شهرستان ملایر با تولید سالانه بیش از 25 هزار تُن آلبالو، جایگاهی مهم در تولید این محصول باغی در کشور دارد و رتبه برتر استان را به خود اختصاص داده به‌طوری که تولید این محصول علاوه بر تأمین نیاز استان به سایر استان‌های کشور نیز صادر می‌شود. برداشت آلبالو در ملایر همه‌ساله از نیمه دوم تیرماه آغاز می‌شود و تا مردادماه ادامه دارد. آلبالوی ملایر از کیفیت بسیار بالایی برخوردار است.
طبق گفته‌های مدیر جهاد کشاورزی ملایر، بیش از یک هزار و 500 هکتار از اراضی استان همدان زیر کشت آلبالو است که شهرستان ملایر با بیش از 800 هکتار به‌عنوان قطب تولید آلبالو در استان محسوب می‌شود. بیش از 90 درصد از میزان تولید و سطح زیرکشت آلبالو در بخش زند ملایر و مابقی در سایر نقاط است.
متأسفانه نبود زیرساخت‌های مناسب برای فرآوری، بسته‌بندی و زنجیره ارزش سبب شده بخش بزرگی از این ظرفیت بالقوه، بدون استفاده باقی بماند، در حالی که آمار تولید، نشان‌دهنده توان قابل‌توجه باغداران این منطقه است. فقدان حضور مؤثر صنایع غذایی و کارخانه‌های تبدیلی، ازجمله چالش‌هایی است که موجب خام‌فروشی، افزایش ضایعات محصول و کاهش سهم منطقه از ارزش افزوده اقتصادی می‌شود. کارشناسان معتقدند سرمایه‌گذاری هدفمند در ایجاد صنایع فرآوری می‌تواند زمینه‌ساز تحول در اقتصاد محلی، کاهش بیکاری و تثبیت جایگاه ملایر به‌عنوان قطب محصولات باغی باشد.
باغداران روستاهای ملایر بهترین افرادی هستند که می‌توانند در خصوص ارزش و اهمیت این سرمایه گران‌بها گفت‌وگو کنند. در ادامه صحبت‌های آنان را خواهید خواند:
فرهاد تکلو بیغش در مصاحبه با خبرنگار سپهرغرب با اشاره به مساحت 250 هزار مترمربع باغ آلبالو در روستا اظهار کرد: در ابتدا محصول آلبالو و گیلاس روستای زنگنه ویژند بود اما به‌دلیل کهنه شدن درختان باغ‌های روستا طی سال‌های اخیر خریداران تمایل بیشتری به محصولات روستای ما پیدا کرده‌اند. درختان ما عمدتاً جوان هستند، بعضی 15 ساله و برخی دیگر 20 ساله‌اند. درختان قدیمی‌تر که بهره‌وری نداشتند، حذف شده‌اند.
وی در پاسخ به اینکه چه نوع ارقام آلبالو در منطقه شما کشت می‌شود؟ بیان کرد: در این منطقه عمدتاً آلبالوی رسمی کاشته می‌شود. با این حال، در سال‌های اخیر برخی کشاورزان اقدام به کشت ارقام وارداتی ازجمله آلبالوی مجاری و اتریشی کرده‌اند. ما خودمان هم مجاری داریم و هم اتریشی، البته اتریشی بیشتر مصرف خانگی دارد چون رنگدانه کمتری دارد. اما آلبالوی مجاری از نظر بازدهی بسیار خوب عمل کرده و رقابت نزدیکی با نوع رسمی دارد.
وی افزود: درختان پیوندی مجاری از نظر نگهداری و رسیدگی، به نیروی انسانی کمتری نیاز دارند. با توجه به کاهش نیروی جوان در روستا بیشتر باغداران به کاشت درختان پیوندی تمایل دارند.
این باغدار با اشاره به سرمای شدید سال گذشته و آسیب دیدن بسیاری از باغ‌های منطقه گفت: سال جاری از نظر کیفیت و میزان باردهی برای منطقه بیغش، سال مطلوبی بود. کارخانه‌های بسیاری از شیراز برای خرید محصول آمدند. حدود چهار کارخانه برای تولید کنسانتره و صادرات سرمایه‌گذاری کردند. هرچند مقدار تولید کمتر بود اما به‌دلیل کاهش عرضه، قیمت واقعی‌تری برای محصول پرداخت شد.
تکلو با اشاره به مزیت به‌کارگیری روش مکانیزه برداشت محصول بر روش‌های سنتی گفت: سال‌های گذشته برداشت محصول توسط نیروی انسانی انجام می‌شد که محصول را با پوش می‌چیدند. از زمان چینش محصول با امکانات کارخانه‌ها، برداشت از لحاظ میزان سرعت و کیفیت برداشت افزایش یافته همچنین میزان ضایعات و هدررفت محصول کاهش پیدا کرده است.
