تاکستانهای ملایر فرصتی بینظیر برای رونق گردشگری کشاورزی
یک کار شناس گردشگری با بیان اینکه ملایر با داشتن تاکستانهای ثبت جهانی، تنوع کمنظیر ارقام انگور و چرخه کامل تولید از کاشت تا فرآوری، از ظرفیتی راهبردی برخوردار است که هر مرحله آن قابلیت تبدیل به رویدادی تخصصی در گردشگری کشاورزی را دارد، گفت: با تلفیق این جاذبهها با ظرفیتهای تاریخی و فرهنگی منطقه و اجرای برنامهریزی هوشمندانه، میتوان ملایر را از جایگاه کنونی خود بهعنوان پایتخت انگور ایران، به مقصدی معتبر و بینالمللی در این صنعت ارتقا داد.
گردشگری کشاورزی مفهومی نو در ادبیات توسعه پایدار روستایی ایران است که تلفیقی از تجربه زیستبومی، مشارکت در فعالیتهای کشاورزی و بهرهمندی از جاذبههای طبیعی و فرهنگی را به بازدیدکنندگان ارائه میدهد. در این نوع گردشگری، مزرعه و باغ نهتنها محل تولید محصول، بلکه فضایی برای آموزش، تجربه، لذت و خلق ارزش افزوده اقتصادی میشود.
ایران به سبب چهار فصل بودن و تنوع محصولات کشاورزی، بستری بیبدیل برای این صنعت در اختیار دارد، اما استفاده بهینه از این ظرفیت نیازمند برنامهریزی هوشمندانه، فرهنگسازی، سرمایهگذاری و بازاریابی مؤثر است.
در این میان، ملایر یکی از شاخصترین نقاط کشور است که مجموعهای کمنظیر از منابع طبیعی و فرهنگی را در خود جای داده است. بیش از 13 هزار هکتار تاکستان، 45 رقم انگور و شهرت ثبت جهانی بهعنوان «شهر انگور» این شهرستان را از منظر کشاورزی به قطبی ملی تبدیل کرده است. چرخه کامل کاشت، داشت، برداشت و فرآوری محصولات، از کشمش تیزابی گرفته تا شیره و آبغوره، فرصت ایجاد رویدادهای گردشگری متنوع را فراهم میکند.
ویژگی برجسته ملایر، درهمتنیدگی این توانمندیها با فرهنگ اصیل روستایی، مهماننوازی مردمان و جاذبههای تاریخی و طبیعی آن است. توسعه گردشگری کشاورزی در چنین بستری، میتواند علاوه بر اشتغالزایی پایدار و جلوگیری از مهاجرت روستاییان، چهره بینالمللی تازهای به این منطقه ببخشد.
بااینحال، دستیابی به چنین هدفی مستلزم رعایت اصول پیشین است؛ ساخت بستر ذهنی و فرهنگی مناسب، جلوگیری از تخریب محیط زیست و بهرهگیری از الگوهای موفق جهانی. ملایر اگر با نگاه مدیریتی دقیق و سیاستهای حمایتی وارد این مسیر شود، میتواند به جایگاهی دست یابد که امروز تنها در نمونههایی مانند ایتالیا، ترکیه و ژاپن شاهد آن هستیم؛ جایگاهی که کشاورزی را از یک فعالیت معیشتی به یک صنعت گردشگری پیشرو ارتقا میدهد.
برای بررسی این موضوع، ابتدا با علیرضا زنگنه، مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ملایر و سپس با سیدفرخ میرشاهزاده، کارشناس صنعت گردشگری، گفتوگو کردهایم که در ادامه میخوانید:
*ملایر، پایتخت جهانی انگور با 13 هزار هکتار باغ
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ملایر با بیان اینکه در شهرستان ملایر 13 هزار هکتار باغ انگور زیر کشت قرار دارد که 45 رقم متنوع انگور را شامل میشود، اظهار کرد: بخش عمده این محصولات، حدود 80 درصد، انگور بیدانه سفید است که قابلیت بالایی برای تولید کشمش تیزابی و صادرات دارد.
علیرضا زنگنه خاطرنشان کرد: ویژگیهای این انگور شامل رنگ جذاب، اندازه و درشتی حبه، ظاهر زیبا و ماندگاری مناسب پس از برداشت است.
