران مهربان و حامی گرفته تا همسران پرتلاش، دخترانی فداکار و خواهرانی که همیشه پشتوانه اعضای خانواده بوده‌اند. این نقش‌ها تنها محدود به چارچوب‌های سنتی نیست، بلکه زنان به عنوان ستون‌های اصلی اجتماع، همواره در شکل‌دهی به فرهنگ، هنر، سیاست و اقتصاد کشور حضوری فعال داشته‌اند. در شرایط بحرانی، از جمله جنگ‌ها، بلایای طبیعی و بحران‌های اجتماعی، اهمیت این نقش‌ها دوچندان می‌شود. زنان با صبر، استقامت، خلاقیت و روحیه ایثارگری خود، نقش بی‌بدیلی در حفظ ثبات و تداوم زندگی ایفا می‌کنند و به عنوان نیروی محرکه‌ای که خانواده‌ها را در برابر مشکلات متحد نگه می‌دارد، شناخته می‌شوند.
تجارب تاریخی نشان داده‌اند که حضور زنان در بحران‌ها، نه فقط به عنوان مراقبان خانه، بلکه به عنوان فعالان اجتماعی و فرهنگی، می‌تواند سرنوشت یک جامعه را دگرگون کند. در دوران هشت سال دفاع مقدس، برای مثال، زنان ایرانی فراتر از نقش‌های سنتی، وارد میدان‌های متنوعی شدند؛ از پرستاری مجروحان و حمایت‌های لجستیکی گرفته تا فعالیت‌های فرهنگی و تربیتی که زمینه‌ساز حفظ روحیه مردم و رزمندگان بود. این حضور همه‌جانبه و مؤثر، نمونه‌ای از توانمندی‌ها و ظرفیت‌های بالقوه زنان است که در زمان‌های عادی کمتر به چشم می‌آید، اما در شرایط سخت و بحرانی، به وضوح دیده و تجربه می‌شود.
همچنین، زنان امروز با وجود چالش‌های نوین اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی، همچنان نقش‌های اساسی و حیاتی خود را حفظ کرده‌اند و در عرصه‌های مختلفی چون آموزش، هنر، کارآفرینی، مدیریت بحران‌های خانوادگی و حتی فعالیت‌های داوطلبانه در حوزه‌های امدادی و اجتماعی، حضوری فعال و اثرگذار دارند. در این بستر، بررسی و تحلیل نقش زنان به ویژه در شرایط بحرانی، می‌تواند راهکارهای ارزشمندی برای تقویت همبستگی اجتماعی، افزایش تاب‌آوری خانواده‌ها و ارتقای جایگاه زنان در جامعه ارائه دهد.
مونا اسکندری نویسنده و فعال فرهنگی اهل همدان، با سال‌ها تجربه در حوزه ادبیات پایداری و فرهنگ دفاع مقدس، یکی از صداهای مؤثر در ثبت و روایت تاریخ معاصر ایران به ویژه نقش زنان در بحران‌هاست. او با نگاهی عمیق و متعهدانه، تلاش می‌کند تا جایگاه واقعی زنان را در خانواده و جامعه به تصویر بکشد و بر اهمیت حضور فعال بانوان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و فرهنگی تاکید کند.
در گفت‌وگوی پیش‌رو، اسکندری ضمن بازخوانی نقش بی‌بدیل زنان در دوران هشت سال دفاع مقدس و دیگر بحران‌های کشور، به بررسی تاثیرگذاری آن‌ها در مدیریت بحران‌های خانوادگی و اجتماعی امروز می‌پردازد و ضرورت برنامه‌ریزی هدفمند برای استفاده از ظرفیت‌های بزرگ بانوان در جامعه را مطرح می‌کند. در ادامه، به تفصیل درباره این موضوعات و تجربیات ارزشمند او را می‌خوانیم.
*نقش زنان در مدیریت بحران‌ها و ضرورت برنامه‌ریزی هدفمند
مونا اسکندری در ابتدا با اشاره به جایگاه زن در خانواده بیان کرد: خانواده به عنوان مادر، همسر، دختر و خواهر، با واکنش‌هایی که نشان می‌دهد تأثیر عمیقی بر اعضای خود دارد. این واکنش‌ها نه تنها بر فضای خانواده بلکه بر جامعه نیز اثرگذار است.
وی نقش زنان را در همه بحران‌های کشور بی‌بدیل دانست و افزود: در طول تاریخ، زنان همیشه نقش کلیدی را ایفا کرده‌اند؛ به‌ویژه در دوران هشت سال دفاع مقدس که شاهد بودیم بانوان چگونه توانستند قدرت زنانگی خود را به نمایش بگذارند و به همه نشان دهند که زنان تا چه حد می‌توانند در پیشرفت کشور و جامعه نقش‌آفرین باشند.
