در شرایطی که ترافیک و آلودگی هوا به یکی از چالش‌های اصلی کلان‌شهرهای ایران تبدیل شده، سازمان‌های مدیریت حمل‌ونقل بار نقش حیاتی در کنترل تردد خودروهای سنگین و روان‌سازی ترافیک ایفا و با طراحی مسیرهای مجاز و بهره‌گیری از سامانه‌های هوشمند، به کاهش آلاینده‌ها و افزایش کیفیت زندگی شهری کمک می‌کنند.
در روزگاری که شهرها با شتابی بی‌وقفه گسترش پیدا می‌کنند، شبکه معابر شهری دیگر تنها محل رفت‌وآمد شهروندان نیست؛ بستر تنفس و تپش زندگی اقتصادی نیز هست. خیابان‌ها، شریان‌های حیاتی کلان‌شهرها به‌شمار می‌آیند و هر توقف یا گره در این مسیرها، همچون گرفتگی در جریان خون، بر سلامت کل شهر اثر می‌گذارد.
در میان همه عوامل ترافیک شهری، یکی از چالش‌های جدی و کمتر دیده‌شده، تردد خودروهای باری است؛ خودروهایی که اگرچه وظیفه انتقال مایحتاج روزمره مردم را بر عهده دارند، اما در صورت نبود برنامه‌ریزی، خود می‌توانند به یکی از موانع اصلی روان‌سازی ترافیک تبدیل شوند.
مدیریت حمل‌ونقل بار در کلان‌شهرها، فقط یک مسئله فنی یا ترافیکی نیست، بلکه موضوعی اقتصادی، زیست‌محیطی و حتی اجتماعی است. شهرها برای تداوم فعالیت‌های تجاری، عمرانی و خدماتی به حمل‌ونقل بار وابسته‌اند؛ اما همین ناوگان در صورت تردد بی‌ضابطه، می‌تواند به بحرانی تمام‌عیار برای نظم شهری بدل شود. تجربه شهرهای بزرگ جهان نشان می‌دهد که مدیریت هوشمند تردد خودروهای سنگین، تخصیص مسیرهای مجاز، تعیین ساعات ورود و خروج و ایجاد ایستگاه‌های متمرکز بارگیری و تخلیه، تأثیر چشمگیری در کاهش ترافیک، آلودگی و استهلاک زیرساخت‌های شهری دارد.
در ایران نیز با رشد سریع شهرنشینی و افزایش تقاضای حمل‌ونقل کالا، ضرورت ایجاد نهادهایی تخصصی برای کنترل و ساماندهی تردد خودروهای باری احساس شد؛ این سازمان‌ها مأموریت دارند میان «حمل‌ونقل روان و ایمن» و «تأمین نیازهای اقتصادی شهر» توازن برقرار کنند؛ توازنی که دستیابی به آن، بدون نگاه علمی و استفاده از فناوری‌های نوین ممکن نیست.
بهره‌گیری از داده‌های ترافیکی، هوش مصنوعی و سامانه‌های موقعیت‌یاب، مسیر مدیریت شهری را از کنترل سنتی به نظارت هوشمند تغییر داده است، اما در این میان، اصفهان به‌عنوان یکی از قطب‌های صنعتی، تجاری و گردشگری کشور، وضعیت ویژه‌ای دارد؛ شهری که هم‌زمان میزبان صدها واحد تولیدی، انبار، کارگاه و مراکز توزیع است و از سوی دیگر، روزانه میلیون‌ها سفر شهری را تجربه می‌کند.
**هوش مصنوعی به کمک مدیریت ترافیک شهری اصفهان می‌آید
مدیرعامل سازمان مدیریت حمل‌ونقل بار شهرداری اصفهان اظهار می‌کند: نقش سازمان مدیریت حمل‌ونقل بار در مدیریت ترافیک شهری بسیار کلیدی و چندوجهی است.
سید علی عبدالهی، با اشاره به اینکه این سازمان صرفاً یک نهاد نظارتی نیست، بلکه در برنامه‌ریزی، هدایت، کنترل و تسهیل تردد خودروهای باری در سطح شهر نقش اساسی دارد، می‌افزاید: یکی از اهداف ما این است که با اجرای طرح‌های زیرساختی، ترافیک ناشی از این خودروها را به حداقل برسانیم.
