تأکید بر آموزش مستمر، عدالت حرفهای و اخلاق در نظام سلامت
محورهای اصلی دوازدهمین کنگره سالانه اخلاق پزشکی و نهمین کنگره اخلاق پرستاری ایران که با حضور اساتید، پژوهشگران و مسئولان نظام سلامت در همدان درحال برگزاری بوده، ارتقای اخلاق و عدالت حرفهای در ارائه خدمات سلامت و نیز پژوهش و آموزش پزشکی و پرستاری است و سخنرانان افتتاحیه آن بر ضرورت کاربرد عملی آموزههای اخلاقی، عدالت حرفهای، خودمختاری بیمار و پزشک و مواجهه مسئولانه با چالشهای نوظهور مانند هوش مصنوعی و پزشکی فردمحور، تأکید کردند.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان همدان در افتتاحیه این کنگره با اشاره به جایگاه تاریخی و فرهنگی همدان، این خطه را سرزمین برجستهای در اخلاق، حکمت و طب دانست؛ سرزمینی که بهواسطه میراث علمی و معنوی بزرگانی همچون آخوند ملاحسینقلی همدانی و شاگرد برجسته او آیتالله شیخ محمد بهاری و نیز حکیم نامدار جهان، ابوعلیسینا، همواره خاستگاه پیوند اخلاق، طب و حکمت بوده است.
بهروز کارخانهای با بیان اینکه پیوند اخلاق با علوم پزشکی از ضروریات جامعه انسانی است، اعلام کرد: امسال دوازدهمین کنگره اخلاق پزشکی و نهمین کنگره اخلاق پرستاری، با هشت سخنرانی و 18 نشست تخصصی، میزبان پژوهشگران خواهد بود.
به گفته وی، رایزنیها و برنامهریزیهای اولیه این کنگره از مردادماه آغاز شد و نخستین نشست مقدماتی در تهران با حضور دکتر جانی و جمعی از اساتید، برگزار شد.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان همدان افزود: رئیس افتخاری کنگره، دکتر لاریجانی بوده و شعار امسال آن «اخلاق، همبستگی ملی در سایه ارزشهای اسلامی- ایرانی» تعیین شده است. همچنین، محورهای اصلی شامل ارائه خدمات سلامت، اخلاق در پژوهشهای پزشکی و پرستاری و اخلاق در آموزش علوم پزشکی خواهد بود. محورهای فرعی نیز موضوعاتی همچون اخلاق در منزل، سلامت الکترونیک، هوش مصنوعی، هنر و ادبیات، خشونت و چالشهای زیستپزشکی را دربرمیگیرد.
کارخانهای در تشریح فعالیتهای علمی کنگره گفت: سال گذشته 130 مقاله به دبیرخانه ارسال شد، اما امسال تعداد مقالات به 430 مورد افزایش یافت؛ از این میان، 23 درصد برای ارائه شفاهی بوده و 59 درصد بهصورت پوستر پذیرفته و 18 درصد رد شدهاند. ضمن اینکه 98 سخنرانی و 254 پوستر، در سه روز کنگره ارائه خواهد شد. در توزیع موضوعات، 55 درصد مقالات مربوط به محور «ارائه خدمات سلامت»، 25 درصد «اخلاق پژوهشهای پزشکی و پرستاری» و 20 درصد «آموزش پزشکی و پرستاری» بوده است. شایعترین مباحث شامل اخلاق هوش مصنوعی، اخلاق پرستاری، مراقبتهای بالینی، حقوق بیمار، خشونت علیه کادر درمان و اخلاق پژوهش گزارش شده است.
وی اضافه کرد: از برنامههای ویژه این کنگره، نمایش و تحلیل فیلم «چیزی در این قفس خالی» و همچنین برگزاری یک پنل تخصصی درباره «مکتب بوعلیسینا» توسط بنیاد علمی و فرهنگی بوعلیسینا است.
رئیس دانشگاه علوم پزشکی استان همدان ابراز امیدواری کرد که برگزاری این کنگره بتواند به گسترش مباحث اخلاقی در حوزه سلامت و ارتقای تصمیمگیری مبتنی بر اجماع علمی، کمک کند و نتایج آن برای جامعه پزشکی کشور، ثمربخش باشد.