*روستاهای شاخص تولید انگور
به اذعان وی از مهمترین روستاهای تولیدکننده انگور در ملایر میتوان به دره جوزان، ازنا، توس، بابلقانی، قلعه باباخان، گوراب، رضوانکده (میآباد)، میشن، پیهان، اندریان، نمازگاه و روستاهای بخش جوکار و سامن اشاره کرد. در این مناطق، باغداری بهعنوان کشت غالب و معیشت اصلی شناخته میشود.
*ثروتآفرینی از تاکستانها؛ تبدیل 70 درصد انگور ملایر به ارزش افزوده
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ملایر با اشاره به اینکه بر اساس آمار، حدود 70 درصد انگور ملایر به کشمش تیزابی تبدیل میشود، ابراز کرد: همچنین 12 و نیم درصد به شیره انگور، 10 درصد به مصرف تازهخوری داخلی، سه درصد به سرکه و باسلق و مابقی به آبغوره اختصاص دارد.
*مکانیزاسیون باغهای انگور
زنگنه در بخش دیگری از سخنان خود درباره طرحهای مکانیزه، بهویژه «طرح فراز»، توضیح داد: این طرح در بسیاری از روستاهای شهرستان ازجمله روستاهای ورچق، افسریه و چند منطقه دیگر به اجرا درآمده و همچنان در حال گسترش است. هدف از این طرح، کاهش آسیبهای ناشی از سرما و بهبود کیفیت برداشت محصولات است.
*ثبت جهانی و توسعه گردشگری کشاورزی
وی در خصوص توسعه گردشگری کشاورزی گفت: با توجه به ثبت جهانی تاکستانهای ملایر، برنامهریزی برای جذب گردشگران علاقهمند به کشاورزی و محصولات باغی در دستور کار جهاد کشاورزی قرار دارد. یکی از روشهای جذب گردشگر، برگزاری جشنوارههاست. جشنواره «خوشه برتر» هر سال برگزار میشود و پس از ثبت جهانی، جشنواره انگور در سطح ملی نیز به این برنامه افزوده شده است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ملایر ادامه داد: سال جاری نیز این جشنواره در چهارم مهر برگزار و ضمن معرفی ظرفیتهای تولید، فرصتی برای فروش محصولات و تبلیغ گردشگری در منطقه فراهم میشود.
*بازار داخلی و صادراتی
زنگنه در خصوص صادرات محصولات وابسته به انگور نیز اظهار کرد: کشمش ملایر به کشورهای حاشیه خلیج فارس، روسیه و برخی کشورهای اروپایی ازجمله ایتالیا صادر میشود.
وی تصریح کرد: انگور تازه نیز عمدتاً در شهرستان ملایر و استانهای مجاور مصرف میشود و سهم صادرات تازهخوری بهدلیل محدودیت ماندگاری پایین، کمتر از 10 درصد است.
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ملایر در بخش پایانی سخنان خود تأکید کرد: برنامهریزی جهاد کشاورزی بر توسعه ارقام ماندگار و افزایش سهم فروش تازهخوری در بازار داخلی و خارجی متمرکز است.
*گردشگری کشاورزی؛ فرصتی پایدار برای اقتصاد روستایی
در ادامه کارشناس صنعت گردشگری با بیان اینکه گردشگری کشاورزی، یکی از شاخههای دارای سابقه در صنعت سفر و گردشگری، بهمعنای تجربه کردن زندگی روستایی و مشارکت گردشگر در فعالیتهای کشاورزی است، گفت: این نوع گردشگری با ایجاد پیوند میان شهرنشینان و جوامع روستایی، زمینه اشتغال پایدار، حفظ فرهنگ محلی و توسعه اجتماعی- اقتصادی را فراهم میآورد.
سیدفرخ میرشاهزاده افزود: با وجود سابقه جهانی گردشگری کشاورزی، ورود دیرهنگام این رویکرد به ایران باعث نگرانی فعالان این حوزه شد چراکه آشنا نبودن با مبانی فکری این رویکرد میتواند زیانهای جبرانناپذیری در پی داشته باشد.
*شاخصها و ضرورت پایداری در گردشگری کشاورزی
وی با اشاره به اینکه ایران با داشتن چهار فصل و تنوع بالای محصولات کشاورزی، از شالیزارهای شمال گرفته تا نخلستانهای جنوب، ظرفیتهای کمنظیری برای توسعه گردشگری کشاورزی دارد ابراز کرد: با این حال، پایداری این ظرفیتها نیازمند ارتقای فرهنگ گردشگری، برنامهریزی بر پایه درک توسعه پایدار و حفاظت از منابع است.
