سرطان یکی از مهم‌ترین بیماری‌های شایع در جهان است که می‌تواند اندام‌های مختلف بدن را درگیر کند؛ این بیماری در اثر رشد غیر قابل‌ کنترل سلول‌ها به‌وجود می‌آید و بسته به نوع، محل و شدت آن، روش‌های درمانی متفاوتی دارد. شناخت انواع سرطان و عوامل پیشگیری از آن‌ها، می‌تواند نقش مهمی در سلامت جامعه داشته باشد.
دانشمندان معتقدند با ایجاد تغییرات درست در غذایی که می‌خوریم و توجه به اینکه چقدر و چگونه می‌خوریم، افزایش فعالیت بدنی، حفظ وزن مناسب و پرهیز از مصرف دخانیات، همه ما قدرت معقول و شناخته‌شده پیشگیری از سرطان را خواهیم داشت، اما نکته مهم این است که نباید تحت تأثیر تبلیغات تجاری و غیر علمی در رابطه با تغذیه و سرطان قرار گرفت؛ چون هیچ نوع از مواد غذایی ناگهان معجزه نمی‌کنند! همچنین دنیای رو به گسترش علم و اینترنت نقش بسیار مهمی در اطلاع‌رسانی درست به افراد دارد که بدون راهنمایی‌ها و اطلاعات درست، می‌تواند گمراه‌کننده و گیج‌کننده باشد.
حال از آنجا که ما در همدان زندگی می‌کنیم، پیگیری انجام دادیم و متوجه شدیم که براساس گزارش کارشناس پیشگیری و مبارزه با بیماری‌های غیر واگیر معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی استان همدان، سالانه دو هزار و 900 مورد ابتلای جدید به سرطان در این استان ثبت می‌شود که 44 درصد موارد در زنان و 56 درصد در مردان است. سرطان‌های شایع زنان در استان همدان به‌ترتیب پستان، روده بزرگ، پوست، تیروئید و معده و در مردان مثانه، پروستات، پوست، روده بزرگ و معده است.
به همین منظور با یکی از اساتید تغذیه دانشگاه شهیدبهشتی تهران گفت‌وگویی صورت داده‌ایم که در رابطه با نقش استفاده از مواد غذایی مختلف در پیشگیری از سرطان صحبت کنیم، در ادامه برای آگاهی از این موارد با ما همراه باشید:
خدیجه رحمانی در مصاحبه با خبرنگار سپهرغرب از ارتباط 50 درصدی بیماری سرطان با تغذیه خبر داد و اظهار کرد: اگر در الگوی تغذیه از مواد غذایی مفید و سالم استفاده شود، کمتر در معرض سرطان قرار می‌گیریم؛ مگر اینکه عوامل ژنتیکی، استرس و دیگر موارد دخیل باشند.
وی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه چه نوع مواد غذایی در این زمینه بیشترین تأثیر را دارند؟ گفت: ترکیبات شیمیایی گیاهی که به‌صورت رنگی در مواد غذایی طبیعی به‌ویژه سبزی‌ها و میوه‌ها وجود دارند، فیتوکمیکال‌ها نامیده می‌شوند؛ استفاده از سبزی‌ها و میوه‌ها به‌طور متوسط در شرایط عادی (حداقل پنج واحد از این دو گروه، به‌صورت سه واحد سبزی‌ و دو واحد میوه‌) به‌دلیل داشتن ترکیب مذکور، به پیشگیری از سرطان کمک می‌کنند.
این متخصص تغذیه در ادامه با اشاره به اینکه منظور از سبزی فقط سبزی‌های سبز نیست، خاطرنشان کرد: کل مواد غذایی که در گروه سبزی‌ها قرار می‌گیرند، همچون انواع کلم، هویج، پیاز، گوجه فرنگی و غیره، سبزی به‌شمار می‌آیند و در ردیف میوه نیستند.
وی با تأکید بر اهمیت استفاده از مواد غذایی متنوع، گفت: باید انواع متفاوت سبزیجات را در برنامه روزانه داشته باشیم؛ به‌عنوان مثال در گروه کلم، حتماً از کلم بروکلی استفاده شود. همچنین در هفته دو تا سه بار از گروه کلم که بیشترین تأثیر را در پیشگیری از سرطان دارد، در برنامه غذایی خود بهره ببرید، هویج و گوجه فرنگی نیز می‌توانند نقش مؤثری داشته باشند.