* ضرورت احصای میدانی رضایت از عملکرد پرستاران
نماینده ولی فقیه در استان همدان نیز تأکید کرد: مهمترین انتظار از این جلسات، پیادهسازی عملی و میدانی نکات مطرحشده است؛ آنچه در این کنگره گفته میشود، باید در میدان عمل دیده شده و به بهبود خدمات سلامت منجر شود.
حجتالاسلاموالمسلمین حبیبالله شعبانیموثقی با اشاره به اهمیت تعهد، جهانبینی و حکمت در حوزه سلامت، میزبانی همدان و ارتباط تاریخی شهر با بوعلی سینا را یادآور شد و گفت: حضور میهمانان از استانهای دیگر نشاندهنده احترام و علاقه به این خطه است.
وی همچنین به ضرورت جمعآوری آمار میدانی درباره رعایت اخلاق در حوزه پزشکی و پرستاری اشاره و ابراز امیدواری کرد: نتایج این آمارها هم برای برنامهریزیهای آینده و هم برای ارتقای اخلاق حرفهای، مفید واقع شود.
* اخلاق پزشکی و سلامت، حق مسلم مردم و مسئولیت حاکمیت است
نایب رئیس مجلس شورای اسلامی و نماینده مردم همدان در مجلس نیز در این کنگره با تأکید بر ضرورت تعریف روشن «اخلاق حاکمیتی در پزشکی»، گفت: در نظام دینی بایدها و نبایدهای حوزه سلامت، بخشی از دین و از پایههای حکمرانی محسوب میشود؛ پزشک و پرستار نیز جزئی از نظام حاکمیتی سلامتاند و وظایف آنها باید در چارچوب اخلاق و قانون، تعریف شود.
حمیدرضا حاجیبابایی با یادآوری اینکه در قانون اساسی سه حوزه «امنیت ملی»، «سلامت» و «آموزشوپرورش» از وظایف بنیادین حاکمیت شمرده شدهاند، افزود: همانطور که برای تأمین امنیت ملی باید بدون محدودیت هزینه کرد تا هیچ کشوری جرأت تعرض نداشته باشد، در حوزه سلامت نیز باید بهقدری سرمایهگذاری شود که بیماران علاوهبر درد بیماری، درد دیگری (همچون بیپولی برای درمان) نداشته باشند.
وی تأکید کرد: اگر پزشکی بخواهد عمل جراحی فاخر انجام دهد اما بیمارستان مجهز نباشد یا تجهیزات و متخصص کافی وجود نداشته باشد، نمیتوان از او انتظار مسئولیتپذیری کامل داشت.
نایب رئیس مجلس شورای اسلامی با اشاره به ورود فناوریهای نوین به حوزه سلامت، گفت: آخرین دادههای پزشکی، تجهیزات مدرن و هوش مصنوعی باید در خدمت مردم باشد؛ این حق طبیعی ملت ایران است که بهترین امکانات درمانی را در اختیار داشته باشد.
* چالش کمبود نیرو و تأثیر آن بر اخلاق پزشکی
وی با انتقاد از تعداد ناکافی پزشک و پرستار در بخشهای مختلف کشور، اظهار کرد: گاهی یک پرستار بهدلیل کمبود نیرو، توان رعایت اخلاق را ندارد و یا پزشکی که باید 20 بیمار را ویزیت کند، ناچار است 150 بیمار را ببیند که در این صورت هم نمیتوان انتظار رعایت کامل اخلاق پزشکی را داشت.
نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی گفت: مجموعهای جامع از «بایدها و نبایدهای اخلاق پزشکی، اخلاق پرستاری و مسئولیتهای حاکمیت» تدوین و حقوق مردم، حقوق پزشک، حقوق پرستار و مسئولیتهای حاکمیت در قالب ملی مشخص شود.
حاجیبابایی عنوان کرد: پزشک موظف است درمان کند، اما بدون تجهیزات و امکانات کافی، نمیتواند به وظایف خود عمل کند.
وی ادامه داد: اگر پژوهشهای جامع انجام شود و نتایج آن در اختیار رئیسجمهور و نمایندگان قرار گیرد، رهبری انقلاب نیز با تمام قدرت از چنین طرحهایی در جهت عدالت سلامت، حمایت خواهند کرد.
نایب رئیس مجلس شورای اسلامی عدالت را اصل بنیادین سلامت دانست و افزود: عدالت باید در همه استانها براساس نیازهای واقعی اجرا شود؛ بخش خصوصی هم میتواند فعال باشد، اما نباید مسئولیت اصلی حاکمیت در قِبال جان مردم، نادیده گرفته شود.
