متخصص رادیوتراپی آنکولوژی با بیان اینکه غربالگری نقش حیاتی در شناسایی زودهنگام سرطان دارد گفت: برای مثال، ماموگرافی برای خانم‌ها از سن 40 سالگی و کولونوسکوپی برای همه افراد از سن 50 سالگی توصیه می‌شود. این اقدامات کمک می‌کنند تا سرطان در مراحل اولیه شناسایی و درمان و از پیشرفت آن جلوگیری شود.
سرطان، نامی که با شنیدنش ترس به دل آدم می‌افتد این بیماری سالانه جان میلیون‌ها نفر انسان را می‌گیرد. هر روز خبرهای بسیاری را در مورد ابتلای افراد به این بیماری می‌شنویم. این موضوع یکی از نگران‌کننده‌ترین دغدغه‌های افراد در جامعه امروزی شده است. جامعه‌ای که سبک زندگی نادرستی را در پیش گرفته و کم‌تحرکی، افزایش وزن، تغذیه ناسالم و... بلای جان آن شده است.
این بیماری می‌تواند افراد را بدون درنظر گرفتن سن و جنسیت تحت تأثیر قرار دهد. سرطان علاوه بر درد جسم، می‌تواند رنج‌های روحی و اجتماعی بر بیمار و خانواده‌اش تحمیل کند.
انسان‌ها در مواجهه با سرطان با درد ناشی از رشد تومورها و فشار آن‌ها بر اعضای بدن، رنج روانی حاصل از ترس از مرگ و آینده مبهم و اختلال در کیفیت زندگی به‌دلیل علائم بیماری و عوارض درمان، مواجه می‌شوند.
بر اساس آمارها سالانه 2 هزار و 900 مورد ابتلای جدید به سرطان در استان همدان ثبت می‌شود که 44 درصد موارد در زنان و 56 درصد در مردان بوده و میزان بروز سالیانه سرطان 170 در هر 100 هزار نفر بوده است و همین اعداد و ارقام نشان از رشد روزافزون ابتلا به این بیماری در استان همدان دارد.
به همین دلیل با یک متخصص رادیوتراپی آنکولوژی و عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت‌و‌گو کردیم. او در این مصاحبه، دلایل و عوامل مختلفی که باعث افزایش آمار سرطان در جامعه می‌شود، را مورد بررسی قرار داده، درباره راه‌های جلوگیری و درمان این بیماری، اهمیت سن در بروز سرطان، نقش حمایت‌های خانواده و دوستان و روش‌های درمانی سرطان نیز توضیح داده است. در ادامه مهم‌ترین نکات مطرح‌شده توسط این متخصص را بخوانید.
دکتر زهرا کشت‌پور املشی درباره مفهوم سرطان توضیح داد: سرطان یک بیماری منحصر به‌فرد نیست بلکه مجموعه‌ای از بیماری‌ها است که در نتیجه اختلال در فرآیند طبیعی تقسیم و مرگ سلول‌ها در بدن رخ می‌دهد.
وی افزود: بدن ما به‌طور طبیعی از میلیون‌ها سلول تشکیل شده که هرکدام به‌طور طبیعی و برنامه‌ریزی شده تقسیم می‌شوند و در زمان مناسب از بین می‌روند تا سلول‌های جدید جایگزین آن‌ها شوند، اما در صورت بروز اختلال در این چرخه، سلول‌ها شروع به رشد و تقسیم غیرعادی و بی‌وقفه می‌کنند و مرگ برای آن‌ها تعریف نشده است. این روند منجر به تجمع سلول‌های غیرطبیعی و تشکیل توده یا غده‌ای می‌شود که به آن سرطان گفته می‌شود. گاهی اوقات، این سلول‌های سرطانی می‌توانند به قسمت‌های دیگر بدن نفوذ کنند، در این صورت می‌گوییم سرطان در بدن گسترش یافته است.
وی در مورد انواع سرطان ابراز کرد: بیش از 200 نوع شناخته شده که بر اساس بافت یا اندام درگیر، نام‌گذاری شده‌اند، وجود دارد ازجمله سرطان‌های شایع در زنان، سرطان پستان و در مردان، سرطان پروستات است. همچنین، سرطان روده بزرگ و سرطان خون (که شامل لوسمی و لنفوم است) نیز بسیار رایج هستند.
