توانمندسازی علمی معلمان و مشارکت والدین؛ کلید موفقیت مدارس در سال تحصیلی جدید
با نزدیک شدن به آغاز سال تحصیلی جدید، شور و هیجان در مدارس و خانوادهها مشهود است. والدین در تکاپوی فراهم کردن شرایط مناسب برای فرزندان خود هستند و مدیران مدارس تلاش میکنند تا محیط آموزشی را برای پذیرش دانشآموزان آماده کنند. اما پرسش اصلی این است که آیا مدارس تنها از نظر فیزیکی و ظاهری آمادهاند یا آمادگی علمی و آموزشی معلمان و برنامههای درسی نیز در اولویت قرار گرفته است؟
در سالهای اخیر، با تغییرات سریع در روشهای آموزشی و نیاز روزافزون به مهارتهای نوین یادگیری، اهمیت آمادهسازی علمی و آموزشی مدارس بیش از گذشته احساس میشود. کیفیت آموزش و تجربه یادگیری دانشآموزان تنها به رنگآمیزی کلاسها یا نظافت محیط محدود نمیشود، بلکه در گرو آمادگی معلمان، طراحی دقیق برنامههای درسی و حمایت مدیران و خانوادهها است.
به همین منظور، در ادامه با پژوهشگر، معلم و استاد دانشگاه در حوزه علوم تربیتی و کارشناس تعلیم و تربیت، به گفتوگو پرداختیم تا تصویری واقعبینانه از وضعیت آمادگی مدارس، چالشها و نیازهای آنها برای سال تحصیلی جدید ارائه دهد. این مصاحبه نگاهی دقیق به استانداردهای آموزشی، توانمندی معلمان و نقش خانوادهها در ایجاد تجربهای موفق و مؤثر برای دانشآموزان دارد.
چالش اصلی، آمادگی علمی معلمان است
دکتر علیرضا رحیمی در آغاز گفتوگو توضیح داد: مدارس معمولاً از نظر ظاهری و فیزیکی آمادهاند؛ از نظافت و زیباسازی محیط گرفته تا تدارک مراسم و فعالیتهای جانبی، این امور بهخوبی رعایت میشود و مدیران و کارکنان مدرسه به آن توجه دارند.
با این حال، وی تأکید کرد که آنچه اغلب نادیده گرفته میشود، آمادگی علمی و آموزشی معلمان و برنامهریزی دقیق برای کلاسهاست و متذکر شد: مدرسه نباید تنها به ظاهر خود بسنده کند، آنچه اهمیت دارد، آماده بودن معلم و برنامه درسی برای انتقال دانش به دانشآموز است. متأسفانه، بسیاری از مدارس به این بخش توجه کافی ندارند.
وی با صراحت به یکی از بزرگترین مشکلات نظام آموزشی اشاره کرد: معلمان اغلب بدون آموزشهای کافی وارد کلاس میشوند. دورههای ضمن خدمت یا آموزشهای فنی و علمی که بتواند روشهای نوین آموزشی را به آنها بیاموزد، کافی نیست. به همین دلیل، بسیاری از شیوههای نوین آموزشی در کلاسها جایگاهی واقعی پیدا نکرده است.
این استاد حوزه علوم تربیتی افزود: یک معلم باید بداند چه مطالبی را، با چه روشهایی، در چه زمانبندی و با چه ابزارهایی آموزش دهد تا دانشآموزان بتوانند یادگیری مؤثر داشته باشند. این طراحی فعالیتهای یادگیری است که در بسیاری از مدارس رعایت نمیشود و بزرگترین ضعف ما همین است.
رحیمی به نقش برنامهریزی دقیق در موفقیت آموزشی اشاره کرد و گفت: آمادگی معلم شامل طراحی برنامهای خطی و مشخص است؛ مثل گانتچارت که در آن تمام محتوای آموزشی، زمانبندی درسها، شیوه ارائه و ابزارهای مورد استفاده تعیین شده باشد. چنین برنامهای به معلم کمک میکند قبل از ورود به کلاس، بداند چگونه یادگیری دانشآموزان را به حداکثر برساند.
وی معتقد است که تنها حدود 10 درصد مدارس به چنین رویکردی توجه میکنند و در بیشتر مدارس، معلمان و مدیران به این سطح از برنامهریزی دست نیافتهاند.
این کارشناس تعلیم و تربیت در ادامه، بزرگترین چالش مدارس را کمبود دانش و مهارت کافی در طراحی فعالیتهای یادگیری دانست و توضیح داد: اگر معلم نتواند فعالیتها را به شیوهای جذاب و مؤثر طراحی کند، دانشآموزان بهره کافی از کلاس نمیبرند. فضای کلاس باید محیطی باشد که دانشآموز در آن نفس بکشد، بیاموزد و از فرآیند یادگیری لذت ببرد.
