آیا میراث فرهنگی همدان به گردشگری بهعنوان محور توسعه باور دارد؟
با وجود پنج اثر ثبتشده ملی در روستای ترخینآباد اسدآباد، پیگیریهای این رسانه برای اطلاع از آخرین اقدامات حفاظتی و معرفی این گنجینههای تاریخی با بیپاسخی مسئولان میراث فرهنگی شهرستان روبهرو شده است. این بیتوجهی تنها محدود به اسدآباد نیست؛ یکسال پس از ثبت جهانی هگمتانه، پیگیری ثبت جهانی بازار منحصربهفرد همدان همچنان مورد توجه واقع نشده و ساماندهی این بافت ارزشمند در ابهام باقی مانده است. حتی جشن یکسالگی هگمتانه نیز به گفته بسیاری از حاضران، کاری ضعیف و صرفاً رفعِ تکلیفی بوده؛ حال سؤال این است که آیا مسئولان به گردشگری بهعنوان محور توسعه استان باور دارند
* خانههای بومگردی؛ احیای روستاها و رونق گردشگری پایدار
در سالهای اخیر توجه به مقوله گردشگری پایدار و معرفی جاذبههای بکر طبیعی و فرهنگی ایران، باعث شده تا خانههای بومگردی بهعنوان یکی از ارکان اصلی این نوع گردشگری مورد توجه قرار گیرند؛ این خانهها که غالباً در بافت سنتی روستاها و با معماری بومی بنا شدهاند، تنها مکانی برای اقامت نیستند، بلکه پنجرهای رو به زندگی، فرهنگ و سنت مردمان اصیل ایرانزمین میگشایند. بسیاری از روستاهای ایران با مهاجرت معکوس و کمبود جاذبههای اقتصادی، رو به زوال و فراموشی میروند. ایجاد خانههای بومگردی با سرمایهگذاری و مرمت ابنیه سنتی، به حفظ هویت معماری و کالبد روستا کمک شایانی میکند.
این خانهها با بهکارگیری نیروی کار بومی در بخشهای مختلف اعم از پذیرایی، آشپزی، راهنمایی گردشگران و تولید صنایع دستی، فرصتهای شغلی مولد و پایداری را در مناطق روستایی ایجاد میکنند. گردشگران بومگردی با اقامت، صرف غذا و خرید محصولات محلی، مستقیماً به اقتصاد خانوار روستایی کمک میکنند و انگیزه لازم برای ماندن و فعالیت در روستا را فراهم میآورند. خانههای بومگردی بستری ایدهآل برای تجربه زندگی روستایی، آشنایی با آداب و رسوم، موسیقی محلی، غذاهای سنتی و صنایع دستی هر منطقه فراهم میکنند و باعث انتقال این میراث ناملموس به نسلهای بعدی و گردشگران میشوند. با توسعه اقامتگاههای بومگردی در روستاها، بخشی از تقاضای گردشگری از شهرهای بزرگ و مقاصد توریستی شناختهشده منحرف شده و به سمت مناطق کمترشناختهشده هدایت میشود که این امر به حفظ محیط زیست و توزیع عادلانهتر منافع گردشگری کمک میکند.
* اسدآباد، گنجینهای از تاریخ و طبیعت در همدان
شهر اسدآباد در استان همدان با پیشینهای غنی و آثار تاریخی ارزشمند، ازجمله شهرهای مهم ایران در گذشته بوده است. این شهر نهتنها زادگاه شخصیتهای بزرگی مانند سیدجمالالدین اسدآبادی است، بلکه بهدلیل جاذبههای طبیعی و روستاهای دیدنی، مقصدی جذاب برای گردشگران محسوب میشود؛ برای مثال ملحمدره، روستایی ییلاقی و زیبا در اسدآباد است که به خانههای پلکانی و طبیعت چشمنوازش شهرت دارد. رودخانهای که از کنار این روستا میگذرد، بر سرسبزی و حاصلخیزی منطقه افزوده است. این روستا که در دامنه کوه آلمابلاغ واقع شده، محل زندگی مردمی است که عمدتاً به باغداری و دامداری مشغولاند.
