ایران در دهه‌های اخیر توانسته در زمینه اهدا و پیوند عضو گام‌های مؤثری بردارد و به یکی از کشور‌های پیشرو در منطقه و بعضا جهان بدل شود. این موفقیت ریشه در پیشرفت‌های علمی و زیرساخت‌های پزشکی دارد و انعکاسی از فرهنگ ایثار، همبستگی اجتماعی در میان مردم کشورمان است. حتی با وجود چالش‌ها، تحریم‌ها و کمبود منابع، ایران توانسته در این زمینه حرفی برای گفتن داشته باشد به‌گونه‌ای که تاکنون تعداد پیوند اعضا از طریق بیماران مرگ مغزی به 11هزار مورد رسیده که در صدر آن پیوند دو عضو حیاتی یعنی کلیه و کبد قرار دارد.
ایران توانسته با ترکیبی از پیشرفت‌های علمی، قوانین‌ حمایتی و فرهنگ ایثار، زندگی هزاران نفر را نجات دهد؛ از افزایش شاخص‌های اهدای عضو گرفته تا ارتقای آگاهی عمومی و رشد مراکز تخصصی پیوند. هر کدام از این دستاوردها نشان‌دهنده موفقیت کشور در این مسیر است. همچنین در سال‌های اخیر، قوانین و دستورالعمل‌های دقیقی در این زمینه تنظیم و در کنار‌ اجرای برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی عمومی سبب افزایش رضایت و مشارکت مردم در این حوزه شده است. مجموع این اقدامات باعث شده ایران بتواند با درصد موفقیت بالای جراحی‌های پیوند و افزایش طول عمر بیماران، در سطح جهانی نیز مطرح شود.
*اهدای عضو ایران، رتبه اول آسیا
‌تلاش‌ها و دستاوردهای به‌دست آمده در کشور سبب شده شاخص‌های اهدای عضو در ایران بهبود پیدا کند.
مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان می‌گوید: ایران به‌واسطه فتوای تاریخی حضرت امام خمینی (ره) در سال 1368 درباره مجاز بودن اهدای عضو از افراد مرگ مغزی، توانست از سایر کشورهای منطقه پیشی بگیرد. این فتوا نقطه عطفی در مسیر توسعه پیوند اعضا در کشور بود و زمینه‌ساز پیشرفت‌های چشمگیر در این حوزه شد.
دکتر کتایون نجفی‌زاده، با اشاره به رتبه نخست ایران در آسیا در زمینه اهدای عضو افراد مرگ مغزی ادامه می‌دهد: ‌در حال حاضر تمامی انواع پیوند اعضا و نسوج در ایران قابل انجام است؛ از پیوند کلیه، کبد، قلب و ریه گرفته تا پیوند قرنیه، پوست، استخوان و سلول‌های بنیادی. تنها موارد خاصی مانند پیوند رحم و پیوند صورت تاکنون در کشور انجام نشده است. با این حال، زیرساخت‌ها و توان علمی لازم برای انجام این نوع پیوندها نیز درایران وجود دارد. موفقیتی که حاصل تلاش‌های گسترده در حوزه فرهنگ‌سازی، پزشکی و حمایت‌های قانونی است.
*پیشرو در پیوند کبد و کلیه
با وجود این‌که چند سالی است اسپانیا در جایگاه نخست پیوند عضو قرار دارد اما ایران هم در برخی حوزه‌ها و انواع خاصی از پیوند اعضا دارای رتبه‌های جهانی است. نجفی‌زاده در این خصوص می‌گوید: مرکز پیوند اعضای شیراز در زمینه تعداد پیوند کبد طی یک‌سال موفق به کسب رتبه اول جهان شده؛ دستاوردی بسیار مهم که نشان‌دهنده توانمندی علمی، تخصصی و زیرساختی کشوردرحوزه پیوند اعضاست.