این بانوی نویسنده با ذکر نمونه‌هایی از فعالیت‌های بانوان در آن دوران، گفت: این نقش‌ها تنها محدود به پرستاری از مجروحان نبود، بلکه زنان در بسیاری موارد، حتی با گذشت از خود و اعزام عزیزانشان به جبهه‌ها، پای‌کار بودند. این نوع ایثار ریشه در جهان‌بینی درست و قدرت گذشت زنان ایرانی دارد که گاهی فراتر از تصور انسانی است.
اسکندری با تأکید بر اینکه هر فرد در هر جایگاه و صنفی می‌تواند نوعی رزمنده باشد، افزود: قرار نیست همه اسلحه به دست بگیرند یا مستقیماً در خط مقدم حضور داشته باشند. یک هنرمند با هنر خود، یک معلم با تربیت دانش‌آموزان، یک خانم خانه‌دار با مدیریت بحران‌های روانی و خانوادگی، و یک کارآفرین با حفظ کسب‌وکار خود می‌تواند نقشی اساسی در حفظ روحیه و پویایی جامعه ایفا کند.
وی تأکید کرد که کشف جایگاه واقعی و شناخت مسئولیت‌های زنان در خانواده و جامعه، نخستین گام برای افزایش تأثیرگذاری آنان است.
نویسنده همدانی گفت: اگر زنان بتوانند جایگاه خود را در میان وظایف مختلف بشناسند، متوجه می‌شوند که هر کدام از این نقش‌ها چقدر اهمیت دارد و بدین ترتیب به چه میزان می‌توانند تأثیرگذار باشند.
در بخش دیگری از گفتگو، اسکندری به اهمیت ثبت روایت‌های جنگ و ادبیات پایداری اشاره کرد و توضیح داد: شاید در گذشته سوال می‌شد چرا باید وقت خود را برای ثبت تاریخ دفاع مقدس صرف کنیم، اما امروز باید به این نتیجه رسیده باشیم که ثبت این روایت‌ها نه تنها به حفظ تاریخ کمک می‌کند، بلکه الگوهای الهام‌بخشی برای نسل‌های آینده فراهم می‌آورد.
وی به آثار موجود همچون روایت همسران شهدا اشاره کرد و گفت: این متون، تصویری روشن از شرایط سخت آن دوران را به ما می‌دهد، وقتی که ایران نوپا و درگیر جنگ نابرابر با بیش از 30 کشور بود. باوجود تمامی مشکلات نظامی و سیاسی، بانوان نقش مهمی در مدیریت اوضاع داشتند.
این فعال فرهنگی و اجتماعی به دوران کرونا نیز اشاره کرد و با تأکید بر نقش مادران در مدیریت بحران‌های خانوادگی گفت: در دوران کرونا، مادران نقش پژوهشگر و مدیر بحران را در خانه ایفا کردند؛ آن‌ها ماسک می‌دوختند، نان می‌پختند و با ابتکارات خود تلاش کردند خانواده‌ها را از خطر ویروس حفظ کنند و همچنین دلتنگی‌ها را کاهش دهند.
اسکندری سپس به حملات رژیم صهیونیستی و تبعات آن اشاره کرد و یادآور شد: این حملات ظلمی آشکار به کشور ما بود، اما باعث بروز اتفاقات مثبت و اتحاد بیشتر در جامعه شد و قدرت و توانمندی زنان ایرانی را بیش از پیش به نمایش گذاشت.
در ادامه گفت‌وگو وی به درس‌های مهمی که از بحران‌ها و به ویژه جنگ تحمیلی آموخته است، اشاره کرد و گفت: ما متوجه شدیم که امنیتی که در اختیار داشتیم، ارزشمند است و گاهی غرورها و اعتراضات ما ناشی از عدم شناخت کافی بود. یاد گرفتیم که می‌توانیم یکدیگر را ببخشیم، محبت بیشتری نشان دهیم و لحظات بیشتری را با هم سپری کنیم، بی‌نیاز از تجملات.
این نویسنده ادبیات پایداری افزود: این سختی‌ها پیامدهای مثبتی نیز داشتند که اگر با دیدی شفاف به آن‌ها نگاه کنیم، می‌توانیم آن‌ها را درک کنیم.
اسکندری درباره مدیریت اوایل جنگ گفت: طبیعی بود که در روزهای ابتدایی دچار سردرگمی و اضطراب شدیم، اما به مرور شرایط مدیریت شد چراکه زندگی نباید متوقف می‌شد.
وی به انتظار خود از نهادهای مرتبط با بانوان مانند مدیریت امور زنان استانداری و سازمان‌های مرتبط اشاره کرد و گفت: انتظار می‌رفت برنامه‌ای منسجم برای مشارکت بانوان در دفاع از کشور تدوین شود، اما متأسفانه چنین هماهنگی شکل نگرفت. هرچند حرکت‌های خودجوش مردمی شکل گرفت و برخی بانوان در پایگاه‌ها به فعالیت پرداختند.