روستای ترخینآباد دیگر منطقه بکری است که علاوهبر مناطق ییلاقی بکر، دارای جاذبههای تاریخی فراوانی مانند قلعه خان در میان گندمزارهای روستا، حمام قدیمی ترخینآباد درست روبهروی قلعه خان برای دسترسی آسان حاکمان، آسیاب آبی باستان درمانه، چشمه دوزآقا، درختان کهنسال چنار آشاقه پیراسماعیل و زاغههایی دستکند (که در زمان جنگ جهانی اول برای فرار از روسها و بعدها بهعنوان محل نگهداری دام مورد استفاده قرار میگرفتهاتد) است؛ این موارد تنها بخشی از جاذبههای دیدنی ترخینآباد هستند.
اسدآباد با ترکیبی از تاریخ کهن و طبیعت زیبا، مقصدی ارزشمند برای علاقهمندان به میراث فرهنگی و گردشگری طبیعی است. در ادامه برای اطلاع از وضعیت خانههای بومگردی در شهرستان اسدآباد با مدیر خانههای بومگردی در روستاهای ملحمدره و ترخینآباد گفتوگو کردیم که در ادامه میخوانید:
* چالشهای بومگردی در روستای ملحمدره؛ از مشکلات مجوز تا رقابت با غیر مجازها
مالک اقامتگاه بومگردی خانه ما با اشاره به ظرفیت خوب روستای ملحمدره در استان همدان (معروف به ماسوله غرب کشور)، گفت: از سال 96 وارد این حوزه شدیم، این محل با حمایتهای اولیه میراث فرهنگی و پیگیری خودمان احداث شد.
داریوش رضایی با بیان اینکه این اقامتگاه سال 98-97 به بهرهبرداری رسیده است، اظهار کرد: امروز با مشکلاتی مانند فعالیت غیر مجاز رقبا و کمتوجهی مسئولان مواجه هستیم.
وی با اشاره به پیشرفت نسبی روستا در جذب گردشگر، افزود: متأسفانه برخی بدون مجوز و با تبلیغات غیر رسمی، بازار را خراب کردهاند و انجمن بومگردی، میراث فرهنگی و سایر سازمانها نتوانستهاند اقدام مؤثری انجام دهند.
رضایی خاطرنشان کرد: اکنون روستا دارای چندین اقامتگاه بومگردی، چندین تالار و چندین رستوران است.
مالک اقامتگاه بومگردی خانه ما از کاهش انگیزه مجوزداران بهدلیل کاهش رونق این صنعت و تمدید نکردن مجوز از سوی صاحبان بومگردیها گفت و افزود: میراث فرهنگی هشدار داده اگر ساختوسازهای غیر اصولی ادامه یابد، این روستا از فهرست روستاهای هدف گردشگری خارج میشود؛ اما متأسفانه این مهم مورد توجه اهالی نیست.
وی خاطرنشان کرد: سنگفرش و نماسازی یکسان ازجمله طرحهای مورد نظر برای این روستا بود که متأسفانه ادامه پیدا نکرد و به فراموشی سپرده شد.
* فرهنگسازی و کمبود امکانات عمومی
رضایی به تنشهای محلی با دامداران و کشاورزان اشاره کرد و توضیح داد: ازدحام گردشگران در روزهای تعطیل، زندگی عادی روستاییان را مختل کرده است و گردشگران به باغات خصوصی مردم میروند.
مالک اقامتگاه بومگردی خانه ما در بخش پایانی سخنان خود خواستار ایجاد فضاهای عمومی مانند پارک شد و گفت: نبود چنین امکاناتی، تجربه مسافران را تحت تأثیر قرار میدهد.
وی با تأکید بر لزوم نظارت بیشتر بر ساختوسازها، از مسئولان خواست تا با متخلفان برخورد کنند.
