خیابان باباطاهر همدان یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های شهر همدان است که به‌دلیل مجاورت با آرامگاه باباطاهر عریان، به این نام شهرت دارد. در دوره پهلوی اول، در طرح توسعه شهری و ایجاد میدان امام خمینی (ره) و 6 خیابان منتهی به آن، این خیابان به سمت قبرستان قدیمی شهر کشیده شد. امروزه، این خیابان به‌عنوان یکی از خیابان‌های منتهی به میدان امام خمینی (ره) و محل دسترسی به آرامگاه باباطاهر عریان شناخته می‌شود.
عملیات عمرانی پیاده‌راه‌سازی این خیابان، یکی از 6 شریان اصلی منتهی به میدان امام خمینی (ره)، در همدان، در روز دوشنبه، 10 اردیبهشت 1403 آغاز شد. در روز شانزدهم اردیبهشت، هنگام خاک‌برداری تا عمق یک‌و‌نیم متری بود که با کشف یک دیواره آجری بلافاصله پروژه متوقف شد تا کاوشی باستان‌شناسی آغاز شود.
بر اساس اعلام حمیدرضا حیدری، معاون میراث‌فرهنگی استان همدان، نخستین شواهد موجود بر سفال‌هایی از دوره‌های اسلامی، متأخر اسلامی و ایلخانی دلالت دارد، در حالی که احتمال کشف معماری متعلق به قرون اولیه و میانی اسلامی نیز مطرح است.
طی بیش از دو ماه کاوش، گروه باستان‌شناسان موفق به کشف فضاهایی معماری شامل اجاق و تنور شدند که نشانه بافت مسکونی در دوره‌های اسلامی است. از یک دیواره آجری ساده تا شواهدی از زندگی روزمره در گذشته، این کشف در قلب تاریخی همدان، اهمیت قابل توجهی یافته است. کارشناسان معتقدند این حفاری، نه‌تنها فرصتی برای شناخت لایه‌های غنی تاریخی شهر فراهم می‌کند، بلکه می‌تواند ظرفیت تبدیل این مسیر به سایت‌موزه‌ای در مرکز شهر را نیز داشته باشد.
حفاری در خیابان باباطاهر، نمادی از همزیستی توسعه شهری و حفظ آثار تاریخی است؛ جایی که هر بار خاک‌برداری، ‌امکان کشف رازهای کهن را به همراه دارد. اکنون مهم است پروژه با دقت علمی پیش برود تا هم منافع شهری تأمین و هم میراث فرهنگی حفظ شود تا شاید مسیری معمولی، به یک جاذبه تاریخی و فرهنگی بدل گردد.
ناظران میراث‌فرهنگی، این کشف را فرصتی دانستند تا ضمن پیشگیری از تخریب احتمالی، داده‌هایی درباره ساختار بافت شهری دوران‌های اسلامی تا دوره‌های پیش‌تر به‌دست آورند.
در ادامه گفت‌وگو با عضو هیئت‌علمی دانشگاه بوعلی سینا را در خصوص اجرای طرح پیاده‌راه خیابان باباطاهر می‌خوانید.
دکتر حسن سجادزاده در مصاحبه با خبرنگار سپهرغرب ضمن تشریح تاریخچه خیابان باباطاهر به‌عنوان یکی از گذرگاه‌های مهم و تاریخی شهر همدان که شبیه پنج خیابان دیگر در بافت قدیم شهر، از جایگاه ویژه‌ای در ساختار فرهنگی و هویتی این منطقه برخوردار است، گفت: این خیابان که پیش‌تر با عنوان «خیابان لااله‌الاالله» نیز شناخته می‌شد، به‌دلیل اتصال به دو میدان مرکزی و مهم شهر، یعنی میدان امامزاده عبدالله و میدان امام خمینی (ره)، نقشی کلیدی در ساختار شهری ایفا می‌کند. همچنین این خیابان به میدان باباطاهر نیز دسترسی دارد و در دل خود عملکردهای متنوع فرهنگی، تجاری و گردشگری را جای داده است.
