متخصص قلب و عروق گفت: در زمان وقوع سکته قلبی، معمولاً افراد دردی را در قفسه سینه حس می‌کنند که حالت فشارنده یا سنگینی دارد. گاهی این درد به گردن، پشت، شانه‌ها یا دست‌ها هم می‌زند اما در بعضی افراد، مثلاً کسانی که دیابت دارند یا بدن‌شان ضعیف است، این درد ممکن است خیلی خفیف باشد یا حتی درد رخ ندهد و فرد اصلاً متوجه نشود. حتی گاهی سکته آن‌قدر ناگهانی اتفاق می‌افتد که بیمار و اطرافیانش فرصت واکنش ندارند و ایست قلبی و مرگ ناگهانی رخ می‌دهد.
امروزه بیماری‌های قلبی‌عروقی یکی از اصلی‌ترین دلایل مرگ‌ومیر در جهان و به‌ویژه در کشور ما هستند. وقتی اسم «حمله قلبی» و «ایست قلبی» را می‌شنویم، خیلی از ما فکر می‌کنیم هر دو به یک معنا هستند و فرقی با هم ندارند. شاید بارها در جمع خانواده و دوستان شنیده باشیم که فردی به خاطر حمله قلبی جانش را از دست داده یا ناگهان قلبش ایستاده و نتوانسته‌اند او را نجات دهند، اما باید گفت که ایست قلبی و حمله قلبی، دو وضعیت کاملاً متفاوت هستند که هرکدام دلایل، نشانه‌ها و روش‌های درمان خاص خودشان را دارند.
شناخت تفاوت این دو اصطلاح اهمیت زیادی دارد، چون دانستن همین تفاوت‌ها باعث می‌شود در یک لحظه حساس، بتوانیم جان یک فرد را نجات دهیم؛ مثلاً ممکن است با دیدن علائم خاص هرکدام، سریع‌تر و درست‌تر واکنش نشان دهیم یا به جای ترسیدن و دستپاچه شدن، با آرامش بیشتری به فرد کمک کنیم. متأسفانه، به‌خاطر شباهت اسمی و ناشناخته بودن بعضی نشانه‌ها، خیلی‌ها ایست قلبی و حمله قلبی را اشتباه می‌گیرند.
دانستن نشانه‌ها و فرق این دو وضعیت علاوه بر اینکه آگاهی ما را افزایش می‌دهد، کمک می‌کند در شرایط بحرانی، درست تصمیم بگیریم و حتی بتوانیم زندگی یک نفر را نجات دهیم. در ادامه این خبر، به سراغ متخصص قلب و عروق و فلوشیپ اکوکاردیوگرافی رفتیم تا تفاوت‌های این دو را بیشتر توضیح بدهد که در ادامه می‌خوانید:
متخصص قلب و عروق و فلوشیپ اکوکاردیوگرافی در گفت‌وگو با خبرنگار سپهرغرب به بررسی تفاوت‌های میان سکته قلبی و ایست قلبی و راه‌های پیشگیری از این بیماری‌ها پرداخت و بر سبک زندگی سالم تأکید کرد.
دکتر شهرام همایونفر، درخصوص بیماری‌های قلبی و عروقی گفت: دو بیماری مهم داریم که همیشه اسمشان را می‌شنویم؛ یکی «سکته قلبی» و یکی «ایست قلبی». شاید فکر کنیم این دو یکی هستند، اما حقیقت این است که کاملاً با هم فرق دارند.
وی افزود: این دو اصطلاح، هرکدام معنی و کاربرد متفاوتی دارند. سکته، همان‌طور که از ریشه لغوی‌اش مشخص است، یعنی سکون و توقف. برای مثال ما سکته مغزی هم داریم؛ یعنی وقتی عروق خون‌رساننده به مغز بسته می‌شود، می‌گوییم فرد سکته مغزی کرده. اگر این انسداد در قلب رخ بدهد، اسمش می‌شود سکته قلبی. به‌طور کلی هرگاه عروقی که به یک عضو، خون می‌رسانند مسدود شوند و خون کافی به آن قسمت نرسد، آن عضو مستعد سکته می‌شود. یعنی این اتفاق مختص قلب یا مغز نیست و در هر عضوی ممکن است رخ بدهد، فقط اسم آن بر اساس عضو مشخص می‌شود.