* ترخینآباد تنها روستای ایران با 5 اثر ثبتشده ملی
مدیر اقامتگاه بومگردی ترلان روستای ترخینآباد در شهرستان اسدآباد همدان نیز با اشاره به اینکه بازگشت به روستای پدری مهمترین انگیزه من برای احداث این خانه بومگردی بود، اظهار کرد: دلم میخواست با این کار به مهاجرت معکوس به روستا کمک کنم؛ نام مادربزرگم ترلان بود و علاقه به او باعث شد نام خانه بومگردی خود را ترلان انتخاب کنم.
مهدی غنیپارسا یادآور شد: این خانه با پاداش بازنشستگی من و خانمم و تسهیلات بانکی بنا شد. تسهیلات بانکی برای ما دردسرهای زیادی داشت؛ برای مثال علاوهبر سختیهای دریافت وام از بانک، بخشی از مبلغ اعلامشده توسط بانک نگهداری شد! از طرفی پیگیری امور ما با کرونا مصادف بود که این موضوع نیز روند پیگیری را تحت تأثیر قرار داد. پیشنهاد من این است که افراد با سرمایه خود به دنبال احداث بومگردی باشند.
وی با اشاره به اینکه سال نخست راهاندازی (تابستان 1398) اقامتگاه ما رونق بسیار خوبی داشت و گردشگران داخلی و خارجی در این محل حضور داشتند درحالی که تبلیغ چندانی نکرده بودیم، تأکید کرد: با شیوع کرونا در زمستان همین سال و سایر موارد پس از آن، رونق بومگردی ما بهشدت کاهش یافت.
مدیر اقامتگاه بومگردی ترلان روستای ترخینآباد افزود: هزینه نگهداری خانههای بومگردی قابل توجه است و همواره باید به آن توجه کرد؛ از طرفی رونق آن کم شده و امسال از نوروز تا امروز، حتی یک میهمان هم نداشتیم. اکنون فقط برای دل خودم اینجا را نگه داشتهام و از جیبم هزینه میکنم.
غنیپارسا با اشاره به اینکه با تلاشهای فراوان موفق شدیم خانه بومگردی خود را از درجه سه به درجه دو ارتقا دهیم، ابراز کرد: در این خصوص به فضای داخلی فضا پرداختیم که در استان مورد توجه قرار گرفت و در کنار غذاهای محلی و ظرفیت روستا، به کار ما رونق بخشید و تورهایی زیادی را از دیگر استانها شاهد بودیم.
وی ادامه داد: این روستا تنها روستای ایران است که دارای پنج اثر ثبتشده ملی (طبیعی و تاریخی) است؛ این روستا با جاذبههای منحصربهفرد خود، روزگاری به یکی از مقاصد مهم گردشگری تبدیل شده بود، اما امروز با چالشهای متعددی روبهرو است.
غنیپارسا با بیان اینکه این روستا طبیعت بکری دارد، گفت: آسیابهای قدیمی که بخشی از آنها باقی ماندهاند، درختان کهنسال گردو پیراسماعیل بالا و پایین، سراب طبیعی، زاغههای دستکند و محوطههای تاریخی پنج اثر ثبتشده ملی (طبیعی و تاریخی) هستند که برخی از آنها حتی نیاز به کاوشهای بیشتر دارند.
به گفته مدیر بومگردی «ترلان» این روستا، این آثار باعث شده بودند تا پیش از این گردشگران داخلی و حتی خارجی (از ترکیه و عراق) به این منطقه جذب شوند.
وی تأکید کرد: تنها کاری که درخصوص این ظرفیتها انجام شده، زدن یک تابلوی راهنما در ورودی روستا است که مسافران را اشتباهی به کوه راهنمایی میکند!
به اذعان این فعال حوزه گردشگری، عدم توان مالی مردم، حضور اماکن دولتی و ارائه فضاهایی مثل مدارس، خوابگاههای دانشجویی و مراکز غیر مجاز گردشگری به گردشگران، موجب کاهش رونق اماکن گردشگری است.