نویسنده همدانی به نمونه‌هایی از فعالیت‌های داوطلبانه بانوان اشاره کرد: برخی با تلاوت قرآن و خواندن دعای صحیفه سجادیه برای پیروزی رزمندگان دعا کردند، برخی منازل خود را برای اسکان موقت آسیب‌دیدگان در اختیار گذاشتند و بانوان در نانوایی‌ها به بسته‌بندی نان پرداختند تا مردم دچار کمبود نشوند.
اسکندری این اقدامات را ارج نهاد و گفت: این بانوان که بدون انتظار برنامه قبلی وارد میدان شدند، نمونه‌هایی از اخلاص و فداکاری هستند.
با این حال، وی تأکید کرد که نبود برنامه‌ریزی و هم‌اندیشی سازمانی باعث شد فرصت‌های بزرگی برای استفاده از توان بانوان از دست برود.
این بانوی اهل قلم پیشنهاد کرد: باید پویشی برای همدلی و مشارکت بانوان شکل بگیرد و آموزش‌های امدادی مانند دوره‌های هلال‌احمر برای بانوان برگزار شود تا بتوانند در مواقع بحرانی کمک‌های اولیه ارائه دهند.
اسکندری در بخش دیگری از صحبت‌های خود گفت: ما هنرمندان به عنوان رزمندگان جبهه فرهنگی، از نخستین ساعات آغاز جنگ وارد عمل شدیم. در حوزه‌هایی مانند شعر، داستان، روایت‌نویسی، پوستر، موشن و فیلمنامه فعالیت کردیم و با همکاری حوزه هنری انقلاب اسلامی استان همدان، انتشارات موسسه روایت فتح و شبکه‌های ملی صدا و سیما تلاش کردیم دین خود را به کشور ادا کنیم.
وی در پایان ابراز امیدواری کرد که با برنامه‌ریزی بهتر و استفاده از ظرفیت‌های گسترده بانوان، بتوان نقشی موثر و اثرگذار در شرایط جنگی و بحران‌های پیش رو ایفا کرد.
*زنان؛ ستون‌های استوار خانواده و جامعه در طوفان‌های تاریخ
در پایان این گفت‌وگو و مرور نقش بی‌بدیل زنان ایرانی در بحران‌های مختلف، بیش از پیش به این حقیقت پی می‌بریم که جایگاه زنان، فراتر از نقش‌های سنتی و محدود به مرزهای خانه است. آن‌ها با توانمندی‌های بی‌شمار، از صبر و ایثار تا خلاقیت و مدیریت بحران، همواره ستون‌های اصلی خانواده‌ها و در نهایت کل جامعه بوده‌اند. این زنان، در سخت‌ترین شرایط، نه فقط به عنوان نگهبانان خانواده بلکه به عنوان پیشگامان عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و حتی امدادی، نقش‌آفرینی کرده‌اند و الگویی بی‌بدیل برای همگان ساخته‌اند.
نگاه به گذشته، به ویژه دوران هشت سال دفاع مقدس، نشان می‌دهد که زنان با تمام وجود در کنار مردان ایستادند و نه تنها جبهه‌های جنگ بلکه جبهه‌های فرهنگی و اجتماعی را نیز زنده نگه داشتند. امروز نیز با توجه به چالش‌های نوین و شرایط پیچیده جهانی، حضور فعال و هدفمند زنان در همه حوزه‌ها ضروری‌تر از همیشه است. ما نیاز داریم که به ظرفیت‌های بالقوه بانوان بیشتر توجه کنیم، برنامه‌ریزی‌های منسجم‌تری داشته باشیم و فضایی ایجاد کنیم که زنان بتوانند به بهترین شکل در جهت پیشرفت و امنیت کشور ایفای نقش کنند.
از این منظر، گفتگو با مونا اسکندری و روایت تجربیات او، یادآور این نکته مهم است که هر یک از ما—مرد و زن—می‌توانیم در جایگاه خود یک رزمنده باشیم. زنانی که با هنر، آموزش، مدیریت خانه یا فعالیت‌های داوطلبانه، شعله امید را در دل خانواده‌ها روشن نگه می‌دارند، رزمندگان بی‌ادعایی هستند که بدون اسلحه، برای دفاع از فرهنگ و زندگی می‌جنگند.
بنابراین، ما باید با شناخت دقیق‌تر و حمایت بیشتر از این نقش‌ها، مسیر را برای حضور موثر زنان در همه عرصه‌ها هموار کنیم و باور کنیم که آینده روشن‌تر ایران، بی‌تردید با حضور قدرتمند و فعال زنان رقم خواهد خورد. این پیام نه تنها یک ضرورت اجتماعی بلکه رسالت همگانی است که باید با همدلی و برنامه‌ریزی عملیاتی شود.