نام و نشان کوچهها و محلات قدیمی همدان
در همدان محلههای مختلف با ویژگیهای ظاهری یکسان و شاید هم پیچیده وجود داشته که امروزه تنها پیرمردان و پیرزنان نام آنها را در ذهن دارند و بسیاری از مردم همدان با نام آنها بیگانه هستند.
نگاهی به اسامی کوچه پس کوچههای همدان و شنیدن صحبتهای پیرمردانی که سالیان سال در این کوچهها زندگی کرده و روزگار گذرانده اند، مؤید این واقعیت است که در گذشته نامگذاری کوچهها علت و دلیل خاصی داشته که پیدا کردن آنها را راحتتر میکرده است.
نامگذاری کوچههای سفیدابی، چپرخانه، نجارخانه، میرپنج، چشمه عبدالعظیم، چشمه هف پسان، پل پهلوانان، فرنگیا، سیدها، میرفندرسکی، تلفنخانه، جراح ها، جا گله، سر یخچال، سر توت قمیا، چل پله، قیلانی، آقاجانی بیگ، بنه بازار، کوچه مشکی و دهها کوچه دیگر به نامهای عجیب و غریب در زمانهای گذشته اهمیت توجه به حرفههای سنتی و اولین رخدادها در این دیار را گوشزد میکرده است.
در خصوص کوچه "در پیرگرگ"افسانهای بر سر زبانها است. برخی معتقدند این نام از آنجا گرفته شده که مردی پرهیزگار در شبی سرد برای برداشتن آب از چشمه این محل، به درون چشمه میرود. در این حال گرگی به او حمله میکند و او گرگ را از پای درمیآورد. بدین ترتیب هفت گرگ گرسنه یکی پس از دیگری به درون چشمه میآیند، و او آنها را با خنجر خویش پاره میکند، ولی وقتی گرگ هشتم به او نزدیک میشود و میخواهد خنجرش را از غلاف بیرون آورد، میبیند یخ زده است، لذا گرگ هشتم از فرصت استفاده کرده، او را پاره پاره میکند. فردای آن روز مردم محله جسد پاره پاره او را در کنار اجساد هفت گرگ مشاهده میکنند. (اواسط خیابان باباطاهر)
سینزه خانه: (سیزده خانه) کوچه و محوطهای در خیابان بوعلی جنب مسجد حبیبی.
پای مصلی: کوچهها و محوطههایی که در پای تپه باستانی مصلی قرار دارند.
قبر شیدا: محوطهای که در آن گورهای قدیمی قرار داشت که بعدها تبدیل به بناهای آموزشی شد (در کنار خیابان جوادیه).
سر توت قمیا (قمیها): بنا به اظهار معمرین و آگاهان، در این محوطه چند درخت توت وجود داشت که قمیها، آشتیانیها، تفرشیها، و فسیها و گرکانیها کالاهای خود را مانند سوهان و حلوا و قالیچه و صابون و سیب درختی و... برای فروش به آنجا میآوردند و در زیر سایه درختان میگستردند، و کالاهای همدانی را خریده با قاطر به سرزمین خود میبردند.
سر قلعه: جایی که معروف به قلعه داراب (داریوش) بود که بعدها کشفیاتی در آن صورت گرفت و به تپه هگمتانه معروف شد. (انتهای اکباتان)
میدان مال فروشان (شها):که حیواناتی از قبیل قاطر، گاو، گوسفند، بز و مانند آن را برای فروش به آنجا میآوردند. (نزدیک به همان «سرقلعه»)
کلپا: محوطهای بود که در آن یک چمن و چند دکان وجود داشت. (در بر خیابان طالقانی)
کبابیان: محوطهای بود که در آن یک چمن و چند دکان و مسجد و حمام قرار داشت و کوچههایی از آن منشعب میشد. (بین کمربندی خواجه رشید و خیابان شریعتی)
چل پله (چهل پله):محوطهای در خیابان «شورین» بود که با پلههایی به کنار رودخانه میرسید و از آنجا با پلههای دیگری به کلیسای ارامنه منتهی میگشت. (خیابان شهدا، شورین)
قیلانی (قلیانی): قهوهخانهای در دروازه ملایر بود که مسافران برای سوار شدن به اتوبوس و... در آنجا گرد میآمدند.