وی ادامه داد: آموزش گردشگران برای حفظ زیرساختها و مشارکت مؤثر در اقتصاد محلی، گام نخست این مسیر است.
*چالشها و زیرساختهای موردنیاز
این کارشناس صنعت گردشگری با بیان اینکه ضعف جادهها، نبود اقامتگاههای بومگردی کافی، کمبود امکانات بهداشتی، ضعف سامانه حملونقل و ارتباطات، از مهمترین موانع توسعه این حوزه در ایران است، گفت: ترکیب این مشکلات با ساختار اقتصادی متکی به نفت، کمبود دستورالعملهای اجرایی و قوانین حمایتی ناکافی، پیچیدگی چالشها را افزایش داده است.
میرشاهزاده تصریح کرد: با این وجود، توسعه گردشگری روستایی باید با اولویت توانمندسازی جامعه محلی و جلوگیری از مهاجرت روستاییان طراحی شود.
*آموزش و توانمندسازی جامعه محلی
وی با اشاره به اینکه برای پایداری گردشگری کشاورزی، روستاییان باید درآمدزایی از این حوزه را در کنار کشاورزی و دامداری تجربه کنند، ابراز کرد: ایجاد شرایطی که گردشگر نیازهای خود را از مبدأ روستا تأمین کند، هم از آلودگی محیط جلوگیری میکند و هم منافع اقتصادی مستقیم برای ساکنان دارد؛ البته توسعه زیرساختها باید همزمان منجر به ارتقای کیفیت زندگی روستاییان شود.
*بازنگری در تبلیغات گردشگری
این کارشناس صنعت گردشگری با اشاره به اینکه یکی از انتقادهای جدی، آگهیهای مبتنی بر جنسیت و کممحتوایی است که مقصد گردشگری را با تصاویر بیربط یا اغراقآمیز معرفی میکند، تأکید کرد: تمرکز بر امتیازات واقعی و جذابیتهای یکتای هر منطقه، رمز موفقیت در بازاریابی گردشگری کشاورزی است.
*ملایر؛ نمونهای ویژه از ظرفیت ملی
میرشاهزاده در بخش دیگر سخنان خود با بیان اینکه تاکستانهای ثبت جهانی این شهرستان، تنوع بینظیر ارقام انگور و چرخه کامل تولید، از کاشت تا فرآوری، مزیتی راهبردی ایجاد کرده که در دنیا بینظیر است، گفت: هر مرحله از این چرخه، از مراسم کاشت و داشت گرفته تا برداشت، شیرهپزی و خشککردن کشمش، قابلیت تبدیل به یک رویداد گردشگری تخصصی را دارد.
وی تأکید کرد: اگر این ظرفیتها با جاذبههای تاریخی و فرهنگی منطقه تلفیق شود، ملایر میتواند نهتنها به قطب ملی، بلکه به مقصد معتبر بینالمللی گردشگری کشاورزی تبدیل شود. این امر تنها با برنامهریزی هوشمندانه، فرهنگسازی منسجم و تبلیغات هدفمند امکانپذیر است.
این کارشناس گردشگری در ادامه با اشاره به اینکه ملایر، سرزمین تاکستانهای بیپایان و انگورهای زرین، جایی است که طبیعت سخاوتمند، فرهنگ اصیل و هنر دست مردمانش درهمآمیخته تا هویتی منحصربهفرد شکل گیرد، تصریح کرد: این شهرستان نهتنها پایتخت انگور ایران است، بلکه موزهای زنده از زندگی روستایی، مهماننوازی و زیباییهای ناب کشاورزی بهشمار میآید. تنها شرط بهرهمندی از این گنجینه، درک درست از قابلیتها و توانمندیهای آن است؛ داراییهایی که شاید بتوان با جرأت گفت در بسیاری از نقاط جهان نظیرش پیدا نمیشود.
میرشاهزاده با اشاره به اهمیت پیشزمینه فرهنگی در توسعه گردشگری کشاورزی گفت: این نوع گردشگری، در صورت برخورداری از یک برنامهریزی مثبت و مستمر، میتواند آیندهای روشن برای ملایر ترسیم کند؛ اما به شرط آنکه پیش از هر اقدام، فرهنگسازی و ایجاد بستر ذهنی مناسب در جامعه محلی و میان گردشگران انجام شده باشد.
