بیماری سرطان جزء آن‌دسته از بیماری‌ها است که سبب درگیر شدن تمامی اعضای خانواده می‌شود. این بیماری درمان دارد، اما می‌تواند درصورت بی‌توجهی به آن، بسیار خطرناک باشد؛ بنابراین غربالگری یا تشخیص زودهنگام بیماری هم برای فرد و هم جامعه، بسیار اهمیت دارد.
غربالگری به پزشکان کمک می‌کند تا سرطان را در مراحل اولیه، زمانی که درمان مؤثرتر و راحت‌تر است، شناسایی کنند؛ تشخیص زودهنگام سرطان به این معنی است که درمان می‌تواند زودتر و با عوارض جانبی کمتری انجام شود و شانس بهبودی و طول عمر را افزایش می‌دهد.
درمان سرطان در مراحل اولیه معمولاً ارزان‌تر از درمان در مراحل پیشرفته است؛ همچنین با شناسایی و درمان زودهنگام سرطان، می‌توان مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری را به میزان قابل توجهی کاهش داد. تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر سرطان، همچنین کیفیت زندگی بیمار را بهبود می‌بخشد.
محمد به‌نشان، معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان در این ارتباط مصاحبه‌ای با خبرنگار سپهرغرب داشته است که در ادامه می‌خوانید:
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان با اشاره به فعالیت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در قالب یک شبکه به‌هم‌پیوسته در راستای ارائه خدمات بهداشتی درمانی به مردم مناطق زیر پوشش، گفت: یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های سرمایه انسانی، وضعیت سلامت مردم است؛ مراقبت‌های بهداشتی اولیه، مراقبت‌های اصلی در زمینه سلامت هستند که باید برای همه افراد و خانواده‌های جامعه، قابل دسترس باشند.
محمد به‌نشان با بیان اینکه مراقبت‌های بهداشتی متضمن توزیع عادلانه منابع اجتماعی بین طبقات مردم به‌ویژه طبقات محروم جامعه هستند و هدف آن‌ها این است که امکانات بهداشتی را تا حد ممکن به محل کار و زندگی مردم نزدیک کنند، اظهار کرد: در این راستا معاونت بهداشتی به‌عنوان یکی از معاونت‌های زیرمجموعه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی جهت تأمین، حفظ و ارتقای سطح سلامت جامعه زیر پوشش و ایجاد دسترسی مناسب به خدمات سطح یک برای همه هم‌وطنان، درحال فعالیت است.
این مقام مسئول ادامه داد: مراقبت‌های بهداشتی درمانی نه‌فقط به‌صرفه و مؤثر، بلکه باید در حد استطاعت مردم و مورد قبول آنان باشد؛ همچنین می‌بایست به‌صورت عادلانه برای تمامی مردم فراهم شود که این موضوع در کشور ما با راه‌اندازی و گسترش شبکه‌های بهداشت و درمان شهرستان و ارائه خدمات یکسان و اختصاصی به تمامی گروه‌های جمعیتی در مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشت، تحقق یافته است.
وی به وظایف پیش‌بینی‌شده معاونت بهداشتی زیر نظر معاون بهداشتی دانشگاه اشاره کرد و گفت: این معاونت با فعالیت 13 گروه/ واحد ستادی به امر برنامه‌ریزی، هدایت، نظارت، سازمان‌دهی و ارزشیابی برنامه‌ها در سطح مراکز بهداشت شهرستان‌ها می‌پردازد؛ معاونت بهداشتی با آموزش و توانمندسازی سه هزار نیروی پُرتلاش در حوزه بهداشت در 9 مرکز بهداشت شهرستان، 68 مرکز خدمات جامع سلامت شهری و شهری-روستایی، 16 مرکز خدمات جامع سلامت شبانه‌روزی، 80 مرکز خدمات جامع سلامت روستایی، 109 پایگاه سلامت شهری، 10 پایگاه سلامت روستایی و 494 خانه بهداشت، درحال ارائه خدمات سلامت به هم‌استانی‌های عزیز است.
به‌نشان به تشریح خدمات مراکز مشاوره پیش از ازدواج معاونت بهداشتی همدان در راستای دستیابی به اهداف پرداخت و عنوان کرد: در این مراکز مباحث آموزشی سلامت باروری، جنسی و فرزندآوری، اخلاق و احکام، حقوق خانواده و روانشناسی ارائه می‌شود.