سعیدیه: خیابانی بود که از خیابان میرزاده عشقی منشعب میشد و سرانجام به کوچه باغها میپیوست.
شکریه: خیابانی است که از میرزاده عشقی جدا میشود و به چهارباغ بعثت میپیوندد.
محله ورمزیار: طایفهای از لران ورمزیاری در گذشته در آنجا ساکن بودهاند. این محله از مختاران به ورمزیاران تبدیل شده است.
پیرمختار:سبب این نامگذاری وجود مقبرهای به نام پیرمختار بود که در انتهای کوچه کوروند (جلالی) و در کنار باغچه کلیمیها قرار داشت که بعدها به خاطر تعریض کوچه (خیابان) تخریب شد. لفظ «پیر» نشان میدهد که پیرمختار از عرفای همدان بوده است. پس از صدور دستور اخذ شناسنامه و تعیین نام خانوادگی در همدان (1304 خورشیدی) چند خانوار نامهای خود را مختارانی انتخاب کردند که منسوب به پیرمختار و محله مختاران است.
محله بختیاریها: تعدادی از خانوارهای بختیاری که به همدان کوچ کرده بودند در آنجا اقامت داشتند. (اواسط بینالنهرین، و آمدن «بختیاری»ها به همدان در سال 1328 قمری بوده است.)
محله زندیها: محل اقامت و زندگی تعدادی از خانوارهای وابسته به ایل زند است. میدانیم علیمرادخان خواهرزاده کریمخان در سال 1193هجری همدان را پایتخت خود قرار داد و به دفع آقامحمدخان پرداخت. در آن تاریخ زندیها در همدان اقامت گزیدند.
محله حاجی: در کنار خیابان شورین (شهدای کنونی) که دارای محوطهای به نام چمن محله حاجی نیز هست.
محله آقاجانی بیک: به نام یکی از بزرگانی است که پس از حمله عساکر عثمانی به همدان در آنجا مسکن گزیده و تأسیساتی مانند حمام و مسجد نیز در آنجا ساخته است. (بیک و بیوک از یادگاریهای حکومت عثمانی است که پسوند بسیاری از نامهای ایرانی شده است.)
محله دورآواد (درودآباد): در ضلع غربی خیابان بوعلی سینا بوده است (یکی از طوایف لر مقیم).
محله بنه بازار (بن بازار) که در انتهای بازار همدان قرار داشته، و آرامگاه باباطاهر عریان در آنجا قرار دارد. (یکی از کهنترین محلات همدان، که ذکر آن از سده 6 رفته است.)
محله کولانه (کولانج): در ضلع شمالی آرامگاه بوعلی سینا واقع است و نوعی شیرینی در این محل پخته میشده است.
محله باغ میرعقیل (میدان میرعقیل) که به نام یکی از سادات محله معروف است. این محل در کنار گنبد علویان و امامزاده عبدا... قرار داشته است. (گویا منسوب به شاعر همدانی عهد صفوی)
خاتونیه: محلی است که در آن امامزادهای به همین نام قرار دارد.
و اما در خصوص نامگذاری خیابانها نیز چنین عنوان شده:
خیابان میرزاده عشقی که به نام شاعر آزاده سیدمحمدرضا عشقی معروف به میرزاده نامگذاری شده است. (از میدان شریعتی تا میدان جهاد)
خیابان باولی (بوعلی) که آرامگاه حکیم بزرگ ابوعلی سینا در آن واقع است.
خیابان فرهنگ که اداره کل آموزش و پرورش در آنجا قرار دارد.
خیابان آزاد که به نام مرحوم علیمحمد آزاد رئیس فرهنگ پیشین و شاعر معروف همدان نامیده شده است. (منشعب از خیابان جهاد)
خیابان کرمانشاه که از میدان شریعتی (ایستگاه عباس آباد) شروع میشد، و به چشمه شوره میپیوست و اکنون پاسداران نام دارد.
خیابان لا اله الا ا... (در گویش عوام) که میدان مرکزی شهر را به گورستان قدیمی میپیوست، و به همین جهت «لا اله الا ا...» لقب گرفت. بعدها این خیابان به باباطاهر تغییر نام یافت.