وی اظهار کرد: بررسی‌های میدانی و کارشناسی نشان می‌دهد خیابان باباطاهر در سال‌های اخیر با هجوم کاربری‌های ناسازگار، به‌ویژه بازار الکترونیکی‌ها، روبه‌رو شده که با هویت تاریخی و فرهنگی این خیابان همخوانی ندارد. این وضعیت موجب کاهش کیفیت بصری و کارکردی خیابان شده و در تضاد با جایگاه آن به‌عنوان یکی از فضاهای ارزشمند شهر همدان است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه با اشاره به اسناد بالادستی مربوط به حدود 20 سال پیش که طرح تبدیل خیابان باباطاهر به پیاده‌راه در آن‌ها مطرح شده، گفت: با وجود تأکید مکرر این اسناد بر پیاده‌راه‌سازی 6 خیابان تاریخی همدان، اجرای این طرح در خیابان باباطاهر با تعلل و کندی همراه بوده. بسیاری از کارشناسان معتقدند که اگر این طرح در دهه‌های گذشته اجرا می‌شد، امروز با چالش‌های پیچیده کنونی مواجه نبودیم.
سجادزاده با ابراز تأسف از اجرای ناقص و مقطعی این پروژه و به‌تبع آن نارضایتی کسبه و شهروندان عنوان کرد: به گفته کارشناسان حوزه شهرسازی، حفاری‌های پراکنده، نبود هماهنگی میان مراحل اجرایی و طراحی ناپخته فضای خیابان باعث شده پروژه از کیفیت لازم برخوردار نباشد.
او با اشاره به مطالعات دو سال اخیر دانشگاه بوعلی همدان درباره خیابان باباطاهر گفت: بر اساس این مطالعات، ایجاد خیابان کامل یا خیابان اشتراکی می‌تواند راه‌حلی اجرایی و عملی برای ارتقای کارکرد این محور تاریخی باشد. خیابان باباطاهر به‌دلیل داشتن بدنه‌های بدون استفاده و فضاهای متروکه، ظرفیت تبدیل شدن به ایستگاه‌های حمل‌ونقل عمومی کوچک را نیز دارد، این اقدام می‌تواند باعث کاهش ترافیک خودروهای شخصی شود.
این مقام مسئول یکی از چالش‌های اصلی را تضاد میان طرح‌های جامع شهری و طرح‌های جامع ترافیکی برشمرد و گفت: آخرین طرح ترافیکی پیشنهاد می‌دهد که اتوبوس‌ها از خیابان باباطاهر عبور کرده و وارد خیابان شهدا شوند؛ پیشنهادی که مغایر با روح پیاده‌مداری در این بافت است. از نظر کارشناسان، طرح‌های ترافیکی نباید صرفاً بر مبنای تردد خودروها باشد، بلکه باید ارزش‌های اجتماعی، فرهنگی و کالبدی نیز در نظر گرفته شود.
سجادزاده با توجه به تأثیرگذاری متقابل خیابان‌های شش‌گانه تاریخی همدان گفت: اجرای طرح پیاده‌مداری باید بر اساس مطالعه‌ای جامع و یکپارچه انجام شود. نگاه جزیره‌ای و نقطه‌ای به این طرح‌ها موجب ناهماهنگی و هدررفت منابع و مانع بهره‌گیری بهینه از ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی شهر می‌شود.
وی از کشف آثار تاریخی جدیدی در دل خاک در جریان اجرای پروژه پیاده‌راه خیابان باباطاهر خبر داد و بیان کرد: بنا به اعلام سازمان میراث فرهنگی، این آثار باید حفظ و نمایش داده شوند. کارشناسان معتقدند که همدان دارای لایه‌های پنهان و ارزشمند تاریخی زیرزمینی است و این موضوع نباید مانعی برای توسعه شهری باشد، بلکه نیازمند طرحی جامع است تا میراث فرهنگی و نیازهای امروزی شهر در تعادل قرار گیرند.