حاجیبابایی یکی از نکات مهم اخلاق پزشکی را «حق حیات» دانست و گفت: جنین حق برابر با یک انسان بالغ را دارد.
وی در پایان سخنانش تأکید کرد: اگر نگاه ما جامع، علمی، اخلاقی و حاکمیتی باشد، مردم خواهند فهمید که ما بهطور واقعی نگران سلامت آنان هستیم. این مسیر، کشور را به یک نظام سلامت عادلانه، کارآمد و در شأن ملت ایران، میرساند.
* ضرورت تقویت زیرساختهای اخلاق پزشکی و پرستاری در نظام سلامت
دبیر علمی کنگره اخلاق پزشکی ایران نیز با اشاره به سه دهه تلاش منسجم در حوزه اخلاق زیستی در کشور، بر اهمیت نهادینهسازی آموزش، پژوهش و سیاستگذاری اخلاق در نظام سلامت، تأکید کرد.
باقر لاریجانی با اشاره به پیشینه دیرین ایران در اخلاق پزشکی، گفت: اگرچه ریشههای فرهنگی ما در این حوزه غنی و عمیق است، اما اخلاق پزشکی معاصر پس از دهه 70 شمسی وارد مرحله نهادینهسازی شد و از آن زمان تاکنون در حوزههای آموزش، پژوهش و بالین، پیشرفتهای قابل توجهی رخ داده است.
دبیر علمی کنگره اخلاق پزشکی ایران با مرور روند تاریخی شکلگیری این حوزه، توضیح داد: ایجاد مرکز اخلاق پزشکی در وزارت بهداشت، راهاندازی مجلات تخصصی، فعال شدن مراکز دانشگاهی و برگزاری دورههای آموزشی پیشرفته نظیر دکتری تخصصی اخلاق پزشکی با رویکرد بومی و اسلامی، از مهمترین گامهایی بوده که کشور را در مسیر توسعه اخلاق حرفهای قرار داده است.
لاریجانی افزود: امروز میتوان گفت که ملاحظات اخلاقی در برنامههای آموزشی، پژوهشی و سیاستی نظام سلامت بهعنوان یک اصل جدی، مورد توجه قرار گرفته است.
وی «سامانه ملی اخلاق در پژوهش» را یکی از دستاوردهای مهم کشور دانست و اظهار کرد: هیچ پروژه انسانی یا حیوانی در حوزه سلامت بدون تصویب کمیتههای اخلاق، اجازه اجرا ندارد؛ حتی در دوره کرونا این کمیتهها بهصورت 24 ساعته فعال بودند.
دبیر علمی کنگره اخلاق پزشکی ایران همچنین به جایگاه ایران در عرصه بینالمللی اشاره کرد و گفت: ایران یکی از 11 کشور دارنده کرسی سازمان جهانی بهداشت در حوزه اخلاق است و همکاریهای گستردهای با یونسکو و نهادهای علمی جهان دارد.
لاریجانی در ادامه از تدوین نسخه سوم کتاب «اخلاق و ملاحظات اخلاقی در پزشکی» و انتشار «دانشنامه اخلاق پزشکی اسلامی» با مشارکت بیش از 150 نویسنده خبر داد و اظهار کرد: نسخه انگلیسی این دانشنامه نیز درحال تکمیل است و بهزودی در جمع پزشکان شیعه خارج از کشور، رونمایی خواهد شد.
وی با اشاره به وضعیت جاری جهان، مهمترین چالشهای اخلاقی سالهای اخیر را چنین برشمرد: مسائل اخلاقی مرتبط با جنگ و نسلکشی و سکوت جامعه جهانی، ورود فناوریهای نوین مانند هوش مصنوعی به حوزه سلامت، دغدغههای مربوط به قابلیت اعتماد دادهها، تهدیدهای حریم خصوصی و چارچوبهای قانونی، چالشهای ناشی از فضای مجازی و ضرورت رعایت مرزهای حرفهای توسط پزشکان، حرکت پزشکی به سمت پزشکی فردمحور و پیامدهای اخلاقی و اجتماعی آن، در این زمره است.
دبیر علمی کنگره اخلاق پزشکی ایران در بخش دیگری از سخنان خود توضیح داد: در پژوهشگاه ما پروژهای درحال اجرا است که هوش مصنوعی را بهعنوان دستیار پزشک در مدیریت بیماری دیابت بهکار گیرد؛ این فناوری میتواند به ارتقای سواد سلامت و بهبود مراقبتهای بیمار کمک کند، اما همزمان نگرانیهای اخلاقی مهمی را نیز ایجاد میکند.