رحیمی این را هم افزود که آموزش صرفاً به رعایت دستورالعملهای کلی محدود نمیشود، بلکه نیازمند تسلط علمی و مهارتهای عملی معلم است.
وی درباره رعایت استانداردهای وزارت آموزش و پرورش گفت: اغلب دستورالعملها وجود دارند و سالهاست تکرار میشوند، اما در عمل رعایت نمیشوند. مشکل این است که اجرای این دستورالعملها نیازمند آمادگی علمی و مهارتی معلم و حمایت مدیر مدرسه است. خود آموزشوپرورش بهتنهایی نمیتواند همهچیز را تضمین کند، بلکه باید محیطی فراهم کند که معلم بتواند این استانداردها را عملی کند.
این معلم صاحبنظر همچنین به اهمیت ایجاد محیطی مناسب برای معلمان تأکید کرد و گفت: مدیر مدرسه باید شرایطی ایجاد کند تا معلم بتواند رشد کند و فعالیتهای یادگیری مؤثر را طراحی و اجرا نماید.
رحیمی درباره نقش مدیران و خانوادهها در موفقیت مدارس توضیح داد: مدیران باید آگاه باشند و شرایطی ایجاد کنند که معلم بتواند فعالیتهای یادگیری مناسب طراحی کند. والدین نیز نقش مهمی دارند؛ مشارکت فعال آنها، نظارت سازنده و همکاری در مدرسه میتواند کیفیت آموزش را افزایش دهد.
وی تصریح کرد: مشارکت والدین نباید محدود به حضور فیزیکی یا انجام تکالیف فرزندشان باشد؛ بلکه باید به شکلی سازنده و نقدپذیر در فرآیند آموزش اثرگذار باشند. آموزشوپرورش میتواند با ابزارها و امکانات موجود، این مشارکت را توسعه دهد.
راهکار کلیدی برای بهبود نظام آموزشی
این پژوهشگر تعلیم و تربیت در پایان، تأکید کرد: تغییر اساسی در نظام آموزشی تنها از مسیر توانمندسازی معلمان و بهبود برنامههای درسی امکانپذیر است. تمرکز اصلی باید روی آمادگی علمی و مهارتی معلمان باشد تا بتوانند برنامه درسی که طراحیشده یا خودشان تهیه کردهاند را به بهترین شکل اجرا کنند. هدف این است که دانشآموزان هم از یادگیری لذت ببرند و هم مهارتهای مورد نیاز خود را کسب کنند.
این گفتگو فقدان برنامهریزی دقیق آموزشی و طراحی فعالیتهای یادگیری در بسیاری از مدارس را نشان میدهد، در حالی که مدارس معمولاً برای سال تحصیلی جدید آماده میشوند، کمتر به این توجه میکنند که معلم چگونه باید درسها را ارائه دهد، از چه شیوهها و ابزارهایی استفاده کند و چه ترتیبی برای پیشرفت دانشآموزان در طول سال در نظر گرفته شود. این خلأ باعث میشود دانشآموزان نتوانند تجربه یادگیری کامل و مؤثری داشته باشند و فعالیتهای کلاس به جای آموزش فعال، تنها به انتقال محتوا محدود شود.
مسئله دیگری که اهمیت دارد، نقش مدیران و والدین در تقویت کیفیت آموزش است. مدیران مدارس باید با ایجاد محیطی مناسب و حمایت از معلمان، شرایطی فراهم کنند که معلمان بتوانند فعالیتهای یادگیری خلاقانه و مؤثر طراحی کنند. در مقابل، مشارکت والدین نیز نباید محدود به نظارت سطحی یا همراهی در تکالیف باشد؛ همکاری سازنده و نقدپذیر والدین میتواند تجربه یادگیری دانشآموزان را بهطور قابل توجهی ارتقا دهد و اجرای استانداردهای آموزشی را تسهیل کند.
اهمیت بهروزرسانی مهارتهای معلمان و آموزش ضمن خدمت موضوع مهم دیگر است؛ بدون سرمایهگذاری بر توانمندسازی علمی و فنی معلمان، حتی بهترین برنامههای درسی نیز بهدرستی اجرا نخواهند شد و دانشآموزان نمیتوانند از آموزش بهره لازم را ببرند. این امر نشان میدهد که بهبود نظام آموزشی نیازمند تمرکز همزمان بر آموزش معلمان، مدیریت مدرسه و مشارکت خانوادهها است.
کیفیت واقعی آموزش زمانی خود را نشان میدهد که تمام اجزای این سیستم اعم از معلم، مدیر، دانشآموز و خانواده در هماهنگی کامل با هم عمل کرده و هر یک نقش خود را به بهترین شکل ایفا کنند.