متخصص رادیوتراپی آنکولوژی؛ توضیح داد که سلول‌های سرطانی با رشد بی‌وقفه، جای سلول‌های سالم را می‌گیرند و انرژی آن‌ها را مصرف می‌کنند. این سلول‌های سرطانی می‌توانند به بافت‌های اطراف حمله کرده و عملکرد طبیعی اندام‌ها را مختل سازند. علاوه بر این، سلول‌های سرطانی قادرند وارد جریان خون و لنف شده و به نقاط دوردست بدن بروند، این فرآیند مهم‌ترین عامل مرگ و گسترش بیماری است و به آن متاستاز گفته می‌شود.
*سرطان چرا به‌وجود می‌آید؟
کشت‌پور املشی با بیان اینکه سرطان یک بیماری است که علت دقیق آن هنوز به‌طور کامل شناخته نشده اظهار کرد: به‌نظر می‌رسد ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی در بروز آن نقش دارند. عوامل ژنتیکی شامل سابقه خانوادگی و استعداد ارثی است و عوامل محیطی شامل مصرف دخانیات، آلودگی‌های مختلف، تغذیه ناسالم، اشعه، استرس و اضطراب مزمن و... هستند.
وی مطرح کرد: مهم‌ترین عامل خطر قابل پیشگیری، استعمال دخانیات است که عامل اصلی بسیاری از سرطان‌ها مانند سرطان ریه به‌شمار می‌رود. سایر عوامل خطر مهم عبارت‌اند از چاقی، کم‌تحرکی، رژیم غذایی ناسالم، عفونت‌های ویروسی مانند هپاتیت و HPV، و سابقه خانوادگی سرطان که فرد را مستعد می‌کند.
*سرطان چه علائمی دارد؟
وی با ابراز اینکه علائم هشداردهنده سرطان بسته به نوع آن متفاوت است گفت: علائم کلی شامل کاهش وزن بدون توجیه یا داشتن رژیم غذایی خاص، خستگی مداوم بدون علت خاص، تب یا تعریق شدید وجود توده یا ورم غیر طبیعی در بدن (مثلاً در گردن یا سینه)، تغییر شکل یا رنگ خال‌ها و زخم‌هایی که خوب نمی‌شوند و سرفه یا گرفتگی صداهای طولانی‌مدت و مقاوم به درمان‌های معمول هستند.
*تشخیص سرطان
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان خاطرنشان کرد: برای تشخیص این بیماری روش‌های مختلفی وجود دارد که بسته به نوع سرطان متفاوت است. در کل معاینه بالینی اهمیت بسیاری دارد و در کنار آن، آزمایش‌های خون، تصویربرداری‌هایی مانند ماموگرافی، سونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ام‌آرآی و نمونه‌برداری (بیوپسی) از ناحیه مشکوک، ازجمله راه‌های تشخیص هستند. نمونه‌برداری بیوپسی که شامل برداشت نمونه‌ای از بافت مشکوک است، مهم‌ترین و قطعی‌ترین روش برای تشخیص سرطان محسوب می‌شود.
*چطور از سرطان پیشگیری کنیم؟
کشت‌پور املشی با اشاره به اینکه بسیاری از سرطان‌ها قابل پیشگیری هستند اظهار کرد: عوامل مهم در پیشگیری شامل عدم استعمال دخانیات است که نقش اصلی را در کاهش خطر ابتلا به سرطان دارد. انواع دخانیات مانند سیگار، قلیان و مواد مخدر از عوامل خطرزای بزرگ محسوب می‌شوند. علاوه بر آن، تغذیه سالم، فعالیت بدنی منظم و تزریق واکسن‌هایی مانند واکسن HPV و هپاتیت از اقدامات مؤثر در پیشگیری هستند.
وی با ابراز اینکه غربالگری نیز نقش حیاتی در شناسایی زودهنگام سرطان دارد گفت: برای مثال، ماموگرافی برای خانم‌ها از سن 40 سالگی و کولونوسکوپی برای همه افراد از سن 50 سالگی توصیه می‌شود. این اقدامات کمک می‌کنند تا سرطان در مراحل اولیه شناسایی و درمان و از پیشرفت آن جلوگیری شود.