وی ادامه داد: مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری در شهر همدان، ملایر و نهاوند قابلیت ارائه خدمات آموزشی، مشاوره، مراقبت و درمان، پیشگیری و کاهش آسیب به افراد در معرض بیشترین خطر ابتلا به اچ‌آی‌وی، مبتلایان به اچ‌آی‌وی، هپاتیت و بیماری‌های آمیزشی را داشته و افرادی که به خدمات این مراکز نیاز دارند، می‌توانند به‌صورت کاملاً محرمانه و رایگان از خدمات آن بهره‌مند شوند.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان از راه‌اندازی سه مرکز مشاوره خبر داد و گفت: آزمایشگاه آب و فاضلاب رفرانس معاونت بهداشتی با هدف پایش کیفیت فیزیکی، شیمیایی و میکروبی آب شرب شبکه‌های توزیع شهری و روستایی استان با دو بخش شیمی و میکروبی راه‌اندازی شده است که با بهره‌گیری از کارشناسان و نیروهای مجرب و متعهد و ضمن استفاد از تجهیزات مدرن، توانایی سنجش انواع فلزات سنگین، سموم آلی کشاورزی و انواع آزمایش‌های میکروبی آب و فاضلاب را دارد.
وی راه‌اندازی آزمایشگاه مرجع ویروس‌شناسی معاونت بهداشت استان همدان را از دیگر افتخارات این معاونت برشمرد و افزود: این آزمایشگاه در راستای نیل به اهداف نظام مراقبت بیماری‌های واگیر و غیر واگیر و خدمت‌رسانی به منطقه غرب کشور جهت تشخیص و شناسایی بیماری‌های نوپدید و بازپدید ویروسی و نیز ارتقای سطح کیفیت سلامت آحاد جامعه، آمادگی لازم را دارا است.
به‌نشان اذعان کرد: این آزمایشگاه در شرایط اضطراری شیوع کرونا راه‌اندازی و با نظارت نماینده سازمان بهداشت جهانی در ایران موفق به کسب تأییدیه از وزارت بهداشت شد؛ درحال حاضر در آزمایشگاه مذکور آزمایش‌های مولکولی کوئید، آنفلوآنزا و HIV با تعیین میزان ویروس انجام می‌شود و هم‌اکنون این آزمایشگاه ظرفیت توسعه و راه‌اندازی و انجام سایر آزمایش‌های ملکولی ازجمله هپاتیت و ویروس پاپیلومای انسانی را دارد.
وی با اشاره به اینکه معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی همدان دارای 9 مرکز بهداشت شهرستان است، بیان کرد: این مراکز وظیفه پشتیبانی و نظارت بر عملکرد واحدهای ارائه‌دهنده خدمات در مراکز خدمات جامع سلامت، پایگاه‌های سلامت و خانه‌های بهداشتی را برعهده دارند.
این مقام مسئول با اشاره به اینکه واحدهای ارائه‌دهنده خدمات در شهرها مراکز خدمات جامع سلامت شهری و پایگاه‌های سلامت شهری و در روستاها مراکز خدمات جامع سلامت روستایی، پایگاه‌های سلامت روستایی و خانه‌های بهداشت هستند، اظهار کرد: این واحدهای بهداشتی خدمات اولیه سلامت که شامل آموزش سلامت، مراقبت بهداشتی تمامی گروه‌های سنی و گروه‌های آسیب‌پذیر، واکسیناسیون، پیشگیری از بیماری‌های واگیر و غیر واگیر، بهداشت محیط و حرفه‌ای، مشاوره‌های تغذیه‌ای و سلامت روان هستند را به‌طور رایگان به جمعیت زیر پوشش ارائه می‌دهند.
وی افزود: هر خانوار ساکن در شهر یا روستا دارای پرونده سلامت الکترونیک هستند که در این پرونده سابقه سلامت، بیماری و مراقبت‌های بهداشتی آنان ثبت می‌شود؛ آموزش بهداشت وظیفه مهم و اساسی همه واحدهای مرکز است که باید در جریان ارائه خدمات بهداشتی و پزشکی به‌صورت فردی و گروهی و به تناسب وضعیت سلامت و بیماری افراد، انجام شود.
به‌نشان به سایر وظایف مراکز خدمات جامع سلامت شهری و روستایی اشاره کرد و گفت: خدمات بهداشت محیط و کار، خدمات پزشکی، دندانپزشکی، مامایی، آزمایشگاهی، تزریقات و پانسمان و نظارت بر نحوه ارائه خدمت در پایگاه‌های سلامت شهری و خانه‌های بهداشت از دیگر وظایف این مراکز است.