وی هشدار داد: اگر این مقدمات نادیده گرفته شود، خطر تکرار تجربههای تلخ دیگر مقاصد گردشگری کشور وجود دارد؛ همانطور که برخی مناطق شمالی مانند «جاده شمال» یا «کلاردشت» در نتیجه نبود فرهنگ صحیح گردشگری و مدیریت مناسب، امروز به معضلاتی ازجمله انباشت زباله و تخریب محیط زیست دچار شدهاند.
به گفته این کارشناس گردشگری، بیتوجهی به آموزش، همان عاملی است که میتواند ظرفیتهای ناب ملایر را به تهدید بدل کند.
میرشاهزاده در تحلیل ظرفیتهای جهانی گردشگری کشاورزی گفت: ژاپن در اجرای ایدههای نوآورانه پیشتاز است؛ حتی برداشت محصولات سادهای مانند برنج و سیبزمینی را به رویدادهای گردشگری تبدیل کرده و با برنامهریزی دقیق، جشنوارههایی چندروزه برگزار میکند.
به گفته وی، این برنامهها با بهرهگیری از اقامتگاههای بومگردی، کارگاههای صنایعدستی و معرفی خوراکهای بومی، علاوه بر افزایش مستقیم فروش محصولات، به ترویج فرهنگ کشاورزی نیز یاری رسانده و مدت اقامت گردشگران در منطقه را طولانیتر کرده است.
این کارشناس گردشگری در پایان سخنان خود، گفت: کشورهایی مانند ایتالیا و ترکیه نیز همین مسیر را در حوزه برداشت انگور و زیتون طی کردهاند؛ با تقویم مشخص برداشت و برگزاری برنامههای جانبی، این کشورها توانستهاند گردشگران داخلی و خارجی را در مقیاس وسیع به مزارع خود جذب کنند.
* ترکیب تاکستان، تاریخ و تفریح؛ فرمول برنده ملایر در گردشگری
ملایر نهتنها بهعنوان «پایتخت انگور ایران» شهرت دارد، بلکه در سالهای اخیر چهرهای چندوجهی از یک مقصد گردشگری نوظهور به نمایش گذاشته است. تاکستانهای ثبت جهانی و چرخه کامل تولید انگور، تنها بخشی از این منظومه هستند؛ در کنار آن، مجموعهای از جاذبههای فرهنگی، تاریخی و تفریحی فضایی کمنظیر برای گردشگران فراهم کرده است.
جهان کوچک ملایر بهعنوان یک جاذبه شاخص، با بازسازی دقیق آثار شاخص دنیا در مقیاس کوچک، امکان سفری کوتاه و نمادین به قارههای مختلف را فراهم میکند. این پارک، همراه با تفرجگاههای طبیعی و روستاهای بکر اطراف، چشماندازی متنوع از گردشگری تجربهمحور ایجاد کرده که مرز بین کشاورزی، آموزش و تفریح را از میان برداشته است.
آثار تاریخی چون کاروانسراها، حمامها و بازارهای قدیمی، در کنار جشنوارههای برداشت انگور، شیرهگیری و خشککردن کشمش، میتوانند برنامه سفر گردشگران را به یک روایت زنده از فرهنگ و اقتصاد بومی پیوند بزنند. تنوع فعالیتها، از پیادهروی در تاکستانها تا عکاسی در میان ماکتهای جهانی، ملایر را به مقصدی برای تمام گروههای سنی و سلایق بدل کرده است.
کلام آخر آنکه این تنوع تنها زمانی به مزیت رقابتی پایدار تبدیل میشود که با مدیریت هوشمند، بازاریابی یکپارچه، توانمندسازی جامعه محلی و توسعه زیرساختها همراه باشد. اتخاذ چنین رویکردی، نهتنها تصویر ملایر را در نقشه گردشگری ایران تثبیت میکند، بلکه این شهرستان را قادر میسازد تا در عرصه رقابتهای جهانی نیز حضوری پررنگ داشته باشد؛ مقصدی که کشاورزی، فرهنگ و سرگرمی را به شیوهای منسجم و ماندگار درهم میآمیزد.