وی در پایان سخنان خود با اشاره به اینکه خیابان باباطاهر، نه‌تنها مسیری ارتباطی در دل بافت قدیم همدان، بلکه آیینه‌ای از هویت تاریخی، فرهنگی و اجتماعی این شهر است گفت: برای ارتقای جایگاه این خیابان و بهره‌برداری از ظرفیت‌های آن، نیاز به اجرای طرحی جامع، فراگیر و با مشارکت نهادهای مختلف شهری و جامعه محلی وجود دارد. در غیر این صورت، تعلل در اجرای طرح‌های توسعه‌ای، هم جایگاه تاریخی این معبر را به مخاطره می‌اندازد و هم نارضایتی‌های عمومی را افزایش خواهد داد.
هدف از طرح‌های توسعه‌ای شهرها، گسترش و توسعه گردشگری، افزایش کیفیت روابط شهری و بهبود زندگی ساکنان است اما اجرای طرح‌های توسعه‌ای در استان بدون مطالعات جامع و کارشناسانه دردسرآفرین شد. بدون شک بهره‌گیری از نظرات کارشناسان متبحر در پیشگیری و جلوگیری از این مشکلات و معضلات مؤثر خواهد بود.
عملیات حفاری در این معبر مهم شهری با انتقادهای گسترده‌ای از سوی کسبه و ساکنان منطقه همراه شده است. به گفته اهالی محل، این پروژه که با هدف بهسازی زیرساخت‌های شهری آغاز شده، با مشکلاتی نظیر طولانی شدن زمان اجرا، فقدان مدیریت یکپارچه و نبود اطلاع‌رسانی شفاف، موجب اختلال جدی در عبور و مرور و رکود در فعالیت‌های اقتصادی شده است.
بر اساس اظهارات تعدادی از کسبه خیابان باباطاهر، تداوم حفاری‌ها به کاهش محسوس مشتریان، افت فروش و در مواردی حتی تعطیلی موقت برخی واحدهای صنفی منجر شده. گرد و خاک شدید، سر و صدا و انسداد پیاده‌رو عملاً کار ما را فلج کرده است.
اعتراض شهروندان به بی‌نظمی و بی‌اطلاعی ساکنان نیز از بی‌برنامگی در اجرای پروژه است. بسیاری معتقدند آغاز حفاری بدون نصب تابلوهای اطلاع‌رسانی، تعیین زمان‌بندی مشخص یا حتی حضور مداوم پیمانکار، نشان‌دهنده نبود نظارت دقیق از سوی نهادهای متولی است.
اگرچه ضرورت بهسازی زیرساخت‌ها در خیابان‌های قدیمی چون باباطاهر امری بدیهی است، اما فقدان برنامه‌ریزی زمان‌بندی شده، اطلاع‌رسانی عمومی و پاسخ‌گویی مستمر به شهروندان، باعث ایجاد نارضایتی گسترده و خدشه به اعتماد عمومی شده. کارشناسان امور شهری بر لزوم تدوین «نقشه ارتباطی بحران» و تعیین چارچوب‌های پاسخ‌گویی در چنین پروژه‌هایی تأکید دارند.
پروژه حفاری خیابان باباطاهر گرچه در راستای ارتقای کیفیت خدمات شهری آغاز شده، اما در سایه ضعف اطلاع‌رسانی، مدیریت ناقص و تأخیر در اجرا، به موضوعی تنش‌زا میان شهروندان، کسبه و نهادهای اجرایی بدل شده. انتظار عمومی این است که مسئولان ضمن تسریع در اتمام پروژه، با اطلاع‌رسانی شفاف و جلب مشارکت مردمی، از بروز نارضایتی‌های مشابه در آینده جلوگیری کنند.