وی از خدمت‌رسانی 219 پزشک در مراکز خدمات جامع سلامت تشکر کرد و افزود: درمان بیماران به‌صورت سرپایی، شناسایی بیماری‌های بومی منطقه، تشخیص و مراقبت درمانی بیماران نیازمند مراقبت ویژه، آموزش و اقدام برای پیشگیری از بیماری‌های واگیر و غیر واگیر و ویزیت پزشکی، ازجمله خدمات ارائه‌شده به مراجعین است.
این مقام مسئول در ادامه بیان کرد: پزشک مرکز درصورتی که به اقدامات درمانی و تشخیصی بیشتری نیاز داشته باشد، می‌تواند بیماران را جهت مشاوره تغذیه یا سلامت روان به کارشناسان مربوطه شاغل در مرکز و یا به بیمارستان‌ها و کلینیک‌های تخصصی ارجاع دهد؛ پزشک مرکز با استفاده از پرونده سلامت الکترونیک اطلاعات مهمی درباره سلامت اعضای خانواده در اختیار دارد.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان با اشاره به فعالیت مراکز خدمات جامع سلامت شبانه‌روزی، گفت: در این مراکز خدمات اورژانسی و سرپایی به بیماران و مصدومان ارائه می‌شود و درصورت نیاز بیمار با آمبولانس مستقر در آن مرکز به سطح دوم ارائه خدمات درمانی یا بیمارستان ارجاع داده می‌شود.
وی از حضور 177 کارشناس بهداشت محیط و حرفه‌ای در مراکز بهداشت محیط و حرفه‌ای خبر داد و ابراز کرد: کارشناسان ضمن بازدید از اماکن عمومی منطقه زیر پوشش، از محل‌های تهیه، نگهداری و فروش مواد غذایی بازدید می‌کنند و نمونه‌برداری‌های لازم را انجام می‌دهند؛ نظارت بر دفع بهداشتی زباله، بهداشت محیط کارگاه‌ها، کارخانه‌ها، مدارس و بهداشت آب و نیز نظارت بر مراکز تهیه و توزیع مواد غذایی، از وظایف کارشناسان مستقر و اقدامات در این واحد است.
به‌نشان در ادامه با اشاره به خدمات سلامت روان در مراکز خدمات جامع سلامت شهری، گفت: 45 کارشناس روان مسئول ارائه مشاوره و آموزش برای پیشگیری از اختلالات روانی به جمعیت زیر پوشش و بیماران ارجاعی از پزشک مرکز هستند.
وی از ارائه خدمات مشاوره تغذیه و رژیم‌درمانی توسط 25 کارشناس تغذیه در مرکز خدمات جامع سلامت شهری نیز خبر داد و ابراز کرد: ارائه مشاوره تغذیه و تنظیم رژیم غذایی برای پیشگیری از بیماری‌ها و تنظیم رژیم غذایی جهت کمک به درمان بیماری‌های مزمن را نیز برای جمعیت زیر پوشش داریم.
این مقام مسئول ادامه داد: 47 دندانپزشک در این واحد‌ها به ارائه خدمات به بیماران به‌صورت سرپایی، ارائه خدمات به گروه‌های هدف (کودکان و مادران باردار) و آموزش و اقدام برای پیشگیری از بیماری‌های دهان و دندان می‌پردازند؛ همچنین در این واحد آزمایش‌های درخواست‌شده توسط پزشک انجام می‌شود.
به‌نشان به تشریح فعالیت پایگاه‌های سلامت شهری و خانه‌های بهداشت نیز پرداخت و گفت: هر مرکز خدمات جامع سلامت شهری دو یا چند پایگاه سلامت و هر مرکز خدمات جامع سلامت روستایی چند خانه بهداشت را در آن منطقه زیر پوشش دارد؛ میانگین جمعیت زیر پوشش هر پایگاه سلامت 12 هزار و 500 نفر و هر خانه بهداشت حداقل یک‌هزار و 500 نفر است.
وی به خدمات ارائه‌شده در پایگاه‌های سلامت شهری و خانه‌های بهداشت استان اشاره کرد و افزود: خدمات بررسی سبک زندگی (نحوه فعالیت بدنی، مصرف دخانیات، سابقه بیماری و غیره) و مراقبت‌های بهداشتی در کلیه گروه‌های سنی، اعم از کودک، دانش‌آموز، جوان، زنِ باردار، میانسال و سالمند، پیشگیری از بیماری‌های واگیر و غیر واگیر، واکسیناسیون و آموزش سلامت توسط 257 ماما، 429 مراقب سلامت و 685 نفر از بهورزان ارائه می‌شود.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان اظهار کرد: خدمات بهداشتی مورد نیاز نوزادان و کودکان مانند غربالگری تیروئید، بررسی مراحل رشد و تکامل، تغذیه، تزرریق واکسن‌های مورد نیاز، بررسی بینایی و شنوایی و مکمل‌یاری و غیره و برای سایر گروه‌های سنی مثل نوجوانان، جوانان، میانسالان و سالمندان خدماتی شامل کنترل وزن، قد، فشار خون، خطرسنجی بیماری غیر واگیر و غیره به‌صورت رایگان در خانه‌های بهداشت و پایگاه‌های سلامت ارائه می‌شود.