وی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات کشاورزان را نبود حمایت نهادهای دولتی نظیر جهاد کشاورزی برشمرد و خاطرنشان کرد: باغداران تمام امکانات ازجمله کود، سم، ادوات و… را به‌صورت آزاد خریداری می‌کنند. جهاد کشاورزی عملاً هیچ نقشی ندارد حتی از باغ‌های ما بازدید هم نمی‌کند. ما از کودهای ارگانیک مانند هیومیک اسید یا سموم پاششی ارگانیک استفاده می‌کنیم، ولی هزینه‌ها بسیار بالاست.
عضو سابق شورای روستای بیغش درباره تأثیر تغییرات اقلیمی و کمبود آب بر محصولات این روستا، از صدور مجوز حفر چاه‌های غیرمجاز از طریق روابط در دولت‌های قبل انتقاد کرد و گفت: قنات‌های ما خشک شده‌اند، چراکه در فاصله 20 متری آن‌ها چاه‌هایی حفر شده است. آب منطقه بیغش به‌شدت کاهش یافته و زمین‌هایی که به روش سنتی و بدون یکپارچه‌سازی کشت می‌شوند، آسیب بیشتری دیده‌اند.
تکلو بیغش با ابراز تأسف نسبت به حضور دلالان متعدد در منطقه گفت: دلال‌ها موجب افت قیمت و سوءاستفاده از کشاورزان شده‌اند، به‌طوری که محصولی که باید 60 تا 70 هزار تومان فروخته شود، با قیمتی بسیار پایین‌تر از کشاورزان خریداری می‌شود.
وی با اشاره به نقش پررنگ کارخانه‌داران در تعیین قیمت به‌دلیل نیاز به محصول تازه و روزانه اذعان کرد: آلبالو مثل خشکبار نیست، باید همان شب که چیده شده فروخته شود، در غیر این صورت از بین می‌رود؛ همین مسئله باعث شده کارخانه‌داران بتوانند قیمت را به دلخواه خود تعیین کنند.
وی با بیان اینکه راه نجات تولید آلبالو در منطقه، ایجاد مراکز خرید مستقیم است، اظهار کرد: اگر کارخانه‌ها یا دولت دفاتر خرید مستقیم در منطقه راه‌اندازی کنند، هم کشاورزان سود بیشتری خواهند برد و هم کارخانه‌ها محصولات باکیفیت‌تری دریافت می‌کنند. در این صورت، دلال‌ها دیگر نمی‌توانند محصول بی‌کیفیت را با قیمت بالا به کارخانه‌ها تحمیل کنند.
*توسعه کشت آلبالو در روستای پری با وجود چالش‌های جدی ادامه دارد / نیاز به حمایت‌ بیشتر دولت و بخش خصوصی
در ادامه رئیس شورای روستای پیروز (پری) از توابع بخش زند شهرستان ملایر، اظهار کرد: این روستا حدود 20 هکتار باغ آلبالو دارد و باغداران از حدود دو دهه پیش به‌صورت جدی به این محصول پرداخته‌اند. خوشبختانه با ایجاد کارخانه‌ها و بازار فروش بهتر، کشت آلبالو رونق گرفته و اکنون یکی از محصولات اصلی منطقه محسوب می‌شود.
ارسلان عزیزی با اشاره به تنوع ارقام آلبالو گفت: بیشتر درختان این منطقه از نوع محلی بوده و از نظر طعم، درشتی میوه و مقاومت به شرایط محیطی، دارای کیفیت بالاتری است؛ البته در سال‌های اخیر برخی باغداران نهال‌های مجاری و اتریشی نیز کاشته‌اند که هرچند میوه‌های درشت‌تری دارند، اما از نظر کیفیت، طعم و قدرت ریشه‌زایی با آلبالوی محلی تفاوت‌هایی دارند.
وی در ادامه گفت: میزان محصول سالانه بستگی مستقیم به شرایط آب و هوایی دارد. در سال‌های اخیر سرمای بهاره آسیب زیادی به درختان وارد کرد و باعث کاهش تولید شد، سال جاری نیز نسبت به سال گذشته محصول کمتری داشتیم.
وی درباره وضعیت نهاده‌ها اظهار کرد: بیشتر باغداران کود و سم را به‌صورت آزاد تهیه می‌کنند که بسیار پرهزینه است؛ به‌عنوان نمونه، قیمت هر کیلو کود تقویتی مخصوص لوبیا به 850 هزار تومان می‌رسد. همچنین برای درختان آلبالو، حداقل دو مرحله سم‌پاشی لازم است که هزینه بسیاری بر باغداران تحمیل می‌کند.