خیابان کوچه مشکی که از خیابان بوعلی (جهاد کنونی) منشعب میشده و به نام کوچه مشکی مرد خیری از اهالی زنجان ـکه در همدان کارخانه کبریت سازی دایر کرده بودـ نامگذاری شده بود.
خیابان جاندارمری (ژاندارمری) که تأسیسات ژاندارمری در کنار آن قرار داشت و اکنون به خیابان «شهیدان دیباج» معروف است.
خیابان رکنی که از میرزاده عشقی آغاز میشد و به سمت جنوب میرفت و اکنون «استاد مطهری» نام گرفته است.
خیابان سعیدیه که از میرزاده عشقی انشعاب مییافت و به سمت جنوب شهر میرفت. این خیابان از نام سعید الممالک گرفته شده است. سعیدالممالک فرزند شریف الملک متصدی امور دیوان و عهده دار درآمدهای دولت بود. او نیز همانند پدر کار نویسندگی و حساب را به عهده داشت. (خاندان مستوفیهای همدان که بعدها به برومند شهرت یافتند.)
خیابان پذیرایی که میدان بوعلی سابق (جهاد کنونی) را به میدان سنگ شیر میپیوندد و اکنون «آیتا... طالقانی» نام دارد.
خیابان شورین که اکنون شهدا نام دارد و نام یکی از روستاهای همدان «شورین» معروف است.
خیابان عباسواد (عباس آباد) که اکنون شریعتی نام دارد و میدان مرکزی شهر را به جاده عباس آباد میپیوندد.
خیابان اکباتان که از میدان مرکزی شهر به سوی شمال کشیده شده، و تپه معروف هگمتانه در انتهای آن قرار دارد.
خیابان کمال آواد (کمال آباد) از منشعبات خیابان میرزاده عشقی که مسجدی نیز به همین نام در آنجا قرار دارد.
نگاهی به اسامی کوچه پس کوچههای همدان و شنیدن صحبتهای پیرمردانی که سالیان سال در این کوچهها زندگی کرده و روزگار گذرانده اند، مؤید این واقعیت است که در گذشته نامگذاری کوچهها علت و دلیل خاصی داشته که پیدا کردن آنها را راحتتر میکرده است.
نامگذاری کوچههای سفیدابی، چپرخانه، نجارخانه، میرپنج، چشمه عبدالعظیم، چشمه هف پسان، پل پهلوانان، فرنگیا، سیدها، میرفندرسکی، تلفنخانه، جراح ها، جا گله، سر یخچال، سر توت قمیا، چل پله، قیلانی، آقاجانی بیگ، بنه بازار، کوچه مشکی و دهها کوچه دیگر به نامهای عجیب و غریب در زمانهای گذشته اهمیت توجه به حرفههای سنتی و اولین رخدادها در این دیار را گوشزد میکرده است.
در خصوص کوچه "در پیرگرگ"افسانهای بر سر زبانها است. برخی معتقدند این نام از آنجا گرفته شده که مردی پرهیزگار در شبی سرد برای برداشتن آب از چشمه این محل، به درون چشمه میرود. در این حال گرگی به او حمله میکند و او گرگ را از پای درمیآورد. بدین ترتیب هفت گرگ گرسنه یکی پس از دیگری به درون چشمه میآیند، و او آنها را با خنجر خویش پاره میکند، ولی وقتی گرگ هشتم به او نزدیک میشود و میخواهد خنجرش را از غلاف بیرون آورد، میبیند یخ زده است، لذا گرگ هشتم از فرصت استفاده کرده، او را پاره پاره میکند. فردای آن روز مردم محله جسد پاره پاره او را در کنار اجساد هفت گرگ مشاهده میکنند. (اواسط خیابان باباطاهر)
سینزه خانه: (سیزده خانه) کوچه و محوطهای در خیابان بوعلی جنب مسجد حبیبی.
پای مصلی: کوچهها و محوطههایی که در پای تپه باستانی مصلی قرار دارند.
قبر شیدا: محوطهای که در آن گورهای قدیمی قرار داشت که بعدها تبدیل به بناهای آموزشی شد (در کنار خیابان جوادیه).