لاریجانی تأکید کرد: با وجود پیشرفتهای گسترده، چالشهای اخلاقی همچنان پابرجا است و همه پزشکان و نیروهای سلامت باید در مسیر ارتقای اخلاق حرفهای، تلاش کنند.
وی ابراز امیدواری کرد که این کنگره بتواند نقشی مؤثر در گسترش مطالعات و راهکارهای اخلاقی در نظام سلامت ایفا کند.
دبیر علمی کنگره اخلاق پزشکی ایران در ادامه سخنان خود به موضوعات نوپدید اخلاقی در نظام سلامت پرداخت و توضیح داد: ورود دادههای ژنومی به پزشکی، چشمانداز درمان را بهطور بنیادی تغییر داده است.
لاریجانی بیان کرد: بدون توجه به فارماکوژنومیک، بخش بزرگی از درمانها بیهوده خواهد بود؛ چنان که حدود 40 درصد داروهای تجویزی در حوزه دیابت و آسم، ممکن است برای گروه بزرگی از بیماران، اثربخش نباشند. به همین دلیل حرکت به سمت پزشکی فردمحور دیگر یک انتخاب یا موضوع تفننی نیست، بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر برای ارتقای کیفیت درمان است.
وی اشاره کرد: در ایران کارهای مهمی برای پایهگذاری پزشکی شخصی انجام شده و در پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران بیش از 6 هزار بیمار ازنظر ژنتیکی مورد بررسی قرار گرفتهاند تا تفاوتهای دارویی آنها مشخص شود.
دبیر علمی کنگره اخلاق پزشکی ایران افزود: ورود این سطح از دادههای انسانی، چالشهایی عمیق در حوزه اخلاق ایجاد میکند؛ ازجمله ضرورت حفاظت از حریم خصوصی، امنیت اطلاعات، عدالت در دسترسی به خدمات و پیشگیری از سوگیریهای الگوریتمی.
لاریجانی در بخش دیگری از سخنان خود به موضوع چاپ زیستی و پزشکی بازساختی پرداخت و یادآور شد: این فناوریها دیگر متعلق به آینده دور نیستند و اکنون بخشی از خدمات درمانی در جهان و حتی در ایران را شکل میدهند.
وی با اشاره به پیشرفتهای جهانی ازجمله توصیه سازمان غذا و داروی آمریکا برای استفاده از سلتراپی در برخی بیماریها و همچنین پروژه بزرگ سلولدرمانی در کشور، بر ضرورت توجه به پیامدهای اخلاقی این حوزه تأکید کرد.
به گفته لاریجانی، احترام به کرامت انسانی، امنیت و خطرات درمان، استفاده از سلولهای بنیادی با منشأهای مختلف، پیچیدگیهای تجاریسازی و هماهنگی با هنجارهای فرهنگی و دینی جامعه، از مهمترین دغدغههای این حوزه است.
وی سپس مسئله سالمندی و افزایش شیوع بیماریهای مرتبط با آن، بهویژه دمانس و آلزایمر را یکی از مهمترین چالشهای سالهای آینده کشور دانست و توضیح داد: ایران مانند بسیاری از کشورهای جهان با سرعت درحال ورود به دوران سالمندی است.
دبیر علمی کنگره اخلاق پزشکی ایران گفت: وقتی با جمعیتی روبهرو میشویم که میانگین سنی آن رو به افزایش است، موضوعاتی چون مراقبت از سالمندان، حفظ استقلال و حرمت بیماران، تصمیمگیریهای مربوط به پایان زندگی و نحوه مواجهه اخلاقی با مرگ مغزی، اهمیت دوچندان پیدا میکند.
لاریجانی تأکید کرد: جامعه پزشکی در ایران با توجه به مبانی اعتقادی و فرهنگی خود، در این حوزهها مسئولیتهای خاص و پیچیدهای برعهده دارد.
وی در ادامه به برخی مسائل اجتماعی و اخلاقی دیگر اشاره کرد که نیازمند توجه فوری است؛ ازجمله بحث سقط جنین و ضرورت حفظ حقوق جنین که یکی از محورهای مورد توجه قانون جوانی جمعیت نیز هست.