این باغدار اهل روستای بیغش با اشاره به ورود شرکت‌های خریدار آلبالو تصریح کرد: در حال حاضر چند شرکت معتبر ازجمله سحر همدان، ساوه، شیرعسل و همچنین یک شرکت از کردستان، محصولات باغداران را به‌صورت مستقیم خریداری می‌کنند که موجب ایجاد رقابت میان خریداران شده. این رقابت، افزایش قیمت خرید و حذف واسطه‌ها را به‌دنبال داشته، به‌طوری که اکنون قیمت آلبالو تازه تا حدود 170 هزار تومان برای هر کیلو نیز رسیده که به سود باغداران است.
عزیزی همچنین با انتقاد از عملکرد بیمه محصولات کشاورزی بیان کرد: متأسفانه پوشش بیمه‌ای مناسب نیست و پرداخت خسارات هیچ‌گاه متناسب با آسیب وارد شده نبوده. چنین پرداخت‌هایی کشاورز را دلسرد می‌کند. بسیاری از کشاورزان به‌خاطر این مسئله از بیمه کردن محصولات خود منصرف شده‌اند.
وی در ادامه با اشاره به معضل کم‌آبی و ضرورت صرفه‌جویی در مصرف آب گفت: تداوم روش‌های آبیاری غرقابی موجب هدررفت منابع آبی می‌شود. اگر دولت در زمینه مکانیزاسیون کشاورزی و اجرای سیستم آبیاری قطره‌ای سرمایه‌گذاری کند، مصرف آب کاهش یافته و کیفیت و بهره‌وری محصولات نیز افزایش خواهد یافت.
رئیس شورای روستای پیروز با بیان اینکه زمین‌های کشاورزی این منطقه به‌صورت پراکنده و خرد هستند، مطرح کرد: لازم است دولت با فرهنگ‌سازی، کشاورزان را به یکپارچه‌سازی اراضی تشویق کند تا زمینه لازم برای ایجاد زیرساخت‌هایی مانند استخر ذخیره آب و شبکه آبیاری مکانیزه فراهم شود.
عزیزی درباره نقش دولت و بخش خصوصی در حمایت از کشاورزان تصریح کرد: اگر شرکت‌های خصوصی در تأمین کود و سم یا احداث کارخانه‌های فرآوری مانند کمپوت‌سازی در شهرستان ملایر سرمایه‌گذاری کنند، بازار رقابتی‌تری شکل می‌گیرد و ارزش افزوده محصولات کشاورزان افزایش می‌یابد.
وی در پایان سخنان خود ضمن ابراز امیدواری نسبت به توجه مسئولان به مشکلات منطقه گفت: امیدواریم با حمایت و برنامه‌ریزی، شاهد رونق بیشتر کشاورزی در منطقه باشیم.
با آغاز فصل برداشت آلبالو در شهرستان ملایر، یکی از قطب‌های تولید این محصول در کشور، دغدغه همیشگی باغداران بار دیگر پررنگ شده است. نبود ساختار منسجم برای فروش مستقیم و دسترسی نداشتن به بازار مصرف نهایی، باعث شده که بخش عمده‌ای از سود ناشی از زنجیره ارزش آلبالو به واسطه‌ها برسد، نه به تولیدکنندگان اصلی.
از آنجا که آلبالو محصولی فصلی، فسادپذیر و وابسته به زمان عرضه محدود است، نبود دفتر فروش مستقیم برای ارتباط با کارخانه‌های فرآوری مواد غذایی، نظیر تولیدکنندگان مربا، کنسانتره، کمپوت و آبمیوه، مهم‌ترین خلأ موجود در سیستم توزیع این محصول عنوان می‌شود.
ایجاد دفتر فروش مستقیم در سطح شهرستان یا روستاهای تولیدکننده می‌تواند با حذف واسطه‌ها، چندین مزیت کلیدی به همراه داشته باشد، ازجمله افزایش قیمت خرید تضمینی برای کشاورز و کاهش نوسانات قیمتی؛ دسترسی مستقیم کارخانه‌ها به محصول تازه و با کیفیت، با کاهش هزینه‌های لجستیک و واسطه‌گری؛ امکان عقد قراردادهای بلندمدت یا فصلی با تولیدکنندگان جهت تأمین مواد اولیه مورد نیاز صنایع غذایی.
قطعاً تشکیل چنین دفتری با حمایت جهاد کشاورزی، تعاونی‌های روستایی و مشارکت بخش خصوصی، می‌تواند به سازماندهی بازار آلبالو، بهبود کیفیت محصول نهایی و توسعه صادرات فرآورده‌های مرتبط منجر شود.
در شرایطی که هر ساله بخشی از آلبالوی ملایر به‌دلیل نبود بازار فروش مناسب، روی دست باغداران باقی می‌ماند یا با قیمت‌های نازل به فروش می‌رسد، ایجاد ساختار مستقیم فروش بین باغدار و صنعت، دیگر یک انتخاب نیست، بلکه ضرورتی راهبردی است.