وی با اشاره به اینکه پیشرفت‌های بسیاری در حوزه درمان سرطان صورت گرفته که در مراحل اولیه، امکان درمان کامل و قطعی وجود دارد اذعان کرد: ازجمله ابزارهای درمانی، جراحی است که برداشتن توده و حاشیه اطراف آن، شیمی‌درمانی، پرتودرمانی، درمان‌های هورمونی و درمان‌های هدفمند شامل آن می‌شود و نهایتاً درمان‌های ایمنی که جدید و خاص بوده و در ایران نیز در دسترس هستند.
این متخصص سرطان با بیان اینکه عوارض سرطان به دو دسته عوارض ناشی از خود بیماری و ناشی از درمان تقسیم می‌شود گفت: عوارض بیماری می‌تواند شامل ضعف عمومی بدن و درگیری اعضای مختلف باشد. درمان‌هایی مانند شیمی‌درمانی و پرتودرمانی نیز می‌توانند باعث ریزش مو، تهوع، کاهش اشتها، تضعیف سیستم ایمنی و تغییرات روحی و روانی شوند.
وی در ادامه افزود: بسیاری از عوارض درمان موقتی هستند و پس از پایان دوره برطرف می‌شوند، بنابراین مدیریت آن‌ها اهمیت زیادی دارد و برای کمک به بیماران توصیه‌هایی ارائه می‌شود.
*چرا سرطان در جامعه رو به افزایش است؟
کشت‌پور املشی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش آمار سرطان در جامعه، افزایش میانگین سنی جمعیت است مطرح کرد: به‌طور مثال سرطان‌هایی مانند سرطان سینه در افراد مسن‌تر بیشتر رخ می‌دهند و با پیر شدن جمعیت، تعداد موارد تشخیص داده‌شده نیز افزایش می‌یابد. همچنین، پیشرفت در ابزارهای تشخیص سرطان نقش مهمی در این افزایش دارد، به طوری که در گذشته، بسیاری از موارد سرطان تشخیص داده نمی‌شد یا دیر تشخیص داده می‌شد، اما اکنون با فناوری‌های جدید، موارد بیشتری شناسایی می‌شوند.
*سبک زندگی سالم چقدر در جلوگیری از بروز سرطان نقش دارد؟
وی با ابراز اینکه عوامل محیطی و سبک زندگی نقش قابل توجهی در بروز سرطان دارند خاطرنشان کرد: استرس‌های مزمن، تغییر در سبک زندگی به سمت مصرف غذاهای ناسالم، کم‌تحرکی، مصرف دخانیات و الکل، پرخوری، چاقی و بی‌خوابی همگی مؤلفه‌های خطرزا برای ابتلا به سرطان هستند. تغییرات در سبک زندگی می‌تواند 30 تا 40 درصد در پیشگیری از انواع سرطان موثر باشد.
*دلایل افزایش ابتلا به سرطان
وی ادامه داد: رژیم غذایی ناسالم، مانند مصرف زیاد گوشت‌های فرآوری‌شده (مثل سوسیس و کالباس)، غذاهای چرب و فست فود، نوشیدنی‌های شیرین به‌ویژه نوشابه و کمبود فیبر، می‌تواند خطر ابتلا به سرطان را افزایش دهد. در مقابل، رژیم غذایی مدیترانه‌ای که شامل مصرف روزانه میوه، سبزیجات، حبوبات، غلات کامل، ماهی و مرغ به جای گوشت قرمز، روغن گیاهی سالم همچون روغن زیتون و کاهش مصرف شیرینی و غذاهای فرآوری شده است، اثبات شده که در پیشگیری از سرطان مؤثر است.
متخصص رادیوتراپی آنکولوژی؛ در پاسخ به این پرسش که چرا آمار سرطان سینه در همدان روبه افزایش است؟ تصریح کرد: این موضوع تنها مربوط به همدان نیست و در کل کشور نیز مشاهده می‌شود. همان‌طور که پیش‌تر نیز عنوان کردم یکی از دلایل این افزایش، بالا رفتن سن متوسط جمعیت است که در هر دو جنس خانم و آقا مشاهده می‌شود. چون سرطان سینه در زنان مسن بیشتر رخ می‌دهد، این موضوع باعث می‌شود که شیوع کلی سرطان در منطقه بیشتر به‌نظر برسد. علاوه بر این، پیشرفت در ابزارهای تشخیص در همدان، باعث شده که موارد بیشتری سریع‌تر شناسایی شوند، این خود به افزایش آمار کمک کرده است. در نتیجه، همزمان با افزایش شیوع، تشخیص زودهنگام و دقیق‌تر نیز نقش مهمی در این روند دارد.