آن‌طورکه او توضیح می‌دهد: در زمینه پیوند کلیه از اهداکننده زنده، روش لاپاراسکوپی تحول بزرگی در جراحی ایجاد کرده است. در این روش، به‌جای انجام جراحی باز، با استفاده از دوربین و تنها یک برش کوچک، کلیه از بدن اهداکننده خارج و به بدن بیمار نیازمند پیوند منتقل می‌شود. این تکنیک باعث کاهش درد، بهبود سریع‌تر و کاهش عوارض پس از عمل برای اهداکننده می‌شود.
جعفر میعادفر، رئیس سازمان اورژانس کشور هم خبر از انتقال سالانه 50 عضو پیوندی با اورژانس هوایی داده است؛ اقدام تحسین‌برانگیزی که سرعت پیوند اعضا را دوچندان می‌کند.
*جایگاه کشور در پیوند قلب کودکان
سال 1372 بود که محمدحسین ماندگار و همکارانش اولین عمل پیوند قلب موفقیت‌آمیز تاریخ ایران را انجام دادند. از آن سال تاکنون پیوندهای متعددی در این زمینه انجام شده است.
مدیرعامل انجمن اهدای عضو ایرانیان ضمن بیان پیشتازی ایران در این زمینه عنوان می‌کند: پیوند قلب کودکان در ایران به‌طور عمده در بیمارستان شهید رجایی تهران انجام می‌شود و این مرکز در سال‌های اخیر موفق شده جایگاهی قابل مقایسه با مراکز معتبر جهانی کسب کند. به‌ویژه در دوران همه‌گیری کرونا. زمانی که بسیاری از مراکز درمانی در سراسر جهان فعالیت‌های خود را محدود کرده بودند، بیمارستان شهید رجایی با حفظ روند پیوند قلب در کودکان توانست در زمینه تعداد پیوندهای انجام‌ شده در دوران کرونا، در میان برترین مراکز دنیا قرار گیرد. موفقیتی که نشان‌دهنده تعهد، تخصص و توانمندی بالای تیم‌های درمانی کشور در شرایط بحرانی است و جایگاه ایران را در عرصه بین‌المللی پیوند اعضا بیش از پیش تثبیت کرده.
*مردم نوع‌دوست، همپای پزشکان حاذق
یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین قسمت‌های فرآیند اهدای عضو، مرحله جلب رضایت خانواده‌های اهداکننده است؛ افرادی که عزیزترین عضو خانواده‌شان در لحظاتی به‌سر می‌برد که تصمیم برای اهدای زندگی به دیگر بیماران را برای آنان دشوار می‌کند.
اما نجفی‌زاده می‌گوید در ایران، افرادی همچون دکتر امید قبادی هستند که در زمینه رضایت‌گیری از خانواده‌های دارای بیمار مرگ مغزی، به‌عنوان اساتید برجسته در سطح جهانی شناخته می‌شوند.
وی همچنین می‌افزاید: در این حوزه، کتاب‌ها و منابع آموزشی تخصصی نیز تدوین شده که به‌صورت بین‌المللی قابل دسترس هستند. این منابع به آموزش نحوه برخورد، همدلی و گفت‌وگو با خانواده‌هایی می‌پردازند که در شرایط دشوار روحی قرار دارند و تصمیم‌گیری آن‌ها می‌تواند جان چندین انسان را نجات دهد.
یکی دیگر از اقدامات خوب در این زمینه، ثبت نشان اهدای عضو روی گواهینامه افراد است. البته نجفی‌زاده روحیه نوع‌دوستی و همدلی مردم ایران را به‌عنوان یکی از سرمایه‌های اجتماعی ارزشمند کشور در این زمینه می‌داند و می‌گوید: در کنار مردم و حس آنان به این اقدام، ایران دارای متخصصان برجسته و زبده‌ای است که در حوزه‌های مختلف پزشکی به‌ویژه پیوند اعضا، در سطح جهانی شناخته شده‌اند. این توان علمی، همراه با زیرساخت‌های درمانی پیشرفته، نقش مهمی در موفقیت‌های کشور ایفا کرده است.
موفقیت‌های کشور در زمینه پیوند اعضا بار دیگر ثابت کرده که ایران می‌تواند الگویی بی‌بدیل و موفق برای سایر کشورها در این مسیر باشد.
*تهمینه سبحانی شاد