سر توت قمیا (قمیها): بنا به اظهار معمرین و آگاهان، در این محوطه چند درخت توت وجود داشت که قمیها، آشتیانیها، تفرشیها، و فسیها و گرکانیها کالاهای خود را مانند سوهان و حلوا و قالیچه و صابون و سیب درختی و... برای فروش به آنجا میآوردند و در زیر سایه درختان میگستردند، و کالاهای همدانی را خریده با قاطر به سرزمین خود میبردند.
سر قلعه: جایی که معروف به قلعه داراب (داریوش) بود که بعدها کشفیاتی در آن صورت گرفت و به تپه هگمتانه معروف شد. (انتهای اکباتان)
میدان مال فروشان (شها):که حیواناتی از قبیل قاطر، گاو، گوسفند، بز و مانند آن را برای فروش به آنجا میآوردند. (نزدیک به همان «سرقلعه»)
کلپا: محوطهای بود که در آن یک چمن و چند دکان وجود داشت. (در بر خیابان طالقانی)
کبابیان: محوطهای بود که در آن یک چمن و چند دکان و مسجد و حمام قرار داشت و کوچههایی از آن منشعب میشد. (بین کمربندی خواجه رشید و خیابان شریعتی)
چل پله (چهل پله):محوطهای در خیابان «شورین» بود که با پلههایی به کنار رودخانه میرسید و از آنجا با پلههای دیگری به کلیسای ارامنه منتهی میگشت. (خیابان شهدا، شورین)
قیلانی (قلیانی): قهوهخانهای در دروازه ملایر بود که مسافران برای سوار شدن به اتوبوس و... در آنجا گرد میآمدند.
سعیدیه: خیابانی بود که از خیابان میرزاده عشقی منشعب میشد و سرانجام به کوچه باغها میپیوست.
شکریه: خیابانی است که از میرزاده عشقی جدا میشود و به چهارباغ بعثت میپیوندد.
محله ورمزیار: طایفهای از لران ورمزیاری در گذشته در آنجا ساکن بودهاند. این محله از مختاران به ورمزیاران تبدیل شده است.
پیرمختار:سبب این نامگذاری وجود مقبرهای به نام پیرمختار بود که در انتهای کوچه کوروند (جلالی) و در کنار باغچه کلیمیها قرار داشت که بعدها به خاطر تعریض کوچه (خیابان) تخریب شد. لفظ «پیر» نشان میدهد که پیرمختار از عرفای همدان بوده است. پس از صدور دستور اخذ شناسنامه و تعیین نام خانوادگی در همدان (1304 خورشیدی) چند خانوار نامهای خود را مختارانی انتخاب کردند که منسوب به پیرمختار و محله مختاران است.
محله بختیاریها: تعدادی از خانوارهای بختیاری که به همدان کوچ کرده بودند در آنجا اقامت داشتند. (اواسط بینالنهرین، و آمدن «بختیاری»ها به همدان در سال 1328 قمری بوده است.)
محله زندیها: محل اقامت و زندگی تعدادی از خانوارهای وابسته به ایل زند است. میدانیم علیمرادخان خواهرزاده کریمخان در سال 1193هجری همدان را پایتخت خود قرار داد و به دفع آقامحمدخان پرداخت. در آن تاریخ زندیها در همدان اقامت گزیدند.
محله حاجی: در کنار خیابان شورین (شهدای کنونی) که دارای محوطهای به نام چمن محله حاجی نیز هست.
محله آقاجانی بیک: به نام یکی از بزرگانی است که پس از حمله عساکر عثمانی به همدان در آنجا مسکن گزیده و تأسیساتی مانند حمام و مسجد نیز در آنجا ساخته است. (بیک و بیوک از یادگاریهای حکومت عثمانی است که پسوند بسیاری از نامهای ایرانی شده است.)
محله دورآواد (درودآباد): در ضلع غربی خیابان بوعلی سینا بوده است (یکی از طوایف لر مقیم).
محله بنه بازار (بن بازار) که در انتهای بازار همدان قرار داشته، و آرامگاه باباطاهر عریان در آنجا قرار دارد. (یکی از کهنترین محلات همدان، که ذکر آن از سده 6 رفته است.)