وی با اشاره به فعالیت ماماهای شاغل در پایگاه‌های سلامت شهری، گفت: ماماها کلیه خدمات مربوط به مراقبت‌های پیش از بارداری، مراقبت‌های دوران بارداری، مراقبت‌های بعد از بارداری، سلامت باروری و غربالگری سرطان‌های شایع مثل سرطان پستان و رحم را به جمعیت زیر پوشش ارائه می‌دهند.
به‌نشان با یادآوری عدم ارائه خدمات درمانی (پزشکی، دندانپزشکی، آزمایشگاهی) در پایگاه سلامت، خاطرنشان کرد: هر پایگاه سلامت می‌تواند مردم زیر پوشش خود را برای دریافت خدمات درمانی، مشاوره‌های تغذیه، رژیم‌درمانی و سلامت روان به مرکز خدمات جامع سلامت مربوطه ارجاع دهد.
وی با اشاره به اینکه ارائه خدمت به جمعیت روستایی برعهده مراکز خدمات جامع سلامت روستایی، پایگاه‌های سلامت روستایی و خانه‌های بهداشت است، بیان کرد: خانه‌های بهداشت محیطی‌ترین مکان ارائه خدمات بهداشتی و درمانی به روستاییان است که در سطح استان توسط 685 بهورز زن و مرد که ساکنان بومی همان روستا هستند، اداره می‌شوند.
این مقام مسئول در پایان سخنان خود افزود: بهورزان موظف هستند علاوه‌بر جمعیت روستای خودشان به‌عنوان روستای اصلی، به جمعیت روستاهای کم‌جمعیت که مجاور روستاهای آنان قرار دارند نیز خدمات بهداشتی مورد نیاز را ارائه دهند؛ این خانه‌های بهداشت زیر نظر مراکز خدمات جامع سلامت روستایی انجام وظیفه می‌کنند.
پایگاه‌های سلامت به‌عنوان نخستین نقطه تماس با سیستم بهداشتی، نقش مهمی در ارتقای سلامت فردی و اجتماعی ایفا می‌کنند؛ این پایگاه‌ها به‌دلیل قرار داشتن در محلات و نزدیکی محل زندگی افراد، دسترسی به خدمات بهداشتی را برای آنان تسهیل می‌کنند.
البته با توجه به اینکه این مراکز به‌صورت شبانه‌روزی فعالیت ندارند، مراجعه به آن‌ها تنها در ساعات کاری امکان‌پذیر است.
پایگاه‌های سلامت خدمات پایش سلامت را برای افراد در گروه‌های سنی مختلف ارائه می‌دهند؛ این پایش‌ها شامل اندازه‌گیری قد و وزن، فشار خون، قند خون و سایر موارد است که می‌تواند به تشخیص زودهنگام بیماری‌ها و پیشگیری از آن‌ها کمک کند.
کارشناسان بهداشت مستقر در پایگاه‌های سلامت، آموزش‌ها و مشاوره‌های لازم را در زمینه بهداشت فردی و اجتماعی، تغذیه سالم، بهداشت دهان و دندان، پیشگیری از بیماری‌های واگیردار و غیر واگیردار و سایر موضوعات مرتبط ارائه می‌دهند. درصورت نیاز به خدمات تخصصی‌تر، پایگاه سلامت فرد را به مراکز تخصصی‌تر ارجاع می‌دهد؛ این امر باعث می‌شود که فرد به‌راحتی بتواند به خدمات درمانی مورد نیاز خود دسترسی پیدا کند.
با توجه به اینکه پایگاه‌های سلامت خدمات اولیه را به‌صورت رایگان یا با هزینه کم ارائه می‌دهند، مراجعه به آن‌ها می‌تواند به کاهش هزینه‌های درمانی افراد منجر شود و نیز با برگزاری برنامه‌های آموزشی و ترویجی، افراد را به مشارکت فعال در فعالیت‌های مرتبط با ارتقای سلامت، تشویق می‌کنند.
با توجه به موارد فوق، مراجعه به پایگاه سلامت می‌تواند مزایای متعددی برای افراد و جامعه به همراه داشته باشد و به ارتقای سلامت عمومی کمک کند.