این متخصص قلب و عروق درباره روند ایجاد سکته قلبی توضیح داد: وقتی می‌گوییم سکته قلبی یعنی رگ‌های کرونر که غذارسانی به قلب را انجام می‌دهند، به‌دلیل انسداد، دیگر قادر به خون‌رسانی نیستند و در نتیجه خون کافی به بخش‌هایی از خود عضله قلب نمی‌رسد و آن قسمت از قلب از بین می‌رود و این موضوع می‌تواند باعث اختلال جدی در عملکرد قلب شود.
همایونفر افزود: شایع‌ترین علت این انسداد، تجمع تدریجی پلاک‌های چربی در دیواره رگ‌هاست. حالا اگر پلاکی پاره شود و یک لخته خون روی آن بنشیند، ممکن است به‌صورت ناگهانی رگ به‌طور کامل بسته شود و سکته قلبی اتفاق بیفتد.
وی درباره ایست قلبی عنوان کرد: اما ایست قلبی فرق دارد و زمانی رخ می‌دهد که قلب، چه موقت و چه دائم، به‌طور کامل می‌ایستد و فعالیت الکتریکی و مکانیکی خودش را از دست می‌دهد. یکی از دلایل آن ممکن است همین سکته قلبی باشد اما، دلایل زیاد دیگری نیز دارد؛ مثلاً اختلالات الکتریکی قلب، اصطلاحاً آریتمی‌ها، مثل فیبریلاسیون بطنی، مشکلات خیلی شدید دریچه‌ای یا بیماری مادرزادی قلب. حتی گاهی نارسایی شدید قلبی یا ضربه شدید به قلب، مثلاً در تصادف یا جراحات با چاقو و گلوله، هم ممکن است باعث ایست قلبی شوند.
وی تأکید کرد: در ایست قلبی، کافی است چند ثانیه خون به مغز نرسد تا فرد بیهوش شود. اگر توقف کوتاه‌مدت باشد و قلب دوباره شروع به کار کند، هوشیاری برمی‌گردد ولی اگر مدت طولانی‌تر قلب ایستاده باشد، متأسفانه، منجر به مرگ می‌شود. در واقع، ایست قلبی معنی مرگ ناگهانی را هم می‌دهد. همانطور که در کتاب‌های پزشکی هم آمده، اگر قلب شما برای چند ثانیه به مغز خون نرساند، اول بیهوش می‌شوید و اگر خون‌رسانی برنگردد، مرگ مغزی رخ می‌دهد.
این متخصص قلب و عروق در ادامه درباره علل و شرایط زمینه‌ساز این بیماری‌ها گفت: علاوه بر مشکلاتی مثل فشار خون بالا، دیابت، چربی خون، چاقی و زمینه خانوادگی، اختلالات انعقادی هم هستند که حتی اگر هیچ‌کدام از این عوامل نباشد، می‌تواند خون را به سمت لخته‌شدن و انسداد ببرد. به همین دلیل گاهی اوقات، بیمار هیچ نشانه جدی یا بیماری زمینه‌ای ندارد اما ناگهان دچار لخته و سکته قلبی می‌شود. حتی گاهی هم ضربات فیزیکی و شدید، مانند ضربه مستقیم یا بریدگی رگ در تصادفات، می‌تواند جریان خون را قطع کند و همان لحظه فرد را به کام مرگ بکشاند.
همایونفر در ادامه افزود: ایست قلبی می‌تواند به خاطر همان عوامل سکته قلبی رخ بدهد یا ممکن است صرفاً به‌دلیل اختلالات الکتریکی قلب باشد که حتی ممکن است در جوان‌ها هم دیده شود. پس این‌طور نیست که فقط افراد سن بالا در معرض این بیماری‌ها باشند؛ هرچه سبک زندگی ناسالم‌تر باشد، مثلاً تغذیه بد، بی‌تحرکی، استرس و مصرف دخانیات، خطر ابتلا بالاتر می‌رود.
وی در پاسخ به پرسشی درباره سن ابتلا توضیح داد: درواقع این بیماری‌ها محدود به گروه سنی خاص نیستند، اما افرادی که عوامل خطر را دارند، بیشتر دچار آن می‌شوند. مثلاً با افزایش سن، داشتن سابقه خانوادگی بیماری قلبی، داشتن فشار خون و قند و چربی بالا، احتمال سکته یا ایست قلبی بیشتر می‌شود، ولی در سال‌های اخیر متأسفانه در جوان‌ترها هم این مسائل دیده می‌شود.
وی توصیه کرد: برای پیشگیری، باید عوامل خطر را جدی و رژیم و سبک زندگی سالم در پیش بگیریم، آزمایش‌های کامل بدن را منظم انجام دهیم و اگر عامل خطری داشتیم، زیر نظر پزشک آن را درمان کنیم. این شیوه می‌تواند تا حد زیادی احتمال بروز سکته و ایست قلبی را کم کند و جان بسیاری از عزیزانمان را نجات دهد.