محله کولانه (کولانج): در ضلع شمالی آرامگاه بوعلی سینا واقع است و نوعی شیرینی در این محل پخته میشده است.
محله باغ میرعقیل (میدان میرعقیل) که به نام یکی از سادات محله معروف است. این محل در کنار گنبد علویان و امامزاده عبدا... قرار داشته است. (گویا منسوب به شاعر همدانی عهد صفوی)
خاتونیه: محلی است که در آن امامزادهای به همین نام قرار دارد.
و اما در خصوص نامگذاری خیابانها نیز چنین عنوان شده:
خیابان میرزاده عشقی که به نام شاعر آزاده سیدمحمدرضا عشقی معروف به میرزاده نامگذاری شده است. (از میدان شریعتی تا میدان جهاد)
خیابان باولی (بوعلی) که آرامگاه حکیم بزرگ ابوعلی سینا در آن واقع است.
خیابان فرهنگ که اداره کل آموزش و پرورش در آنجا قرار دارد.
خیابان آزاد که به نام مرحوم علیمحمد آزاد رئیس فرهنگ پیشین و شاعر معروف همدان نامیده شده است. (منشعب از خیابان جهاد)
خیابان کرمانشاه که از میدان شریعتی (ایستگاه عباس آباد) شروع میشد، و به چشمه شوره میپیوست و اکنون پاسداران نام دارد.
خیابان لا اله الا ا... (در گویش عوام) که میدان مرکزی شهر را به گورستان قدیمی میپیوست، و به همین جهت «لا اله الا ا...» لقب گرفت. بعدها این خیابان به باباطاهر تغییر نام یافت.
خیابان کوچه مشکی که از خیابان بوعلی (جهاد کنونی) منشعب میشده و به نام کوچه مشکی مرد خیری از اهالی زنجان ـکه در همدان کارخانه کبریت سازی دایر کرده بودـ نامگذاری شده بود.
خیابان جاندارمری (ژاندارمری) که تأسیسات ژاندارمری در کنار آن قرار داشت و اکنون به خیابان «شهیدان دیباج» معروف است.
خیابان رکنی که از میرزاده عشقی آغاز میشد و به سمت جنوب میرفت و اکنون «استاد مطهری» نام گرفته است.
خیابان سعیدیه که از میرزاده عشقی انشعاب مییافت و به سمت جنوب شهر میرفت. این خیابان از نام سعید الممالک گرفته شده است. سعیدالممالک فرزند شریف الملک متصدی امور دیوان و عهده دار درآمدهای دولت بود. او نیز همانند پدر کار نویسندگی و حساب را به عهده داشت. (خاندان مستوفیهای همدان که بعدها به برومند شهرت یافتند.)
خیابان پذیرایی که میدان بوعلی سابق (جهاد کنونی) را به میدان سنگ شیر میپیوندد و اکنون «آیتا... طالقانی» نام دارد.
خیابان شورین که اکنون شهدا نام دارد و نام یکی از روستاهای همدان «شورین» معروف است.
خیابان عباسواد (عباس آباد) که اکنون شریعتی نام دارد و میدان مرکزی شهر را به جاده عباس آباد میپیوندد.
خیابان اکباتان که از میدان مرکزی شهر به سوی شمال کشیده شده، و تپه معروف هگمتانه در انتهای آن قرار دارد.
خیابان کمال آواد (کمال آباد) از منشعبات خیابان میرزاده عشقی که مسجدی نیز به همین نام در آنجا قرار دارد.
ارسال
نظر
*شرایط و مقررات*
کلمه امنیتی را بصورت حروف فارسی وارد
نمایید
بعنوان مثال : پایتخت ارمنستان ؟ ایروان
لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین
(فینگیلیش) خودداری نمايید.
توصیه می شود به جای ارسال نظرات مشابه با نظرات منتشر
شده، از مثبت یا منفی استفاده فرمایید.
با توجه به آن که امکان موافقت یا مخالفت با محتوای
نظرات وجود دارد، معمولا نظراتی که محتوای مشابهی دارند، انتشار نمی یابد.