کمتوجهی به آموزش روخوانی و روانخوانی قرآن، بزرگترین چالش فعلی است
با استقرار دبیرخانه دائمی مسابقات «مدها متان» در همدان، یکی از مهمترین عرصههای فرهنگی و قرآنی استانها وارد مرحله تازهای از سازماندهی و پویایی شده است. این دبیرخانه با هدف تمرکزبخشی به فعالیتهای قرآنی و فرهنگی، افزایش کیفیت اجرا و ارتقای مشارکت عمومی راهاندازی شده و نقش مؤثری در تقویت جریان برنامههای قرآنی و فراهم کردن بستر حضور گستردهتر نسل جوان ایفا میکند.
کارشناسان معتقدند که راهاندازی این دبیرخانه نهتنها زمینهای برای هماهنگی نهادهای متولی، کاهش موازیکاری و ارتقای کیفیت برگزاری مسابقات و جشنوارهها فراهم میکند، بلکه فرصتهای تازهای برای تنوعبخشی به رشتههای مسابقاتی، اعم از رشتههای تخصصی قرآن و رشتههای هنری و فرهنگی مرتبط با قرآن نیز ایجاد میکند.
با این حال، فعالان قرآنی تأکید دارند که بدون شناسایی و رفع چالشها و آسیبهای ساختاری و آموزشی، ظرفیتهای ایجادشده تنها بخشی از توان بالقوه خود را نشان خواهند داد و برای بهرهبرداری کامل از برنامهها نیازمند تمرکز ویژه بر رفع مشکلات موجود هستند.
آنچه در این گزارش میخوانید گفتوگو با رئیس اداره قرآنی ادارهکل اوقاف استان همدان و از داوران و قاریان برجسته در این زمینه است.
فرصتها و ظرفیتهای جشنوارههای قرآنی
مجتبی جمالی سلطانی، در ابتدای سخنان خود درباره فرصتهای ایجادشده توسط جشنوارهها توضیح داد و گفت: جشنوارهها مزیتی دارند که بسیاری از برنامههای فرهنگی فاقد آن هستند؛ زیرا رشتهها و فعالیتهای متنوعی را شامل میشوند. مسابقات رسمی قرآن با 48 دوره برگزاری، بهطور طبیعی برای قاریان، حافظان و متخصصان حوزه معارف طراحی شده و افراد غیرمتخصص کمتر امکان حضور دارند، اما جشنوارههایی مانند جشنواره اخیر همدان (مدها متان)، رشتههای متنوعی ازجمله فعالیتهای هنری مرتبط با قرآن را دربرمیگیرد و حتی کسانی که قاری یا حافظ نیستند، فرصت دارند هنر قرآنی خود را عرضه کنند.
وی افزود: این فضا باعث میشود گروههای خاموش و دیدهنشده نیز وارد عرصه شوند و استعدادهای قرآنی خود را بروز دهند.
رئیس اداره قرآنی ادارهکل اوقاف استان همدان همچنین به نقش جشنوارهها در جذب گروههای مختلف جامعه، ازجمله کودکان و نوجوانان و ایجاد انگیزه برای حضور در فعالیتهای قرآنی اشاره کرد و گفت: با توجه به رشتههای متنوع، افراد میتوانند با مهارتها و علایق مختلف وارد جشنواره شوند و ارتباط بیشتری با قرآن برقرار کنند.
فعالسازی ظرفیت نهادهای مردمی و جوانمحور
جمالی سلطانی درباره چگونگی فعالسازی ظرفیت نهادهای مردمی و جوانان اظهار کرد: تنها راهکار واقعی در این بخش افزودن رشتههایی است که محدود به تخصص قرائت و حفظ قرآن نیستند. رشتههایی مانند نقاشی، شعر، داستان و خاطرات قرآنی حتی میتوانند کودکان را هم وارد عرصه کنند. این رشتهها باعث میشوند گستره مخاطبان بسیار وسیعتر و برنامهها پویاتر شوند.
وی سپس افزود: اگر بتوانیم این ظرفیتها را فعال کنیم، نهتنها جوانان بلکه سایر گروههای علاقهمند نیز مشارکت بیشتری خواهند داشت و جریان قرآنی در جامعه توسعه مییابد.
آسیب آموزشی؛ پایهای که مغفول مانده است
این قاری برجسته درباره مهمترین چالش برنامههای قرآنی گفت: کمتوجهی به آموزش روخوانی و روانخوانی قرآن، بزرگترین چالش فعلی است. در جامعه ما قرآن بلد نبودن عیب محسوب نمیشود، در حالی که در بسیاری از کشورهای اسلامی، دانشآموزان تا پایان دبیرستان بخش قابلتوجهی از قرآن را حفظ میکنند.
جمالی سلطانی متذکر شد: آمارها نشان میدهد درصد زیادی از دانشآموزان ایرانی حتی در خواندن ساده قرآن مشکل دارند. اگر پایه آموزشی شکل نگیرد، نوجوان و جوان هرگز ارتباط واقعی با قرآن پیدا نخواهند کرد.