این فلوشیپ اکوکاردیوگرافی درباره سن، جنسیت و علائم سکته قلبی و راهکارهای پیشگیری گفت: در جامعه، معمولاً تصور می‌شود سکته قلبی بیشتر سراغ مردان میانسال می‌آید؛ مخصوصاً آن‌هایی که سابقه فشار خون بالا، چربی یا مصرف سیگار دارند اما خانم‌ها هم بعد از دوران یائسگی، شاید حدود یک دهه دیرتر، ممکن است به دلایل مشابه همین مشکل را پیدا کنند. البته خطر این بیماری‌ها بستگی به وجود عوامل خطر دارد و در نهایت، افزایش سن خودش یک عامل خطر است که احتمال سکته قلبی و مغزی را در زنان و مردان بالا می‌برد.
همایونفر در پاسخ به اینکه علائم بیماری‌های قلبی در زنان و مردان، متفاوت است؟ گفت: در مورد علائم سکته قلبی واقعیت این است که جنسیت نقش مستقیم ندارد؛ یعنی بسته به اینکه کدام یکی از رگ‌های کرونر قلب بسته می‌شود، همان ناحیه دچار سکته می‌شود و اگر این انسداد وسیع باشد، ‌اختلال شدید عملکرد قلب را در پی خواهد داشت.
وی افزود: در زمان وقوع سکته قلبی، معمولاً افراد دردی را در قفسه سینه حس می‌کنند که حالت فشارنده یا سنگینی دارد. گاهی این درد به گردن، پشت، شانه‌ها یا دست‌ها هم می‌زند اما در بعضی افراد، مثلاً کسانی که دیابت دارند یا بدن‌شان ضعیف است، این درد ممکن است خیلی خفیف باشد یا حتی درد رخ ندهد و فرد اصلاً متوجه نشود. حتی گاهی سکته آنقدر ناگهانی اتفاق می‌افتد که بیمار و اطرافیانش فرصت واکنش ندارند و ایست قلبی و مرگ ناگهانی رخ می‌دهد.
این متخصص قلب و عروق اذعان کرد: اگر فردی دردهایی مثل درد قفسه سینه، زیر ناف یا زیر چانه یا دردهای فشارنده و سنگین حس کرد، به‌ویژه اگر با تعریق سرد، تهوع یا ضعف همراه بود، باید سریع به مراکز درمانی مراجعه کند؛ چون هر دقیقه تأخیر خطرناک است.
همایونفر در ادامه درباره پیشگیری از سکته قلبی گفت: بهترین کار داشتن یک سبک زندگی سالم و فعال است، مثلاً به‌طور منظم برنامه ورزشی داشته باشید. توصیه ما فعالیت بدنی متوسط (مثل پیاده‌روی تند) به مدت 150 دقیقه در هفته یا ورزش سنگین‌تر به مدت 75 دقیقه است. کسانی که دیابت دارند، باید قند خون‌شان را کنترل کنند. افراد با چربی خون بالا باید آزمایش بدهند و آن را پایین بیاورند. کنترل منظم فشارخون بسیار مهم است. مصرف دخانیات را کاملاً کنار بگذارند.
وی درباره نقش استرس هم هشدار داد: این روزها زندگی همه ما پر از استرس و اضطراب است. نمی‌شود منکر شد که استرس یکی از عوامل خطر جدی است؛ چون باعث بالا رفتن فشارخون، قند خون و حتی ضربان قلب می‌شود و رفته‌رفته زمینه سکته قلبی و مغزی را فراهم می‌کند.
متخصص قلب و عروق گفت: افرادی که همیشه استرس شدید دارند، بیشتر به این ریسک‌فاکتورها دچار می‌شوند. در نهایت، استرس کنترل‌نشده یک عامل خطر برای سلامتی ماست و باید هم خود فرد و هم مسئولان جامعه، برای کاهش استرس راه‌کارهایی بیندیشند.
همایونفر تأکید کرد: سبک زندگی سالم، رعایت تغذیه مناسب، تحرک کافی، ترک سیگار و مدیریت استرس روزمره می‌تواند تا حد زیادی از سکته و ایست قلبی پیشگیری کند.
وی گفت که مسئولان باید زمینه زندگی آرام و کاهش استرس را برای مردم هر کشور فراهم کنند تا خطر بروز حملات قلبی کمتر شود.