کشت‌پور املشی با اشاره به اینکه سن یکی از عوامل مهم خطر ابتلا به سرطان است اظهار کرد: با افزایش سن، احتمال تغییرات ژنتیکی در سلول‌ها بیشتر می‌شود و این تغییرات در نهایت منجر به رشد سلول‌های سرطانی می‌شود. معمولاً سرطان‌هایی مانند لوسمی، لنفوم و برخی تومورهای مغزی در افراد جوان کمتر دیده می‌شود، اما در سنین بالاتر، خطر ابتلا به سرطان افزایش می‌یابد.
وی بر حمایت‌های خانواده و دوستان از بیماران سرطانی تأکید کرد و افزود: این حمایت‌ها شامل حمایت‌های جسمی، روحی و عاطفی می‌شود. همراهی عاطفی شامل همراهی و همدلی است تا بیمار احساس تنهایی نکند، حمایت عملی شامل کمک در کارهای روزمره، همراهی در جلسات درمان و حضور در بیمارستان است. همچنین، حمایت‌های روانی مانند گوش دادن به بیمار، ایجاد امید و پرهیز از منفی‌بافی اهمیت دارد. در صورت نیاز، حمایت مالی نیز ضروری است، زیرا هزینه‌های دارو و درمان ممکن است بالا باشد و خانواده و دوستان باید در کنار بیمار قرار گیرند تا کیفیت زندگی او حفظ شود و بهبود یابد.
وی درخصوص درمان‌های سرطان همچون شیمی‌درمانی گفت: به‌عنوان درمان اصلی و حیاتی ذکر شده که در کنترل بیماری، کاهش درد و افزایش طول عمر مؤثر است. هرچند ممکن است عوارضی مانند تهوع، استفراغ، ریزش مو، ضعف، کاهش سیستم ایمنی و خستگی داشته باشد، اما با پیشرفت‌های جدید در داروها و درمان‌های حمایتی، عوارض شیمی‌درمانی کمتر شده و کیفیت زندگی بیماران به‌طور قابل توجهی بهبود یافته است.
عضو هیئت‌علمی دانشگاه علوم پزشکی همدان با بیان اینکه آینده پژوهش‌های مربوط به درمان سرطان بسیار امیدوارکننده است و تمرکز اصلی بر تشخیص زودهنگام و توسعه درمان‌های هدفمند است خاطرنشان کرد: درمان‌ها مختلفی برای این بیماری وجود؛ در حال حاضر، آزمایش‌های خون مختلف برای تشخیص زودهنگام سرطان در حال توسعه است. درمان‌های هدفمند نیز که تنها سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند و به سلول‌های سالم بدن آسیبی نمی‌رسانند، ازجمله رویکردهای مهم هستند.
کشت‌پور املشی مطرح کرد: یکی دیگر از درمان‌های نوین و امیدوارکننده، ایمونوتراپی است که سیستم ایمنی بدن را فعال می‌کند تا علیه سلول‌های سرطانی عمل کند و عوارض جانبی درمان کاهش یابد.
وی عنوان کرد: ژن‌درمانی و پزشکیِ شخصی‌سازی‌شده نیز نقش مهمی در آینده درمان دارند، به طوری‌که درمان‌ها بر اساس ویژگی‌های فردی هر بیمار تعیین می‌شوند.
وی ادامه داد: هوش مصنوعی نیز قادر است پاسخ‌های درمانی را پیش‌بینی کند، این امر به بهبود نتایج درمانی و افزایش طول عمر بیماران کمک می‌کند. تمامی این پیشرفت‌ها در کنار هم، باعث افزایش طول عمر و بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی می‌شود.
متخصص رادیوتراپی آنکولوژی؛ در پایان اذعان کرد: در برنامه‌ریزی روند درمان علاوه بر افزایش طول عمر، بهبود کیفیت زندگی بیماران، به عنوان یک شاخص بسیار مهم، هدف اصلی است. با ترکیب تشخیص‌های زودهنگام، درمان‌های هدفمند، ایمونوتراپی، پرتودرمانی‌های پیشرفته و سایر فناوری‌های نوین، سطح بهره‌وری و کیفیت زندگی بیماران سرطانی در آینده به‌طور قابل توجهی ارتقا خواهد یافت.