رحمانی در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه روش‌ پخت مواد غذایی بهتر است به چه صورت باشد؟ عنوان کرد: روش پخت به‌خصوص در ترکیبات پروتئینی و ویتامین‌ها، تأثیر بسزایی در این مورد دارند؛ هر مقدار بیشتر پخته شوند، ویتامین‌هایشان بیشتر از بین می‌رود و به ترکیبات مضر و حتی سرطان‌زا تبدیل می‌شوند؛ برای مثال ویتامین c در برابر حرارت ناپایدار است و همچنین خورشت‌هایی که در آن‌ها سبزی هست، هیچ‌کدام از ویتامین‌های مورد نیاز بدن را تأمین نمی‌کنند.
وی در ادامه به تأثیر مثبت حرارت یا پخت بر فیتوکمیکال‌ها اشاره کرد و گفت: پختن فیتوکمیکال‌ها هیچ مشکلی ندارد؛ حتی هویج پخته نسبت به هویج خام، جذبش بیشتر است.
این متخصص تغذیه در پاسخ به پرسشی مبنی بر اینکه روش نگهداری مواد غذایی بهتر است چگونه باشد؟ بر افزایش اثر سلامتی‌بخش مواد غذایی درصورت مصرف آن‌ها به شکل تازه اذعان کرد و افزود: مواد غذایی را می‌توان در حد دو الی سه روز نگهداری کرد؛ در روش فریز کردن بیشتر ویتامین‌ها به‌خصوص ویتامین‌های محلول در آب کاملاً از بین می‌روند.
وی در پایان سخنانش با تأکید بر اهمیت سالم بودن مواد غذایی، گفت: مواد غذایی علاوه‌بر تازه بودن، باید سالم هم باشند؛ یعنی هیچگونه آسیب فیزیکی، میکروبی و شیمیایی ندیده باشند، چون از محل آسیب، اکسیدانسیون صورت می‌گیرد و ارزش تغذیه از بین می‌رود.
گفتنی است؛ تغذیه مناسب یک جنبه حیاتی از درمان و پیشگیری از سرطان است؛ با انتخاب هوشمندانه غذاها و رعایت یک رژیم غذایی متعادل و سالم، بیماران می‌توانند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند و شانس بهبودی خود را افزایش دهند. همچنین، تغذیه سالم می‌تواند نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به سرطان و کاهش خطر عود آن داشته باشد.
رابطه تغذیه و سرطان پیچیده است، اما شواهد نشان می‌دهند که رژیم غذایی می‌تواند در پیشگیری و حتی درمان برخی از انواع سرطان، نقش داشته باشد؛ به‌طور کلی، یک رژیم غذایی سالم، متعادل، غنی از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، حبوبات و کم‌چرب، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را کاهش دهد. در مقابل، مصرف بیش از حد غذاهای پُرچرب، فرآوری‌شده و الکل، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد.
مسئول غذای خانواده نقش کلیدی در شکل‌گیری عادات غذایی سالم دارد؛ او باید با انتخاب مواد غذایی سالم و متنوع، وعده‌های غذایی مغذی و متعادل را برای اعضا فراهم کند که شامل استفاده از میوه‌ها، سبزیجات، غلات کامل، پروتئین‌های سالم و محدود کردن مصرف قند، چربی و نمک است.
والدین باید به کودکان و سایر اعضای خانواده درباره اهمیت تغذیه سالم و تأثیر آن بر سلامتی، فواید مواد مغذی و تأثیر غذاهای ناسالم، آموزش دهند؛ ضمناً باید خودشان نیز الگوی خوبی برای تغذیه سالم باشند.
خانواده باید غذاهای ناسالم را شناسایی کرده و برای آن‌ها جایگزین‌های سالم پیدا کند؛ برای مثال به‌جای چیپس و پفک، از میوه و آجیل استفاده کند، از روش‌های پخت سالم مانند آب‌پز کردن، بخارپز کردن و کباب کردن به‌جای سرخ کردن استفاده کند و همچنین برنامه‌ریزی و تنظیم وعده‌های غذایی اصلی و میان‌وعده‌ها در طول روز، به ایجاد تعادل در رژیم غذایی کمک می‌کند.
با رعایت این موارد، خانواده می‌تواند نقش مهمی در ارتقای سلامت و تغذیه سالم اعضای خود ایفا کند.