این مقام مسئول در ادامه به روند رو به افزایش درمانهای تغییر جنسیت در کشور اشاره کرد و گفت: این مسئله برخلاف تصور عمومی، در ایران نیز بهطور خاموش رو به گسترش است و مجوزهایی که برای این کار صادر میشود، چالشهای اخلاقی گستردهای را به همراه دارد که باید بهطور جدی مورد بررسی قرار گیرد.
دبیر علمی کنگره اخلاق پزشکی ایران یادآور شد: حتی در دانشگاههای جهان فصول مستقلی از کتابهای اخلاق پزشکی به این موضوع اختصاص پیدا کرده و ایران نیز نیازمند توجه هدفمند به این حوزه است.
لاریجانی همچنین به این نکته اشاره کرد که پیشرفت هوش مصنوعی و ابزارهای بیوانفورماتیکی درحال کنار زدن برخی روشهای قدیمی پژوهش است و این تحول علاوهبر فرصتهایی که ایجاد میکند، نیازمند حساسیت اخلاقی دوچندان است.
وی تأکید کرد: پژوهش در حوزه اخلاق زیستی اسلامی امروز یکی از مهمترین عرصههای علمی کشور است و ایران حدود 23 درصد از تولیدات علمی جهان اسلام در این حوزه را به خود اختصاص داده است.
مؤسس و رئیس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران ضمن اشاره به پروژه مرجعیت اخلاق پزشکی اسلامی که در ایران درحال انجام است، توضیح داد: هدف اصلی این حرکت، ایجاد یک چارچوب نظری و عملی مبتنی بر اسلام برای اخلاق زیستی است؛ چارچوبی که بتواند با روششناسی علمی دقیق، در سطح جهانی نیز قابل ارائه و استناد باشد.
لاریجانی در پایان سخنان خود تأکید کرد: اخلاق زیستی عرصهای پویا، چندبُعدی و نیازمند تعامل مداوم میان پژوهش، آموزش و ارائه خدمات است؛ ما باید در این مسیر بهگونهای حرکت کنیم که بتوانیم مرجعیت علمی اخلاق پزشکی اسلامی را بهطور واقعی برعهده بگیریم.
* آموزش مستمر، حمایت سازمانی و کاربرد پژوهشها اخلاق حرفهای را ایجاد میکنند
معاون پرستاری وزارت بهداشت نیز با اشاره به نقش بنیادین پژوهشگران، سیاستگذاران و صاحبنظران حوزه سلامت، تأکید کرد: اخلاق حرفهای تنها زمانی معنا مییابد که یافتههای علمی در قالب سیاستگذاری و اجرا بروند.
عباس عبادی با تقدیر از تلاشهای اساتید پیشین حوزه اخلاق پزشکی و اشاره به تحولات سالهای اخیر، مهمترین چالشهای اخلاقی نظام سلامت، بهویژه در حوزه پرستاری را تشریح کرد.
وی نخستین چالش را کمبود نیروی انسانی و فشار کاری دانست که موجب فرسودگی شغلی، افزایش خطاهای حرفهای و کاهش کیفیت خدمات میشود؛ امری که حقوق اساسی مردم را تحت تأثیر قرار میدهد
معاون پرستاری وزارت بهداشت در ادامه از تعارض میان نیازهای بیمار و محدودیتهای نظام سلامت یاد کرد و توضیح داد: گاهی میان دانش و دستورالعملهای درمانگران با ترجیحات بیماران، شکافهایی ایجاد میشود که لازم است با رویکردی اخلاقمحور مدیریت شود.
عبادی مسائل ارتباطی میان کادر درمان و خانواده بیمار را از دیگر چالشهای جدی دانست و بیان کرد: پنهانکاری خانواده، ارائه نشدن اطلاعات کافی از سوی درمانگران و مداخلات نابهجای همراهان، تعارضهای اخلاقی و اختلال در روند درمان را تشدید میکند.
وی همچنین به محدودیتهای محیطی همچون شلوغی بخشها، کمبود فضا و تعداد زیاد دانشجویان اشاره کرد؛ مسائلی که میتوانند حقوق بیماران را تهدید کنند.
معاون پرستاری وزارت بهداشت تصمیمگیریهای پیچیده اخلاقی در حوزههایی مانند مراقبت پایان عمر و احیای قلبی-ریوی را نیز از موضوعاتی دانست که همچنان نیازمند اجماع علمی، دینی و قانونی است.