این متخصص قلب افزود: تغییراتی که در بدن خانم‌ها اتفاق می‌افتد، باعث می‌شود بدن آن‌ها از نظر قلبی شبیه مردها شود؛ البته مردها معمولاً یک دهه زودتر دچار تنگی عروق می‌شوند، اما همین مشکل می‌تواند بعداً برای خانم‌ها هم پیش بیاید.
همایونفر درباره هورمون‌تراپی بعد از یائسگی گفت: اینکه بعضی خانم‌ها فکر می‌کنند هورمون‌تراپی می‌تواند جلوی این روند را بگیرد، اشتباه است؛ اتفاقاً عمل عکس انجام می‌دهد. یعنی خانم‌هایی که یائسه می‌شوند و بعد با دارو یا هورمون‌تراپی سعی می‌کنند این روند را به تأخیر بیندازند، بیشتر دچار صدمه می‌شوند. این موضوع نیاز به بررسی تخصصی با متخصص زنان دارد. حالا هورمون‌تراپی نه‌تنها به پیشگیری از مشکلات قلبی کمک نمی‌کند، بلکه می‌تواند خطرش را بیشتر هم کند.
او در خصوص یائسگی زودرس، پدیده‌ای که اخیراً در جامعه روبه افزایش است گفت: خانم‌ها باید تحت نظر متخصص زنان باشند تا اگر قابل پیشگیری است، این روند را تا حد ممکن به عقب بیندازند. بعضی مواقع نارسایی تخمدان یا مشکلات دیگر هم می‌تواند مشکلات قلبی ایجاد کند و لازم است پیگیری شود.
این متخصص قلب و عروق درباره اهمیت چکاپ و آزمایش‌های دوره‌ای قلب توضیح داد: اگر فردی سابقه خانوادگی بیماری قلبی ندارد و همه آزمایش‌ها و بررسی‌هایش بعد از 25 سالگی عادی است، تا 40 سالگی هر پنج سال یکبار کفایت می‌کند. اما بعد از 40 تا 60 سالگی هر دو تا سه سال یک‌بار و بالای 60 سال، بهتر است سالیانه چکاپ‌های قلبی انجام شود. البته اگر فردی عوامل خطرهایی (ریسک‌فاکتورهایی) مثل دیابت، چربی یا فشار خون بالا داشته باشد، باید این زمان را کوتاه‌تر کرده و طبق نظر پزشک پیگیری کند.
همایونفر درباره مواجهه با حمله یا سکته قلبی توصیه مهمی کرد: بزرگ‌ترین اشتباهی که خانواده‌ها در مواجهه با علائم قلبی می‌کنند، خوددرمانی، آب قند دادن یا معطل کردن بیمار در منزل است. واقعیت این است که سه ساعت اول بعد از شروع علائم سکته یا ایست قلبی، حیاتی‌ترین زمان است و حتی چند دقیقه هم مهم است. پس اگر فردی علائمی مثل درد سینه، ضعف شدید، تعریق سرد یا تنگی نفس ناگهانی داشت، به هیچ‌وجه نباید معطل کرد و در نخستین فرصت او را به نزدیک‌ترین مرکز درمانی منتقل کنند. هرچه زمان رسیدن به اورژانس کوتاه‌تر باشد، شانس برگشت سلامت بیمار و جلوگیری از عوارض جدی بیشتر خواهد بود.
این گفت‌وگو به ما یادآوری می‌کند که بیماری‌های قلبی فقط مخصوص سالمندان نیست و این مشکلات می‌تواند حتی برای جوانان هم اتفاق بیفتد. امروز به دلایل مختلف، ازجمله استرس زیاد و تغییر سبک زندگی، حملات قلبی در سنین پایین‌تر هم دیده می‌شود.
پیشگیری بهترین راه مقابله با بیماری‌های قلبی است. همانطور که در خبر آمده، کنترل فشار خون و چربی، پرهیز از استعمال دخانیات، داشتن تغذیه سالم، ورزش منظم و مدیریت استرس برای همه چه زن و چه مرد، ضروری است. همانطور که دکتر همایونفر گفت چکاپ‌های قلبی باید از 25 سالگی با فواصل منظم شروع شود و در صورت وجود عوامل خطر، طبق توصیه پزشک، در فواصل زمانی کوتاه‌تر انجام شود.
درنهایت، نکته مهم اینکه اگر علائم قلبی مشاهده شد، بیمار باید فوراً به مراکز درمانی منتقل شود و زمان را از دست ندهند. هر دقیقه می‌تواند جان بیمار را نجات دهد.