مدیر بومگردی «ترلان» یکی از چالشهای اصلی این روستا را مسائل اینترنت برشمرد و گفت: قطعی و محدودیت دسترسی به شبکههای اجتماعی مانند اینستاگرام، مهمترین ابزار جذب گردشگر را از بین برده است.
وی ضمن گلایهمندی از نبود زیرساختهای لازم در روستا، افزود: حدود هشت سال است که پیگیر آب و تلفن در این روستا هستم؛ چراکه این دو برای گردشگری بسیار مهم است، اما متأسفانه هنوز این مسائل حل نشدهاند و حتی امکان تماس برای افراد ممکن نیست، درحالی که بسیاری از افراد بنا به شغل خود، نیازمند اینترنت هستند.
مدیر اقامتگاه بومگردی ترلان ادامه داد: مقرر شد برای ما یک دکل راهاندازی کنند؛ من همان ابتدا به مسئولان اعلام کردم که محل انتخابی برای این دکل مناسب نیست، اما مورد توجه قرار نگرفت و هماکنون با آنکه یک دکل برای ما راهاندازی شده، مشکلات تلفن و اینترنت پابرجا است.
وی درخصوص مشکلات آب این روستا تصریح کرد: مشکل آب روستای ترخینآباد مدیریت است و نه بحران آبی؛ چراکه مدیریت در این روستا وجود ندارد.
غنیپارسا با اشاره به اینکه محیط روستا نیز آنگونه که باید اصلاح و بازسازی نشده است، ابراز کرد: متأسفانه با عدم پیگیری دهیاری شاهد خرابی بافت و حضور آشغال در محیط هستیم؛ درحالی که بارها از دهیاری معبرسازی و بهسازی روستا را خواستهایم و حتی از بخشداری و فرمانداری نیز موضوع را پیگیری کردهایم.
این فعال گردشگری در پایان سخنانش از مسئولان خواست تا با رفع مشکل اینترنت، حمایت مالی و نظارت بر مراکز اقامتی غیر مجاز، زمینه را برای احیای گردشگری روستایی فراهم کنند.
با توجه به آنچه بیان شد و وجود پنج اثر ثبتشده ملی در روستای ترخینآباد اسدآباد، برای پیگیری آخرین وضعیت این آثار و کارهایی که برای حفظ و معرفی این گنجینههای قدیمی انجام شده، با رئیس میراث فرهنگی شهرستان اسدآباد تماس گرفتیم، اما متأسفانه با وجود پیگیریهای مداوم، موفق به دریافت پاسخ نشدیم. البته گفتوگو با رئیس میراث فرهنگی استان همدان و برخی مسئولان دیگر این اداره نیز میسر نیست!
از طرفی نهتنها در شهرستان اسدآباد، بلکه در استان همدان نیز ظرفیتهای موجود مورد توجه قرار نگرفته و ما شاهدیم که با گذشت یکسال از ثبت جهانی شدن هگمتانه با آنکه مقرر بود بازار همدان که یکی از منحصربهفردترین بازارهای جهان به حساب میآید نیز ثبت جهانی شود، اما هنوز هیچ اقدامی از سوی مسئولان ذیربط برای این مهم انجام نشده و ساماندهی این بافت ارزشمند همچنان در هالهای از ابهام است و سازمان میراث فرهنگی بهعنوان متولی اصلی این امر هیچ برنامهای برای معرفی این ظرفیت به جهانیان ندارد.
کلام آخر آنکه به اذعان بسیاری از حاضران در جشن یکسالگی ثبت جهانی هگمتانه، این برنامه نیز در حد رفع تکلیف و بوده است! امیدواریم در آینده نزدیک کارمندان و مسئولان میراث فرهنگی استان همدان به اهمیت ظرفیتهای موجود پی ببرند؛ چراکه با این وضعیت نمیتوان گردشگری را یکی از محورهای توسعه استان برشمرد.