عبادی افزایش خشونت علیه کادر درمان و کاهش احساس امنیت کارکنان را از مشکلات رو به رشد برشمرد و تأکید کرد: بیتوجهی به این مسئله، انجام وظایف حرفهای را با چالش مواجه میکند.
وی همچنین حفظ حریم خصوصی و رازداری بیماران را با توجه به شلوغی مراکز درمانی و گسترش فناوریهای نوین، در معرض تهدید دانست.
معاون پرستاری وزارت بهداشت در ادامه به تعارض نقشها، فشارهای سازمانی و نابرابری در نظام پرداخت اشاره کرد و آنها را از عوامل تضعیفکننده انگیزه حرفهای و تهدیدکننده حقوق بیمار دانست.
عبادی ضمن قدردانی از پیشرفتهای آموزشی در حوزه اخلاق پزشکی طی سه دهه گذشته، اذعان کرد: آموزش اخلاق حرفهای همچنان ناکافی است و باید بهصورت مستمر، کاربردی و با حضور استادان الگو، تقویت شود.
وی همچنین به چالشهای فناوریهای نو ازجمله پرونده الکترونیک سلامت و پیامدهای اخلاقی آن اشاره و ابراز امیدواری کرد که دستاوردهای این کنگره بتواند به بهبود سیاستگذاریها و ارتقای خدمات سلامت منجر شود.
عبادی سخنان خود را با این تأکید به پایان رساند که بیمار نباید جز درد بیماری، درد دیگری را تحمل کند و دستیابی به این هدف تنها با همدلی، کار گروهی و اجرای دقیق آموزههای اخلاقی ممکن است.
* رابطه درمانی باید مبتنی بر عدالت، اختیار و آگاهی طرفین باشد
عضو کمیته ملی اخلاق بالینی وزارت بهداشت نیز در این کنگره بر دو نکته اصلی تأکید کرد که برای پیشبرد اخلاق پزشکی، ضروری است؛ نکته نخست به الگوی علمی و اخلاقی ابن سینا مربوط میشود.
حجتالاسلام لطفالله دژکام توضیح داد: ابنسینا در ابتدای کتاب شفا، نخست رقیب تمدنی خود (یونانیان) و سپس نحوه تفکر شرقیها را معرفی و اهمیت فهم درست مبانی را برجسته کرده است.
وی افزود: در بسیاری از مراکز دانشگاهی دانشجویان و پژوهشگران بدون درک صحیح مبانی اخلاق پزشکی، اقدام به بحث و پژوهش میکنند و این باعث شده که برخی نکات مهم اخلاقی بهدرستی شناسایی نشوند.
این مقام مسئول تأکید کرد: پیش از ورود به اجرای عملی اخلاق پزشکی، لازم است که این علم بهطور دقیق و جامع شناخته شود و درک شود.
عضو کمیته ملی اخلاق بالینی وزارت بهداشت از دکتر لاریجانی بهعنوان مرجع و الگویی در حوزه اخلاق پزشکی یاد کرد و خواستار دقت ثانویه جدی در این زمینه شد.
نکته دوم سخنان او به حقوق و خودمختاری بیمار و پزشک مربوط بود؛ حجتالاسلام دژکام توضیح داد که در فقه اسلامی، هر دو طرف رابطه درمانی حق و اختیار دارند و نباید پزشک یا بیمار بدون رعایت انصاف و عدالت، مجبور به انجام یا ترک کاری شوند.
وی افزود: ما نمیتوانیم الزاماتی را به پزشک یا بیمار تحمیل کنیم که عدالت و انصاف رعایت نشود؛ رابطه درمانی باید مبتنی بر عدالت، اختیار و آگاهی طرفین باشد.
عضو کمیته ملی اخلاق بالینی وزارت بهداشت همچنین به نقش حاکمیت در ارائه خدمات درمانی اشاره و تأکید کرد: تعهد متقابل بین دولت و ارائهدهندگان خدمات سلامت باید منصفانه و عادلانه باشد و هرگونه فشار یکطرفه، غیر قابل پذیرش است.
حجتالاسلام دژکام در پایان سخنانش بر همفکری، همکاری و ارائه راهکارهای عملی برای اجرای اخلاق پزشکی در نظام سلامت تأکید کرد و از حضار خواست با توجه به اصول فقهی و اخلاقی، راهکارهای کاربردی برای حل مسائل عملی ارائه کنند.