وی در ادامه تأکید کرد: ورود به مفاهیم قرآن از مسیر خواندن آغاز میشود و بدون روخوانی و روانخوانی صحیح، این ارتباط شکل نخواهد گرفت.
موازیکاری نهادی؛ اثر فعالیتها را خنثی میکند
وی درباره موازیکاری نهادهای قرآنی خاطرنشان کرد: اگرچه در سالهای اخیر وضعیت کمی بهتر شده، اما هنوز سازمانها و ادارات مختلف مسابقات متعددی برگزار میکنند. فردی که در یک اداره رتبه نخست را کسب میکند، هفته بعد در ادارهای دیگر شرکت کرده و دوباره اول میشود. این تکرار و موازیکاری، اثر فعالیتها را خنثی کرده و موجب هدررفت منابع میشود.
این داور مسابقات قرآنی افزود: برای ارتقای اثربخشی، باید این فعالیتها هماهنگ و رشتههای متنوع هنری و فرهنگی در جشنوارهها تقویت شوند تا شاخصهای واقعی اثرگذاری قابل سنجش باشند.
ضعف سیاستگذاری برای نسل جدید
جمالی سلطانی درباره میزان همخوانی سیاستهای قرآنی با نیاز نسل جدید تصریح کرد: برای گروههای تخصصی مانند قاریان و حافظان، سیاستها مناسب است، اما برای عموم جامعه و نسل جدید همخوانی کافی وجود ندارد. این موضوع باعث میشود بخش وسیعی از جامعه نتواند از برنامههای قرآنی بهره کافی ببرد.
وی درباره جذابیت برنامهها برای نسل جوان گفت: برنامههای قرآنی در حد متوسط جذاب هستند، اما محافل با حضور قاریان مشهور، بهویژه قاریان مصری توانستهاند جوانان را بهخوبی جذب کنند. تجربه برنامههای تلویزیونی نیز نشان داده که بخش زیادی از مخاطبان همان جوانان بودهاند.
این قاری شناختهشده افزود: کمبود جذابیت برنامهها برای عموم، ازجمله چالشهای مهم است که میطلبد از از قاریان مطرح بیشتر دعوت شده و از رسانههای دیجیتال و فناوریهای نو بیشتر بهره برد.
جمالی سلطانی در پاسخ به اینکه نقش فناوری در توسعه فرهنگ قرآنی چیست؟ اعلام کرد: بازیهای قرآنی و فرهنگی میتوانند مخاطب نوجوان را بهطور جدی جذب کنند، اما خلأ جدی در تولید محتوا و کیفیت بالای آن وجود دارد. تا زمانی که محصولات دیجیتال قابلیت رقابت با بازیها و سرگرمیهای غیرقرآنی را نداشته باشند، تأثیر آنها محدود خواهد بود.
وی راهکارهای پیشنهادی خود برای ارتقای برنامههای قرآنی را برشمرد و گفت: تمرکز ویژه بر آموزش روخوانی و روانخوانی قرآن تا پایان دوره ابتدایی از اینرو که این پایه آموزشی، شرط لازم برای ارتباط واقعی نسل نوجوان و جوان با قرآن است و سپس دعوت بیشتر از قاریان مصری و استفاده از رشتههای هنری و فرهنگی متنوع میتواند جذابیت برنامهها را برای نسل جوان افزایش داده و مشارکت عمومی را گسترش دهد.
در پایان باید گفت؛ استقرار دبیرخانه دائمی مسابقات «مدها متان» در همدان، فرصت بینظیری برای ساماندهی و پویایی جریانهای قرآنی و فرهنگی استان است، اما این ظرفیت بهتنهایی کافی نیست. واقعیت این است که چالشهای بنیادین آموزشی، ساختاری و محتوایی هنوز مانع بهرهبرداری کامل از برنامهها هستند.
بهنظر میرسد، اگر بخواهیم نسل جدید با قرآن و فعالیتهای قرآنی ارتباط واقعی برقرار کند، لازم است:
- آموزش پایهای قرآن در مدارس تقویت شود تا هر دانشآموز با روخوانی و روانخوانی قرآن آشنا و مسیر ورود به مفاهیم قرآنی هموار شود.
- رشتههای هنری و فرهنگی متنوع ایجاد شود تا افراد غیرحرفهای نیز بتوانند استعدادها و علاقههای خود را در فعالیتهای قرآنی بروز دهند.
- هماهنگی میان نهادها و کاهش موازیکاری اعمال شود تا اثرگذاری فعالیتها حداکثر شود.
- از فناوریهای نوین و رسانههای دیجیتال بهره گرفته شود و با دعوت از قاریان مطرح، بهویژه قاریان مصری، جذابیت برنامهها برای جوانان افزایش یابد.
دبیرخانه میتواند نقطه عطفی در مدیریت و توسعه برنامههای قرآنی استان باشد، مشروط بر اینکه مرکز فعال و پویا باقی بماند و ظرفیتها را بهینه کند. اگر این اتفاق بیفتد، همدان میتواند نمونه موفقی در برگزاری جشنوارهها و فعالیتهای قرآنی شود و مسیر توسعه پایدار فرهنگی و قرآنی را هموار کند.