وی تصریح می‌کند: برای رسیدن به این هدف، سعی کرده‌ایم تردد خودروهای سنگین را ساماندهی کرده، مسیرهای مجاز را مشخص و تردد در ساعات اوج را ممنوع کنیم، همچنین ایجاد و مدیریت پارکینگ‌های شبانه‌روزی برای استراحت و توقف امن رانندگان و خودروها از دیگر اقدامات انجام شده به‌شمار می‌رود.
وی تأکید می‌کند: استفاده از فناوری و سامانه‌های هوشمند، صدور مجوزهای تردد، سیستم مانیتورینگ و رصد موقعیت و مسیر حرکت خودروهای سنگین ازجمله عواملی است که تلاش کرده‌ایم با بهره‌گیری از آن‌ها، ترافیک شهر را روان‌تر کنیم.
این مسئول افزود: علاوه بر این، نظارت میدانی و گشت‌زنی‌های مستمر از سوی مأموران اجرایی سازمان در دو شیفت روز و شب انجام می‌شود. این مأموران در سطح شهر بر فرایند تردد، بارگیری و تخلیه نظارت دارند و در صورت مشاهده تخلفات، برخورد قانونی خواهند کرد.
عبدالهی اظهار می‌کند: در زمان اجرای پروژه‌های عمرانی در سطح شهر، هماهنگی‌های لازم با سازمان‌های مربوطه انجام می‌شود، زیرا اجرای این پروژه‌ها موجب افزایش تردد ماشین‌آلات سنگین می‌شود و باید تلاش کنیم تا تأثیر آن بر ترافیک به حداقل برسد.
وی ادامه می‌دهد: کارشناسان حوزه حمل‌ونقل با توجه به داده‌های ترافیکی در ساعات مختلف شبانه‌روز و در نقاط گوناگون شهر، برنامه‌ریزی دقیقی انجام داده‌اند تا مشخص شود در کدام مناطق و چه ساعاتی بیشترین بار ترافیکی ایجاد می‌شود. بر اساس این تحلیل‌ها، مسیرهایی که کمترین تداخل را با ترافیک سواره و پیاده دارند برای تردد خودروهای سنگین در نظر گرفته شده است.
وی درباره استفاده از هوش مصنوعی در صنعت حمل‌ونقل بار می‌گوید: هدف ما ایجاد یک سکوی یکپارچه است که تمام اطلاعات مربوط به خودروهای باری، مجوزها، مسیرها و وضعیت ترافیکی را به‌صورت لحظه‌ای در اختیار داشته باشد تا تصمیم‌گیری‌ها دقیق‌تر و سریع‌تر انجام شود.
مدیریت حمل‌ونقل بار در کلان‌شهرها نشان می‌دهد که ساماندهی این ناوگان، تنها یک مسئله ترافیکی نیست، بلکه پیوندی مستقیم با اقتصاد شهری، سلامت محیط زیست و کیفیت زندگی شهروندان دارد. خودروهای سنگین، اگر بدون برنامه‌ریزی حرکت کنند، می‌توانند نه‌تنها به گره‌های ترافیکی و آلودگی هوا دامن بزنند، بلکه امنیت و آسایش عمومی را نیز تحت تأثیر قرار دهند.
استفاده از فناوری‌های نوین، سامانه‌های مانیتورینگ، هوش مصنوعی و داده‌های ترافیکی، راهکاری مؤثر برای ایجاد تعادل میان نیازهای اقتصادی، جابه‌جایی کالا و حفظ روانی جریان شهری است. تجارب جهانی و مطالعات شهری نشان می‌دهد که ایجاد مسیرهای مشخص، زمان‌بندی دقیق تردد، پارکینگ‌های شبانه‌روزی و نظارت مستمر می‌تواند به کاهش ازدحام، مصرف سوخت، آلاینده‌ها و آسیب به زیرساخت‌های شهری منجر شود.
در نهایت، مدیریت هوشمند حمل‌ونقل بار، عاملی کلیدی در توسعه پایدار شهری است که نه تنها بهره‌وری اقتصادی را افزایش می‌دهد، بلکه امنیت، رفاه و آرامش شهروندان و پایداری محیط زیست را نیز تضمین می‌کند. موفقیت در این حوزه نیازمند نگاه جامع، داده‌محور و ترکیبی از فناوری و همکاری بین‌بخشی در سطح کلان‌شهرهاست.